Engellilerin Afete Dirençliliği ve Van’da Yerel Örgütlenme

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 71 - 83, 30.06.2019

Fırat Aslangiri Oya Açkalın

https://doi.org/10.32569/resilience.543380

Cited By: 2

Öz

Türkiye’de son on yıldır afet yönetimi
anlayışında kriz yönetiminden risk yönetimine doğru bir dönüşüm
gerçekleşmektedir. Katılımcılığa dayanan bu yeni yaklaşım, afet öncesinde
tehlikelerin kavranmasını, bunların yol açabileceği zararların hesaplanmasını
ve azaltılmasını amaçlamaktadır. Bu yolla gerçekleştirilecek afete duyarlı ve
dirençli-dayanıklı bir toplumun inşasında (olabildiğince az etkilenme ve
etkilerden hızla kurtulup eskisinden daha kaliteli yaşam çevreleri kurma) yerel
yönetimlere ve sivil toplum kuruluşlarına büyük sorumluluklar düşmektedir.
Ancak genel yönetim kültüründe yetki devri geleneği zayıf olan toplumsal
sistemlerde yerel eyleyicilerin (aktör, fail) kendilerinden beklenen
sorumlulukları yerine getirmelerine yarayacak bilgi, beceri ve deneyimleri (yani
kapasiteleri) yeterince gelişmemektedir. Oysa depreme
karşı direnç/dayanıklılık, ancak kırılgan grupların oluşturdukları taban
örgütlerinin kapasiteleri gelişmişse gerçekleştirilebilir. Peki Van’da 2011
depremlerine kadar engelli grupları (için) kayda değer bir hazırlık yap(ıl)mamışken,
son sekiz yılda herhangi bir adım atılmış mıdır; atılmışsa bunun içeriği nedir?
Bu soruyu afet risk yönetimi açısından şöyle de sormak olanaklıdır: 2009 Hyogo Eylem
Çerçevesi’nin geliştirilmiş hali olarak algılanabilecek 2015 Sendai Çerçevesi’nin
Türkiye’de resmen benimsenmesinin etkileri artık gözlenebilir hale gelmiş midir?
Bu makalede bu sorulara cevap ararken, Van’daki belediye ve engelli
derneklerinin çalışmaları irdelenerek yerel örgütlenmelerin engellilerin afete
karşı farkındalıklarının ve dirençlerinin yükseltilmesine bulundukları
katkılar, kendi kapasiteleri, kendi aralarında ve afetle ilgili diğer kuruluşlarla
yürüttükleri iş birlikleri, yapılan bir ampirik araştırmaya dayanarak sorgulanmaktır.
Araştırmanın verileri 2018-2019’da derinlemesine görüşmelerle toplanmış ve
nitel analize tabi tutulmuştur. Bulgular, Van’da engellilikle ilgili yerel
örgütlerin, toplumun genelinde olduğu gibi afete yönelik farkındalıklarının zayıflığına,
kendilerini sorun giderecek güçte eyleyiciler olarak görmediklerine ve bu yönde
bir değişimi teşvik eden bir sosyo-politik iklimin eksikliğine işaret
etmektedir. Makalede, engelli örgütlerinin çok boyutlu güçlenmesiyle bu
sorunların aşılabileceği savunulmakta; bu doğrultuda, tabanda örgütlenmelerini ve
yatay ilişkilerini geliştirebilecek iş birlikleri içinde afete hazırlanmalarını
kolaylaştıracak bir dizi öneri geliştirilmektedir. Bu çalışma, Türkiye
ölçeğinde engellilere yönelik dirençlilik çalışmalarına Van’ın yerel ortamından
derlenmiş güncel ve gerçekçi katkılarda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afet, Dirençlilik, Sivil Toplum, engellilik, Van

Disaster Resilience of Handicapped People and Local Organizations in Van

Öz

Turkey’s disaster management approach has been
going through a transformation from crisis management to risk management during
the last decade. Risk management approach is based on a participatory
organization and its objective is to identify potential hassards before
dissasters and mitigate or prevent them. Local administrations and civil
society organizations assume vital responsibilities towards these ends in
disaster resilient societies. However local actors, such as grass roots
organizations of vulnerable groups, do not have capacity (knowledge, skills and
experience) for accomplishing expected responsibilities in such societal
systems which do not delegate power to local bodies. As such, there was almost no preparedness regarding
the handicapped people’s resilience during the Van earthquakes in 2011 despite
good guidence for action to combat disasters provided by the Hyogo Framework
since 2009. Afterwards Turkey also officially adopted the Sendai Framework in
2015, which was an improved version of the Hyogo Framework. Now one may ask as
to what extent the positive effects of these international guides for action
become visible in practice in a local setting, Van. This article provides
answers as to whether the municipality and civil society organizations in Van
help increase disaster awareness and preparedness among handicapped people, and
whether their organizational capacities and cooperation with other collective
entitites have increased towards resilience. The qualitative research is based
on data collected by in-depth interviews with the representatives and members
of these organizations during 2018-2019. Research findings indicate local
organizational capacieties and bottlenecks as well as possible solutions to
main obstacles towards community resilience. It is expected that these updated
and realistic findings derived from a local setting will contribute to the
design of a comprehensive program for increasing the resilience level of the
handicapped people living in Turkey’s disaster zones.

Anahtar Kelimeler

Disaster, Resilience, Civil Society, Disabilities, Van

Kaynakça

• Açıkalın, O. (2018). Bilim Toplulukları ve Sivil Toplum İşbirliğiyle Türkiye'de Depreme Dayanıklılık, 20. Yuvarlak Masa Toplantısı. 16 March 2018, ODTÜ Afet Merkezi, Ankara.
• Açıkalın, O. (2017a). Yüzyılın Hesabı: Deprem Bağlamında Dirayetli Toplumun Neresindeyiz? İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Açıkalın, O. (2017b). Civil Society and Disaster Resilience in Turkey (Un)Making Europe: Capitalism, Solidarities, Subjectivities, 13th Conference of the European Sociological Association, Atina – Yunanistan, 29 August – 1 September. www.esa13thconference.eu.
• Açıkalın, O. (2017c). Earthquakes and Society: Rethinking and Rebuilding Our Relations With Knowledge. Advances in Social Sciences Research Journal, 4(25): 146-156.
• AFAD. (2014). Müdahale, İyileştirme ve Sosyoekonomik Açıdan 2011 Van Depremleri. Ankara: AFAD.
• AFAD. (2018). Türkiye Deprem Tehlike Haritası. https://www.afad.gov.tr/tr/24212/Turkiye-Deprem-Tehlike-Haritasi
• Buluş Kırıkkaya, E., ve Gerdan, S. (2018). Engelli ve Engelli Adayı Bireylerin Bir Afet Anında Nasıl Davranacaklarına İlişkin Görüşleri. Resilience, 123-129.
• Creswell, J. W. (2016), Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma Deseni, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Eliöz, M., Zeki Demir, A., Akbuğa, E. (2017). Engelli Dostu İller Sıralaması Çalışması. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 50, 348-365.
• Ergünay, O. (2008). Afet Yönetiminde Kurumsal Yapılanma ve Mevzuat Nedir? Nasıl Olmalıdır? İstanbul Depremini Beklerken Sorunlar ve Çözümler, Bildiriler Kitabı, ss.97-108. 20 Eylül 2008 CHP İstanbul Deprem Sempozyumu.
• Gökçen, O., Özden, Ş., ve Demir, A. (2008). Türkiye’de Afetlerin Mekansal ve İstatistiksel Dağılımı Afet Bilgileri Envanteri. Ankara: AFAD.
• Kıran, İ. ve Rashem, K. (2007). Zihinsel Engelli Çocuk Annelerine Eğitsel ve Psikolojik Destek. Büyüteç, Sayı 1, 28-29.
• Neuman, W, L. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, Cilt I, II, Ankara: Yayın Odası Yayıncılık.
• Okay, N., İlkkaracan İ. (2018). Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Afet Risk Yönetimi. Dirençlilik Dergisi, 2 (1): 1-12.
• Özceylan, D., Coşkun, E. (2012a). Türkiye’deki İllerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri ve Afetlerden Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlikleri Arasındaki İlişki. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 41(1): 31-46.
• Özceylan, D., Coşkun, E. (2012b). Van Depremleri Sonrası Yaşananlar Işığında Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik Çalışmalarının Önemi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Dergisi, 7(1): 167-186.
• PreventionWeb. (2019). Opinion: Disaster Displacement is a 21st Century Challenge. www.preventionweb.net, May 14, 2919.Saygılı, S. (2011). Yaşlı Kimdir? Somuncu Baba Dergisi, Sayı 134, 67-68.
• Sendai Afet Risk Azaltımı Çerçevesi (SFDR). (2015). Sendai Afet Risk Azaltımı Çerçevesi Raporu 2015-2030. http://www.preventionweb.net/files/43291_sendaiframeworkfordrren.pdf
• Varol, N., Gültekin, T. (2016). Afet Antropolojisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59): 1431-1436.