Dirençli Toplum Yaklaşımında “Bilinç” Olgusu ve Kent Planlama ile İlişkisi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 93 - 110, 30.06.2023

Ayşe Özyetgin Altun

https://doi.org/10.32569/resilience.1201356

Cited By: 2

Öz

Dirençlilik kavramı, sistemlerin herhangi bir tehdide maruz kalmaları halinde bu tehdidin yaratacağı olumsuz etki ve değişimlere karşı durabilme, dayanabilme, etkiyi özümseyebilme, etkiye karşı uyum sağlayabilme, etki sonucu kendini toparlayabilme, iyileşme anlamlarını içerecek şekilde tanımlamaktadır. Afetlere karşı dirençli toplum ve mekânın gelişimi afet risk azaltımı ve yönetiminin temel ilkeleri arasında yer almaktadır. Kent planlama ise kentlerin özgün toplumsal ve mekânsal özelliklerini analiz ederek ilişkiyi yorumlamak ve zarar azaltıcı mekânsal gelişme kararlar üretmek yükümlülüğündedir.

Araştırmanın amacı afetlere karşı toplumsal bilincin geliştirilmesi kapsamında kent planlamanın rolünün ne olabileceği ve nasıl gerçekleştirilebileceğinin tartışılmasıdır. Araştırma yöntemi bilgi, farkındalık ve bilinç kavramlarının afet risk azaltımı ve yönetimi literatüründeki karşılığının derinlemesine incelenmesi ile elde edilen tanımların Türkiye’deki kent planlama sistemi ve politikaları ile karşılaştırılmasıdır. Bu bağlamda kent planlamanın katılımcı süreçler ile gerçekleştirilmesi dirençli toplumlar için gerekli olan bilginin üretilmesi ve paylaşılmasında önemli rol üstlenebileceği görülmektedir. Türkiye örneğinde tarihsel süreçte kentleşme ve kent planlamaya hâkim politikaları incelenerek toplumsal afet bilincinin gelişmesi konusundaki etkisi tartışılmıştır. Türkiye örneğinde kent planlamanın etkisinde kaldığı imar affı ve kentsel dönüşüm uygulamalarının afetlere karşı toplumsal bilincin geliştirilmesi yönünde değerlendirilmeye alınması gerekliliği tanımlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilinç, Toplumsal Farkındalık, Dirençli Toplum, Doğal Tehidtler, Afet Risk Azaltımı ve Yönetimi, Kent Planlama, İmar Affı, Kentsel Dönüşüm

The “Consciousness” Phenomenon in the Resilient Community Approach and Its Relationship with Urban Planning

Öz

Resilience concept is defined to include the meanings of being able to stand up to, endure, absorb the effect, adapt to the effect, recover as a result of impact, and recover from the negative effects and changes for systems. The development of disaster-resilient society and space is among the basic principles of disaster risk reduction and management. Urban planning, on the other hand, is obliged to analyze the unique social and spatial characteristics of cities and to interpret the relationship and to produce loss-reducing spatial development decisions.

The aim of the study is to discuss what the role of urban planning can be and how it can be realized within the scope of developing social consciousness against disasters. The research method is to compare the urban planning system and policies in Turkey with the definitions which are obtained by examining the equivalent of the concepts of knowledge, awareness and consciousness in the disaster risk reduction and management literature. In this context, it is seen that the realization of urban planning through participatory processes can play an important role in producing and sharing the knowledge required for resilient societies. In the case of Turkey, urbanization and urban planning dominant policies in the historical process were examined and its effect on the development of social disaster consciousness was discussed. Consequently, in the case of Turkey, the necessity of evaluating zoning amnesty and urban transformation practices which influence the urban planning in order to develop social awareness against disasters has been defined.

Anahtar Kelimeler

Consciousness, Social Awareness, Resilient Community, Disaster Risk Reduction and Management, Urban Planning, Zoning Amnesty, Urban Transformation

Kaynakça

• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Arıkan, K. (2022). Bilinç ve bilinçli olmak nedir? https://www.kemalarikan.com/bilinc-ve-bilincli-olmak-nedir.html adresinden erişildi.
• Aydın, M. B. S., Erdin, H. E., & Kahraman, E.D. (2017). Mekânsal Yapı Özellikleri Açısından İklim Değişikliğine Karşı Risk Taşıyan Bölgelerin Saptanması. Planlama Dergisi, 27 (3), 274-285.
• Balamir, M. (2019). Afet, Siyaset ve Dirayet (1999). Murat Balamir (Ed.), Plancının Kassandra Yazgısı: Afetler, Kentler, Yasal ve Kurumsal Yapılanma içinde (s. 1-5). Ankara: TMMOB Şehir Plancıları Odası.
• Balamir, M. (2018). Afetler, Risk Yönetimi ve Sakınım Planlaması Açıklamalı Kavram ve Terimler Dizini, Ankara: TMMOB Şehir Plancıları Odası.
• Başaran Uysal, A. B., Serzen, F., Süha, Ö., & Karaca, Ö. (2014). Classification of residential areas according to physical vulnerability to natural hazards: a case study of Çanakkale, Turkey. Disasters, 38(1), 202−226.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul:.Paradigma.
• Chakrabarti, P.G.D. (2013). Developing Indicators for Measuring Progress of Disaster Risk Reduction. United Nations International Strategy for Disaster Reduction. https://www.undrr.org/publication/developing-indicators-measuring-progress-disaster-risk-reduction adresinden erişildi.
• Chelleri, L., Waters, J.J., Olazabal, M., & Minucci, G. (2015). Resilience trade-offs: Addressing multiple scales and temporal aspects of urban resilience. Environment and Urbanization, 27(1), 181– 198.
• Cutter, S., Emrich, C., & Burton C. G. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of homeland security and emergency management, 7(1), Article 51.
• Erbaş, İ. (2018). Kimileri için bir fırsat, kent için ise bir tehdit: İmar barışı. Mimarlık, 403, 27-26.
• Gerdan, S., & Özdemir, A. (2017). Afet zararlarının azaltılmasında toplum tabanlı gözlemsel mahalle tehlike analizi eğitimi: Kocaeli örneği. Journal of Resilience 1(1), 11-19.
• Ghajari, Y. E., Alesheilch, A. A., Modiri, M. Hosnovi, R. & Abbasi, M. (2017). Spatial modelling of urban physical vulnerability to explosion hazards using GIS and fuzzy MCDA. Sustainability, 9(7),1274, https://doi.org/10.3390/su9071274.
• Goodman R. D., & West-Olatunji C.A. (2009). Applying critical consciousness: culturally component disaster response outcomes. Journal of counselling & development, Volume 87.
• Guo, Y., & Li, Y. (2016). Getting ready for mega disasters: the role of past experience in changing disaster consciousness. Disaster Prevention and Management, 25 (4), 492-505, https://doi.org/10.1108/DPM-01-2016-0008.
• Hançerlioğlu, O. (2012). Felsefe Ansiklopedisi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Humanitarian Leadership Academy. (2017). https://www.humanitarianleadershipacademy.org/national-disaster-consciousness-month-philippines/ adresinden erişildi
• Hürriyet. (26 Ocak, 2017). Bakan’dan İstanbul’a kritik deprem uyarısı. http://www.hurriyet.com.tr/bakandan-istanbula-kritik-deprem-uyarisi-40346714 adresinden erişildi.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi. (2018). Sosyal hasar görebilirlik analizi. https://depremzemin.ibb.istanbul/calismalarimiz/tamamlanmis-calismalar/istanbul-ili-genelinde-afetler-karsisinda-sosyal-hasar-gorebilirlik-arastirmasi/ adresinden erişildi.
• Jha, A. K., Stanton-Geddes, Z., & Miner, T. W. (2013). Building Urban Resilience: Principles, Tools, and Practice. Washington, D.C.: World Bank
• Karaibrahimoğlu, S. (2022). Türkiye’de 2003-2019 yılları arasında fiziki planlamanın kapsamı: Planlama Dergisi üzerinden bir değerlendirme. Planlama, 32(2):191–204, doi: 10.14744/planlama.2021.02411
• Keleş, R. (2015). Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Köker, İ. (21 Aralık 2016). Türkiye'de Haziran 2015-Aralık 2016 arası düzenlenen saldırılarda 500'e yakın kişi hayatını kaybetti. BBC NEWS Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-38365351 adresinden erişildi.
• Kundak, S., & Türkoğlu, H. (2007). İstanbul’da deprem risk analizi. İtudergisi/a Architecture, Planning, Design, 6(2), 37-46.
• Maclean, K., Cuthill, M., & Ross, H. (2014). Six attributes of social resilience. Journal of environmental planning and management, 57:1, 144-156.
• Motoyoshi, T. (2006). Public Perception of Flood Risk and Community-Based Disaster Preparedness. S. Ikeda, T. Fukuzono, & T. Sato (Ed.), A Better Integrated Management of Disaster Risks: Toward Resilient Society to Emerging Disaster Risks in Mega-Cities (ss. 121-134). Tokyo: TERRAPUB.
• Orhan, E. (2022). 1999 depremlerinin ardından planlama mevzuatı üzerine bir değerlendirme. Planlama, 32(1), 47–56, doi: 10.14744/planlama.2021.48569.
• Oyanık M., & Cengiz E. (2020). Afet bilinci ve kader ilişkisi: Gümüşhane örneği. The Journal of International Scientific Researches, 5(AI), 87-101.
• Özceylan, D. (2010). Afetler için sosyal ve ekonomik zarar görebilirlik endeksi geliştirilmesi: Türkiye’deki iller üzerine bir uygulama (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, Türkiye.
• Özdemir A., & Şahinöz T. (2022). Toplumda afet farkındalığı oluşturmaya yönelik kullanılan araçlar: nitel bir çalışma. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 78-93.
• Özyetgin Altun, A., & Öğdül, H. G. (2021). Afet riski yönetimi kapsamında kent planlama; İstanbul planları ve uygulamalar. METU JFA, 2 (38:2), 145-172.
• Pelling, M. (2003). The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience. London; Sterling, VA: Routledge.
• Reja, M. Y., & Shajahan, A. (2011). Analysing the earthquake vulnerabilities for urban areas: In the context of Chittagong City. Disaster, Risk and Vulnerability Conference (ss. 48-54). Mahatma Gandhi University, Hindistan.
• Shaw, R., Rahman, A., Surjan, S., & Parvin, A. G. (2016). Urban Disasters and Resilience in Asia. Elsevier.
• Shayannejad, A., & Angerabi, B. A. (2014). Earthquake vulnerability assessment in urban areas using MCDM. International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 2(2), 39-51.
• Şenol Balaban, M. (Ed). (2017). Kent, Planlama ve Afet Risk Yönetimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Taşkın, K. (2012). Mahalle ölçekli depremsel zarar görebilirlik endeksi: Sakarya örneği (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, Türkiye.
• Tercan, B. (2018). 1948’den bugüne imar afları. Mimarlık, 403,19-26.
• Tezcan, S., & Çelik, H. Z. (2020). Türkiye’de göçle oluşmuş yaşama bölgelerine yönelik yasal müdahaleler ve kentsel dönüşüm uygulamaları. Planlama, 30(3), 361–373, doi: 10.14744/planlama.2020.71677.
• Tran, P., Kaneko, F., Shaw, R., Lorna P. V., & Hidetomi, O. (2009). Urban Disaster Risk Analysis, Action Planning, and Implementation Management. R. Shaw, H. Srinivas, & A. Sharma (Ed.), Urban Risk Reduction: An Asian Perspective (ss.13-36), Emerald Group Publishing Limited.
• Türk Dil Kurumu. (2021). Farkındalık. https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Türkiye Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. (2022a). Afet eğitim ile zihinsel dönüşüm. https://afad.gov.tr/afet-egitim-ile-zihinsel-donusum adresinden erişildi.
• Türkiye Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2022b). Kitaplar. https://afad.gov.tr/kitaplar adresinden erişildi.
• Türkiye Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2022c). Türkiye afet bilgi bankası. https://afad.gov.tr/tabb-turkiye-afet-bilgi-bankasi adresinden erişildi.
• United Nations International Strategy for Disaster Reduction. (2007). Hyogo framework for action 2005–2015: Building the resilience of nations and communities to disasters. https://www.unisdr.org/files/1037_hyogoframeworkforactionenglish.pdf adresinden erişildi.
• United Nations International Strategy for Disaster Reduction. (2009) Terminology on Disaster Risk Education. https://www.unisdr.org/we/inform/terminology adresinden erişildi.
• United Nations International Strategy for Disaster Reduction. (2015). Sendai framework for disaster risk reduction 2015–2030. https://www.preventionweb.net/files/43291_sendaiframeworkfordrren.pdf adresinden erişildi.