Tarih Anlayışının Modern Dönemdeki Arap Dili Çalışmalarına Etkisi

Yıl 2023, , 117 - 128, 20.10.2023

Ahmet Kaplan

https://doi.org/10.32950/rid.1263843

Öz

Bu çalışma, tarih anlayışının modern dönemde yapılan bazı çalışmalar üzerindeki etkisine işaret etmeyi amaçlar. Bu etki, ilk dönem âlimlerin Arap diliyle ilgili düşünceleriyle modern dilbilimin bilgi ve kuramları arasında yapılan mukayeselerde oldukça güçlü bir biçimde hissedilir. Arap dünyası Batı işgalinden kurtulup egemenliğini elde ettikten sonra siyasi ve milli saiklerle ilmi ve kültürel alanlar başta olmak üzere kapsamlı bir kalkınma hareketi başlatmış ve Batı dünyasına açılmıştır. Arap dünyası Batı’da üretilen teknik bilgi başta olmak üzere pek çok bilginin üstünlüğünü kabul etmekle birlikte modern dilbilime daima şüpheyle bakmıştır. Buna rağmen modern dilbilimin kuram ve kavramlarını, bağlamları ve arka planları çok farklı olsa da kendi dilbilimsel tarihinde aramaktan geri durmamıştır. Oysa ilk dönem Arap dili âlimlerinin amacı ve ürettikleri bilginin bağlamı modern dönem dilbilimcilerinkinden ve dilbilimin ortaya çıkış şartlarından oldukça farklı olmuştur. Bu itibarla Arap dil tarihinde zikredilen kavramları modern dilbilim kavramlarıyla eşleştirmek için bağlamından koparmak veya zorlama yorumlara maruz bırakmak yöntemsel bir hata olduğu gibi tarihe mal olmuş dilbilimsel bilginin epistemik değerini de yok etmektedir. Arap dil tarihinin zenginliği ve derinliği, modern dilbilimde ortaya çıkan kuram ve kavramların adı konmadan gelenekte var olduğunu ispatlamada oldukça işe yaramıştır. Burada tarih anlayışının çok etkili olduğu kanaatindeyiz. Meselenin dil ideolojileriyle ilgili boyutu bu çalışmanın sınırlarını aşacağından, bu çalışma, tarihsel algının dil araştırmalarındaki etkisine dair bazı örneklerle sınırlı tutulmuştur. Bu örnekler modern dönemde Arap dünyasında dilbilimsel katkılarıyla tanınan kişilerin çalışmalarından seçilmiştir. Atıfta bulunulan bilgi ve kuramların neşet ettiği tarihsel ve toplumsal şartlar bu makalenin sınırlarını aşacağından ele alınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Tarih Algısı, Dilbilimi, Yorum, İdeoloji

Teşekkür

Teşekkür ediyorum.

The Impact of Historical Perspective on Contemporary Arabic Language Studies

Öz

This paper, aims to investigate the impact of historical perspective on some contemporary studies. This affect is apparent in comparisons made between assessments of Arabic scholars and modern linguistic theories and notions in the West. The Arabic world, after gaining their independence, had tried their hardest to import the knowledge from the West due to political, scientific, and sociological reasons. While Arabs accepted the superiority of knowledge in several fields that produced in the West, their look, on the contrary, at the modern linguistics has always been suspicious. Nevertheless, they did not hold back from finding out the similar or better correspondent linguistic theories or conceptions in Arabic language tradition. However, the aim of the early Arabic language scholars and the context of the knowledge they produced were quite different from those of the modern period linguists and the conditions of the emergence of linguistics. In this respect, it is a methodological error to decontextualize the concepts mentioned in the history of Arabic language or to subject them to forced interpretations to match them with modern linguistic concepts, and it also disrupts the epistemic value of linguistic knowledge that has gone down in history. The wealth and depth of Arabic language tradition has been useful in ascribing those new linguistic theories and concepts to Arabic tradition as it was asserted that these concepts dealt with by scholars without nomination. We assume that the effect of historical interpretation worked out well here. The ideological dimension of the historical interpretation exceeds the limits of this paper, for that, this paper limited with some examples in which the effect of honorific interpretations of history on Arabic studies is obvious. These examples are selected from the works of people who are known for their linguistic contributions in the Arab world in the modern period. The historical and social conditions of the theories and knowledge referred to in this paper have not been discussed as they would exceed the limits of this article.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Linguistics, Historical Perspective, Interpretation, Ideology

Kaynakça

• Abdulkâdir, Hüseyin. el-Muḫtaṣar fî târiḫi'l-belâġa. Kahire: Dâru Garîb, 2001.
• Alevî, Hâfız İsmail. el-Lisâniyyât fi's-seḳâfeti'l-ʿarabiyyeti'l-muʿaṣıra. Lübnan: Dârü'l-Kitâbi'l-Cedîd el-Müttehide, 2009.
• Alevî, Hâfız İsmail-Emuhammed el- Mullah. Ḳaḍaya ebistemûlûciyye fi’l-lisâniyyât. Beyrut: ed-Dâru'l-Arabiyye li'l-Ulûm Naşirûn, 2009.
• Bağdâdî, Abdülkādir b. Ömer el-. Ḫizânetü'l-edeb ve lübbu lübâbi lisâni'l-ʿArab, thk. Abdusselâm Harûn. Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hâncî, 1997.
• Behnesâvî, Hüsâm el-. Ehemmiyetü'r-rabṭ beynet’tefkîr el-luġavî ʿinde’l-ʿarab ve naẓariyyâti’l-bahsi’l-hadîs fî mecâley mefhûmi’l-luġa ve’d-dirâsât en-naḥviyye. Kahire: Mektebetü's-Sekâfe ed-Dîniyye, 1994.
• Câbiri, Muhammed Abid el-. Arap - İslam Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Câbiri, Muhammed Abid el-. el-Ḫiṭabu’l-ʿarabî el-muʿaṣır. Beyrut: Merkez Dirasâti'l-Vahde el-Arabiyye, 1994.
• Cebel, Muhammed Hasan Hasan. el-Maʿna'l-luġavî, dirâse ʿarabiyye muaṣṣala naẓariyyen ve taṭbiḳiyyen. Kahire: Matbaatü'r-Risale, 2009.
• Cündî, Enver el-. el-Luġatu’l-ʿarabiyye beyne ḥumâtihâ ve huṣûmihâ. Kahire: Matbaatü'r-Risale, 1900.
• Cürcânî, Abdülkāhir b. Abdirrahmân el-. Delâilü’l-iʿcâz, thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hânci, 1984.
• Demir, Gökhan Yavuz. "Türk Tarih Tezi ile Türk Dil Tezinin Kavşağında Güneş - Dil Teorisi". Uludağ Üniversitesi Fen - Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/19 (2010), 385-396.
• Eco, Umberto. Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı. çev. Kemal Atakay. Cilt. İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2017.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn el-. Lümaʿu’l-edille fî uṣûli’n-naḥv, thk. Saîd el-Efgānî. Cilt. Dımaşk: Matbaatü'l-Cai'a es-Sûriyye, 1957.
• Evans, Richard. Tarihin Savunusu. çev. Uygur Kocabaşoğlu. Cilt. Ankara: İmge Kitabevi, 1999.
• Fâsî el-Fihrî, Abdulkâdir el-. el-Lisâniyyât ve’l-luġatu’l-ʿarabiyye: nemâzic terkîbiyye ve dilâliyye. Rabat: Dârü Tubkâl li'n-Neşr, 1985.
• Galfan, Mustafa. "et-Tefkîrü’l-lisânî fi’l-ḥaḍâre el-ʿarabiyye li ʿAbdisselâm el-Meseddî". es-Sekâfetü’l-Cedîde el-Magribiyye 28 (1983), 75-84.
• Galfan, Mustafa. Fi’l-lisâniyyâti'l-ʿamme: târîḫuhâ, ṭabîʿatuhâ, mevḍûʿuhâ, mefâhîmuhâ. Libya: Dârü'l-Kütubi'l-Cedîd el-Müttehide, 2010.
• Galfan, Mustafa. "Vâḳiʿu’l-lisâniyyât fi’l-ʿâlemi’l-ʿarabî". el-Beyân 400 (2003), 17-31.
• Gamidî, Muhammed Sa'id Sâlih Rabî' el-. "el-Luġa ve’l-kelâm fi’t-türâsi’n-nahvî el-’arabî". Mecelletu Alemi'l-Fikr 3/3 (2006), 69-92.
• Gavs, Muhtâr el-. Luġatu Ḳureyş. Suudi Arabistan: Dârü'l-Me'ârici'd-Devliyye li'n-Neşr, 1997.
• Halîm, Latîfe. "et-Teyyâru’l-brâġmâtî". Mecelletu Alemi'l-Fikr 17/1 (1986), 221-244.
• Hassan, Temmam. Menâhicu'l-baḥs fi'l-luġa. Kahire: Mektebeü'l-Anclo el-Mısriyye, 1990.
• Hassân, Temmâm. "el-Luġatü'l-ʿarabiyye ve’l-Hedâse". Mecelletu Fusûl (el-Hedâsetü fi'l-Luġa ve'l-Edeb) 4/3 (1984), 128-140.
• Hobsbawm, Eric. Tarih Üzerine. çev. Osman Akınbay. Cilt. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2009.
• Hüseyin, Tâhâ. Fi’l-edebi’l-Câhilî. Kahire: Müessesetü Hindâvî li't-Ta'lîm ve's-Sekafe, 2012.
• İbn Cinnî, Ebû'l-Feth Osman. el-Ḫaṣâiṣ, thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Cilt. Kahire: Dâru'l-Kütub el-Mısriyye, 1956.
• İyad, Şükrî. "Ḳıraa üslûbiyye fî kitâbi Sîbeveyh". Kırâe Cedîde li türâsina’n-nakdî. 2/803-816. Cidde: en-Nâdi'l-Edebî es-Sekâfî bi Cidde, 1990.
• Kalkaşendî, Şihâbüddîn Ahmed el-. Ṣubḥu’l-aʿşâ fî ṣınâʿati’l-inşâ. nşr. 14 Cilt. Kahire: Dârü'l-Kütub el-Mısriyye, Basım, 1922.
• Löwith, Karl. Tarihte Anlam. çev. Caner Turan. Cilt. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Meseddî, Abdusselâm el-. et-Tefkîrü'l-lisânî fî ḥaḍareti'l-ʿarabiyye. Beyrut: Dârü'l-Kütubi'l-Cedîd el-Müttehide, 2009.
• Râcihî, Abduh. en-Naḥvü’l-ʿarabî ve’d-dersü’l-ḥadîs̱. Beyrut: Dâru'n-Nahda el-ʿArabiyye, 1979a.
• Râcihî, Abduh. Fıḳhu’l-luġa fî’l-kütubi’l-ʿarabiyye. Beyrut: Dâru'n-Nahda el-Arabiyye, 1979b.
• Râdî, Abdulhakim. Naẓariyyetü’l-luġa fi’n-naḳdi’l-ʿarabî. Kahire: el-Meclisü'l-A'lâ li's-Sekâfe, 2003.
• Salih, Abdurrahman el-Hâc. es-Semâʿ el-luġavî el-ʿilmî ʿinde’l-ʿArab ve mefhûmu’l-feṣaḥati. Cezair: Mûfem li'n-Neşr, 2012.
• Salih, Subhî es-. "Uṣûlü’l-elsüniyyeʿinde nuḥâti’l-ʿarab". Mecelletu'l-Fikr el-Arabî 1/8-9 (1979), 59-66.
• Şerîf, Muhammed Bedî', Zeki el- Mehasinî-Ahmed İzzet Abdulkerîm. Dirasât tarîḫiyye fî’n-naḥḍati’l-ʿarabiyyeti’l-hadîse. Kahire: Mektebetü Anclo el-Mısriyye, 1984.
• Tantâvî, Muhammed. Neşetü'n-Naḥv ve târîḫu eşheri'n-nuḥat. Kahire: Dârü'l-Maarif, 1995.
• Va'ir, Mâzin el-. "Ezmetü’l-lisâniyyât ve’l-lisâniyyîin fi’l-vaṭani’l-ʿarabî". el-Ma’rife 251 (1983), 52-108.
• White, Hayden. The Content of The Form: Narrative Discourse and Historical Representation. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1987.
• Yabûb, Emîl Bedî'. Fıḳhu’l-luġati’l-ʿarabiyye ve ḫaṣâiṣuhâ. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 1982.