Yeraltı Çarşıları için Afet Risk Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 83 - 99, 28.06.2024

Gül Yücel

https://doi.org/10.32569/resilience.1480042

Öz

Çalışmada Türkiye’deki yeraltı çarşıları afet riskleri kapsamında değerlendirilmiştir. Birçoğu kent meydanı altında düzenlenen yeraltı çarşıları aynı zamanda yaya geçidi işlevi de üstlenmektedir. Başta giyim olmak üzere günlük alışverişe yönelik faaliyet göstermektedir. Yeraltı çarşıları bulunduğu konumla ilişki olarak başta sel, su baskını olmak üzere, deprem ve yangın gibi birçok tehlike tehdidi altında olabilmektedir. Küresel iklim değişikliği ve kentleri daha sık etkileyen ani yağışlar nedeniyle oluşan sel ve su baskınları zemin altı yapıları için risk oluşturmaktadır. Çalışmada nitel araştırma kapsamında yeraltı çarşılarına yönelik ayrıntılı bilgiler literatürden elde edilmiştir. Yeraltı çarşıları, kent içinde ve kent meydanındaki konumu, yapım yılı, barındırdığı ticari işlev, giriş kanopisi, dış ortam ile bağlantılı avlu konuları ele alınmıştır. Araştırma sonuçları yeraltı çarşılarında çarşı girişleri, avlu, havalandırma gibi alanların sel su baskınları açısından ayrıntılı ele alınmasını gerektirdiğini göstermektedir. Yeraltı kullanımının giderek arttığı büyük kentlerde yeraltı yapılarında acil durumda güvenli tahliye koşullarının sağlanması hayati önem taşımaktadır. Üzeri potansiyel toplanma alanı olarak kullanılacak yeraltı çarşılarının yapısal güvenliğinin sağlanması önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Afet riski, Sel, Deprem, Yangın, Yeraltı çarşısı

Etik Beyan

Çalışma etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Bulunmuyor.

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Disaster Risk Assessment for Underground Bazaars

Öz

In this study, underground bazaars in Turkey are evaluated within the scope of disaster risks. Underground bazaars, many of which are organized under city squares, also function as pedestrian crossings. They operate for daily shopping, especially clothing. Depending on their location, underground bazaars may be under the threat of many hazards such as flooding, earthquake and fire. Floods and inundations caused by global climate change and sudden rains that affect cities more frequently pose a risk to underground facilities. Within the scope of qualitative research, detailed information on underground bazaars was obtained from the literature. Underground bazaars, their location in the city and in the city square, the year of construction, the commercial function, the entrance canopy, and the courtyard connected to the external environment were discussed. The results of the research show that areas such as entrances, courtyards and ventilation in underground bazaars require detailed consideration in terms of flooding. Providing safe evacuation conditions in case of emergency in underground structures is of vital importance in large cities where underground use is increasing. It is important to ensure the structural safety of underground bazaars that will be used as potential gathering areas.

Anahtar Kelimeler

Disaster risk, Flood, Earthquake, Fire, Underground bazaar

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Anadolu Ajansı, AA. (2023, 25 Mart). Alışveriş merkezlerine direnen "çarşı" depremi de hasarsız atlattı. https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/alisveris-merkezlerine-direnen-carsi-depremi-de-hasarsiz-atlatti/285528 (Ocak 15, 2024 tarihinde erişilmiştir).
• Aokia, Y., Yoshizawaa, A. and Taminato, T. (2016). Anti-inundation measures for underground stations of Tokyo Metro. Procedia Engineering 165, 2 – 10. doi: 10.1016/j.proeng.2016.11.730. Atalay, C.(2020). Kent planlamada yer altı mekânlarının etkin kullanımı, (Yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Bingöl Online. (2008, 16 Eylül). “Yeraltı çarşısı harabeye döndü”. https://www.bingolonline.com/haber/yeralti-carsisi-harabeye-dondu-19996.html Ciritci İ. ve Yücel G. (2019). “İstanbul Aksaray Yeraltı Çarşısı”. DOCOMOMO 2019– Tekirdağ Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XV, Poster Sunuşları 10-12 Mayıs 2019, Özet Kitabı s.44, Tekirdağ
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2020). Bölgesel İklim Değişikliği ve Eylem Planları. Ankara: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
• DHA. (2024, 17 Ocak). “Bakırköy yer altı çarşısında yangın paniği”. https://www.dha.com.tr/gundem/bakirkoy-yeralti-carsisinda-yangin-panigi-2376290 Elazığ Fırat Gazetesi. (2024, 31 Ocak). Elazığ’ın 20 yıllık Belediye Çarşısı tarih mi oluyor? https://www.elazigfirat.com/elazigin-20-yillik-belediye-carsisi-tarih-mi-oluyor (Şubat 15, 2024 tarihinde erişilmiştir).
• Erzurum Gazetesi. (2004, 29 Kasım). Erzurumun Tek Manav Sitesi “Gürcükapı Yer Altı Çarşısı. http://www.erzurumgazetesi.com.tr/haber/Erzurum-Gazetesi-Arsiv/1405 (Ocak 25, 2024 tarihinde erişilmiştir).
• Erzurum Yenihaber Gazetesi (2018, 13 Şubat). “Gürcükapı Yeraltı çarşısı harabeye döndü”. http://www.erzurumyenihaber.com/gurcukapi-yeralti-carsisi-harabeye-dondu/340/
• Haber Takip. (2013, 31 Ocak). “Ümraniye Sondurak Sanatkârlar Çarşısı Halkın Hizmetine Açılıyor”. https://www.habertakip.org/2013/01/30/umraniye-sondurak-sanatkarlar-carsisi-halkin/
• Habertürk. (2020, 23 Nisan). “Malatya'da kısıtlamanın ilk günü sokaklar böyle görüntülendi”. https://www.haberturk.com/malatya-da-kisitlamanin-ilk-gunu-sokaklar-boyle-goruntulendi-2656264
• Jha, A. K., Bloch, R., ve Lamond, J. (2012). Cities and Flooding A Guide to Integrated Urban Flood Risk Management for the 21st Century . Washington DC: World Bank.
• Iğdır Doğuş Gazetesi. (2023, 1 Ağustos). “Yeraltı Çarşısı Esnafından Yıkım Kararına Tepki: Mağduruz. https://www.igdirdogusgazetesi.com/haber/6779/17/yeralti-carsisi-esnafindan-yikim-kararina-tepki-magduruz
• IHA, İhlas Haber Ajansı. (2023, 8 Haziran) “Depremde 10 esnaflı yeraltı çarşısının sıvası bile dökülmedi”. https://www.iha.com.tr/hatay-haberleri/-4374694
• İBB TV, İstanbul Metrosunda Deprem Tatbikatı. (2020, 24 Kasım). Erişim adresi: https://ibb.tv/haberler/detay/istanbul-metrolarinda-tatbikat
• Kabak, M. (2018). Umumi Hizmet Alanlarında Mülkiyet ve Kullanım Analizi: Konya İli’nde Seçilmiş Taşınmazların Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Dönem Projesi) Ankara Üniversitesi.
• Kadıoğlu, M. (2019). Kent Selleri Yönetim ve Kontrol Rehberi. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Kayseri Büyükşehir Belediyesi. (t.y.) “Yeraltı Çarşısı”. https://www.kayseri.bel.tr/kesfet-listeleme/yeralti-carsisi
• Kayseri Büyükşehir Belediyesi. (2021, Mayıs 28). “Büyükşehir'den Yeraltı Çarşısı'nda 10 Milyon TL'lik "Modern" Çalışma”. https://www.kayseri.bel.tr/haberler/buyuksehirden-yeralti-carsisinda-10-milyon-tllik-modern-calisma73027302
• Kejanlı, T. (2009) Sur İçi Dokusunun Planlama Süreci Ve Koru(Nama)Ma Sorunları. s.12-25, TMMOB Diyarbakır Kent Sempozyumu, Diyarbakır.
• Kırşehir Arena Gazetesi. (2017, 29 Haziran). Kırşehir Cacabey Meydanı https://www.kirsehirarenagazetesi.com/krsehir-buyuksehir-mi-olacak.html/226-kirsehir-cacabey-meydani
• Kırşehir Memleket Haber Portalı (2023, 14 Ekim). “Çarşı Can Çekişiyor”. https://www.kirsehirmemleket.com.tr/haber/17041262/carsi-can-cekisiyor
• Konya Büyükşehir Belediyesi (2006, 9 Aralık). “Yeraltı Çarşısı'nda İşgaller Son Buldu”. https://www.konya.bel.tr/haber/yeralti-carsisinda-isgaller-son-buldu
• Konya Büyükşehir Belediyesi (2024) Performans Programı 2024 Yılı. https://sepet.konya.bel.tr/kbb//kbb/dosya/birim_icerik/717/yihNYqS2ItJsqEXg3gj3lcd9SenzyqngmNJEvU84.pdf
• Kotani, H., Yokomatsu, M., ve Ito, H. (2020). Potential of a shopping street to serve as a food distribution center and an evacuation shelter during disasters: Case study of Kobe Japan. International Journal of Disaster Risk Reduction 44, 101286. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101286.
• Malatya Belediyesi (2019, 9 Ağustos) “Kapalı Çarşı Esnafı Ahi Evran Ruhunu Yaşatıyor”. https://www.malatya.bel.tr/kapali-carsi-esnafi-ahi-evran-ruhunu-yasatiyor/
• Mannasoğlu B.H.(2019). Kentsel mekan olarak yer altı alanları: Yenikapı – hacıosman metro hattı örneği (Yüksek lisans tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi
• Nakasaka, Y.and Ishigaki, T. (2021). Vulnerability to Mega Underground Inundation and Evacuation Assuming Devastating Urban Flood. JDR,16 (3), 321-328. https://doi.org/10.20965/jdr.2021.p0321
• Niira, K., Shigeno, K., Kikuchi, M., ve Inoue, T. (2016). Disaster-prevention measures for underground space to deal with large-scale earthquakes and intensified flood disasters in Japan. Procedia Engineering 165 (2016) 224 – 232, 224 – 232, doi: 10.1016/j.proeng.2016.11.794.
• Newman, J. P., Minguez, B. G., Kawakami, K., & Akieda, Y. I. (2020). Resilient Cultural Heritage : Learning from the Japanese Experience (English). Washington, D.C.: World Bank Group. http://documents.worldbank.org/curated/en/131211602613832310/Resilient-Cultural-Heritage-Learning-from-the-Japanese-Experience.
• Nishi, J. and Seiki, T. (1997) Planning and design of underground space use. Memories of the School of Engineering 49(1), 48-93.
• Pouya, S., ve Sekman, B. (2020). Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesi, Malatya Kent Meydanları Örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 189-197. DOI: 10.25308/aduziraat.701680.
• Refkon. (t.y.). “Çarşı Pazar Levent”. http://www.refkon.com/carsi-pazar-levent
• Şen, M.İ. (2023, 14 Aralık) “Konya’nın yer altı Çarşısı”. Yenikonya Gazetesi https://www.yenikonya.com.tr/konya/konya_nin_yeraltindaki_carsisi_asansorle_iniliyor_70_dukkan_150_calisan_var-1918798
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (t.y.) Parsel Sorgu. https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/ Tarihi Yapılar (2020, Temmuz 21) Kayseri Sahabiye Medresesi. https://tarihiyapi.net/kayseri-sahabiye-medresesi/
• Tekinsoy, K. (2011) Kayseri’nin İmari ve mekansal gelişimi. Kayseri Büyükşehir belediyesi Kültür Yayını. https://kutuphane.kayseri.bel.tr/Content/ebook/kays-imari-ve-mekansal-gelisimi/kays-imari-ve-mekansal-gelisimi.html
• Tokat Hürsöz (2024, 20 Şubat). Tokat'ın Tarihi Yeraltı Çarşısı Yeniden Kapılarını Açıyor. https://www.hursozgazetesi.com/tokatin-tarihi-yeralti-carsisi-yeniden-kapilarini-aciyor
• Tokyo Metro Grubu (t.y.) Rüzgar ve su baskını hasarlarına karşı önlemler.https://www.tokyometro.jp/safety/prevention/wind_flood/index.html
• Tunceli Valiliği (t.y.) Kent Meydanı ve Yenilenen Yeraltı Çarşısı Davullu Zurnalı Törenle Açıldı. http://www.tunceli.gov.tr/kent-meydani-ve-yenilenen-yeralti-carsisi-davullu-zurnali-torenle-acildi
• Xiao T., Shen, Z., Ge, T., Lei, R. (2023). A Review of Intelligent Scenes Design in Underground Pedestrian System IOP Conf. Ser.: Earth Environ. Sci. doi:10.1088/1755-1315/1157/1/012001
• Wang, N., Gao, Y., Li C., Gai, W.(2021). Integrated agent-based simulation and evacuation risk-assessment model for underground building fire: A case study. Journal of Building Engineering, 40. https://doi.org/10.1016/j.jobe.2021.102609
• WB-GFDRR. (2017). Disaster Risk Profile: Turkey. https://www.gfdrr.org/en/publication/disaster-risk-profile-turkey.
• World Bank. (2019) Learning from Japan’s Experience in Integrated Urban Flood Risk Management: A Series of Knowledge Notes. Washington, D.C.: Worldbank.
• Yeni Malatya (2023, 3 Mayıs) “Depremin vurduğu Malatya'da tarihi Kapalı Çarşı'ya ilgi arttı”. https://www.yenimalatya.com.tr/haber/16734430/depremin-vurdugu-malatyada-tarihi-kapali-carsiya-ilgi-artti
• Yücel, G., & Arun, G. (2010) Mevcut Yerleşimlerin Deprem için Fiziksel ve Sosyal Etkilenebilirliğinin Belirlenmesi: Avcılar Örneği. Megaron Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 5 (1), 23-32.
• Zhang, P. (2018a). Japanese Ways of Developing Urban Underground Recreation Space. World Journal of Engineering and Technology, 6, 504-517. doi: 10.4236/wjet.2018.62030.
• Zhang, P. (2018b). The Influence of Residents’ Opinions on the Redesign of Urban Underground Streets: A Case Study from Diyi Underground Street. Journal of Building Construction and Planning Research, 6, 215-233. doi: 10.4236/jbcpr.2018.64015.
• Zhang, P. (2019). Development Value and Future Trend of Urban Underground Street. Current Urban Studies, 7, 20-34. doi: 10.4236/cus.2019.71002.