Mecelle’nin Kitabü’l-Buyu‘u ve Fransız Medeni Kanunu Bağlamında Bir Mukayese

Yıl 2023, Sayı: 23, 1 - 18, 20.04.2023

İlknur Yaşar Bilicioğlu

https://doi.org/10.32950/rid.1260548

Öz

Bu makale öncelikle Mecelle’nin Kitabü’l-Buyu‘unda “maslahat-ı asra evfak nasa erfak” hüküm tesis edebilmek için, Mecelle Cemiyeti’nin fetvaya esas görüşten ayrılmayı gerekli gördüğü meseleleri tetkik edecek, ardından Fransız Medeni Kanunu esas alınarak, satım akdi teorisine değinilecektir. Odağımızda mal kavramı, şartlar, muhayyerlikler, hakların satışı, toptan satışlar ve üretim siparişleri (ıstısna‘) bulunmaktadır. Ardından kanun yapıcı komisyonların Mecelle tadilatını belgeleyen tutanaklar, karşılaştırmalı bir perspektifle incelenecektir. Böylece tadile uğrayan maddelerin Fransız Medeni Kanunu’yla ne kadar örtüştüğüne dair sonuca varmaya çalışacağız. Mecelle’nin yürürlüğü esnasında Fransız Medeni Kanunu’nun iktibasını savunan fikri hareket başarılı olamasa da dönemin hukukçuları Batılı medeni kanun tasavvurunu, özellikle de mukavele serbestliği ve mesuliyet ilkesini büyük ölçüde benimsedikleri için, Code Civil’in satım teorisi, tadilatlar aracılığıyla Mecelle’yi hatta İslam Borçlar hukukunu etkilemeye elverişli bir zemin bulmuştur, diyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuk Tarihi, Mecelle, Fransız Medeni Kanunu, Satım Sözleşmesi, Şart, Muhayyerlik, Üretim Sipariş Sözleşmesi, Toptan Satış

A Comparison of Majalla's Kitab al-Buyu‘ and the French Civil Code

Öz

This article will first examine the views preferred by the Majalla Commission to the main fatwā in order for Kitab al-Buyu to be regulated with the provisions in accordance with the needs of the century. Then the sales theory of the French Civil Code will be mentioned. The concept of goods, conditions, rights of option, sales of rights, wholesales and production orders will be our focus. Then, the minutes documenting the Majalla amendments of the law-making commissions will be examined from a comparative perspective. Thus, we will come to a conclusion on whether the amended articles match up with the French Civil Code. During the enactment of Majalla, the intellectual movement defending the quotation of the French Civil Code was not successful. However, we can say that the French Civil Code's theory of sale found a suitable door to influence Majalla, even the Islamic Law of Obligations, through amendments, since the Ottoman jurists of the period largely adopted the Western conception of French civil law, especially the principle of freedom of contract and liability.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Law, Majalla, French Civil Code, Sales Contract, Condition, Right of Option, Production Order Contract, Wholesales

Kaynakça

• “ʿAdliye Vekāleti Celīlesinin Emir ve Talimātıyla Teşekkül Edip 3 Mayıs 339 Tarihinde İlk Celsesini Akdeden (Kānun-i Medenī ʿUkūd ve Vācibāt) Komisyonunun Tarih-i Mezkūrdan İtibaren 30 Haziran 339 Tarihine Kadar Sebkeden Mesāisini Mübeyyin Rapordur”. Cerīde-i ʿAdliye Annex 13-14-15 (1339), 3-15.
• “Iḥḍār-ı Qawānīn Komisyonları”. Cerīde-i ʿAdliye 149 (Ağustos 1332), 65-68.
• “Mecelle Encumani’nin Kitābu’l-Buyūʿa Ait Tetkīkātı”. Dār al-Funūn Hukūk Fakultesi Mecmūʿası 11 (1341), 82-89, 161-178.
• “Kavānīn Lāyiḥalarını İḥḍāra Meʾmūr Komisyonların Usūl-i Mesāisine, Makām-ı Nezāretle Münāsebetine ve Rüʾesāʾ ve ʿĀzāsına İʿtā Edilecek Mebāliğe Dāir Tālimātnāmedir”. Cerīde-i ʿAdliye 149 (Ağustos 1332), 67-68.
• Kod Sivil Yani Fransa Kānūn-i Medenīsi Yahut Hukūk-i ʿAdliye Kānūnnāmesi. ter. Nuzret Hilmi. İstanbul: Dikran Karabtiyan Maṭbaʿası, 1303.
• “Mecelle Hakkinda”. Sabīl al-Rashād 23/577 (20 Teşrinisani 1329/20 Rebiülahir 1342), 77-78.
• “Mecelle Taʿdīlāt Komisyonu Tarafından Kitābu’l-Buyūʿ Tadilatına Dair Tanzīm Edilen Rapor”. Cerīde-i ʿAdliye 25 (1340), 894-902.
• “Vacibat Komisyonu Zabıtnamesi: Vacibat Komisyonu İkinci İctima”. Dār al-Funūn Hukūk Fakultesi Mecmūʿası 15 (1343).
• Abdurrahman Adil. “Mecelle mi? Kod Napolyon mu?”. Hādisāt-ı Hukūkiyya. İstanbul: Ikdām Maṭbaʿası, Kanunievvel 1339/1923, 2/13, 182-184.
• Akgündüz, Ahmet. “1920-1924 yılları Arasında Yapılan Mecelle Tadilleri ve Mezheplerarası Mukayese Uygulaması”. Uluslararası Mecelle Sempozyumu: International Majalla Symposium Book. ed. Fethullah Soyubelli. Bursa: Bursa Kültür A.Ş., 2021, 25-84.
• Aktan, Hamza. “İstisnâ‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/393-396. İstanbul: TDV, 2001.
• ʿAlī Khaydār. Sharḥ al-Qawāid al-Kulliya Min Durar al-Ḥukkām Sharḥ Majallat al-Aḥkām. İstanbul: Alem Maṭbaʿası, 1313; Kitāb al-Buyū Min Durar al-Ḥukkām Sharh Majallat al-Aḥkām. Dersaadet: Mahmūd Bey Maṭbaʿası, 1310; Sharḥ al-Kitāb al-Sāni ʿan al-İjāra Min Durar al-Ḥukkām Sharḥu Majallat al-Aḥkām. İstanbul: Maḥmūd Bey Maṭbaʿası, 1311.
• Amos, Maurice. “The Code Napoléon and the Modern World”. Journal of Comparative Legislation and International Law 4/4 (1928), 222-236.
• Ātif Bey. Majalla-i Aḥkām-ı ʿAdliyya: Sharḥ Kitāb al-Buyūʿ. Dersaadet: Mahmūd Bey Maṭbaʿası, 1318.
• Aydın, M. Âkif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28/231-235. Ankara: TDV, 2003.
• Bedir, Mürteza. “Kur'an ve Sünnet Söylemi, Fıkıh Usulü ve İçtihat: Modern Nassçılığın Doğuşuna İlişkin bir İzah Denemesi”. Modernleşme Protestanlaşma ve Selefileşme: Modern İslam Düşüncesinde Nassın Araçsallaştırılması. ed. Mürteza Bedir, Necmettin Kızılkaya, Merve Özaykal. İstanbul: İSAR, 2019, 19-60.
• Çoban, Ayşegül. Mecelle’nin Tadil Edilen Maddelerinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Selçuk University, Master Thesis, 2008.
• Erdem, Sami. “Mecelle Tadil Tartışmaları Bağlamında II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Din, Hukuk ve Modernleşme”. 100. Yılında II. Meşrutiyet: Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler (20-24 Ekim 2008). İstanbul: Marmara University, 2009, 249-261.
• Esirgen, S. Örsten. “Osmanlı Devleti’nde Medeni Kanun Tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanunu mu?”. OTAM. 29/2011, 31-48; “Mecelle ve Fransız Medeni Kanunu Çerçevesinde Vekalet Sözleşmesi”. Ankara Barosu Dergisi. 1/2013, 167-184.
• Gayretli, Mehmet. Tanzimat Sonrasından Cumhuriyete Kadar Olan Dönemde Kanunlaştırma Çalışmaları. İstanbul: Marmara University, Phd. Thesis, 2008.
• Gedikli, Fethi. “İkinci Meşrutiyetten Sonra Mecelle Cemiyetinin Tekrar Kurulma Süreci”. Uluslararası Mecelle Sempozyumu: International Majalla Symposium Book. ed. Fethullah Soyubelli. Bursa: Bursa Kültür A.Ş., 2021, 419-426.
• Gordley, James. “Myths of the French Civil Code”. The American Journal of Comparative Law 42/3 (Summer, 1994), 459-505.
• Hacak, Hasan. “İrtifak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/460-464. İstanbul: TDV, 2000.
• Hacı Reşid. Rūḥ al-Majalla: Sharḥ Kitabü’l-Buyuʿ. Dār al-Khilāfat al-ʿĀliyye: Tercuman-ı Ḥakīkāt Maṭbaʿası, 1327.
• Hoin, Roger. “Reform of the French Civil Code and the Code of Commerce”. The American Journal of Comparative Law 4/4 (Autumn, 1955), 485-505.
• Ibn Qudama, Abū Muḥammad Muwaffaq al-Dīn ʿAbdullah b. ʿAhmad b. Muḥammad b. Qudama Jammāʿīlī Maqdisī (620/1223). al-Mughnī. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkī, ʿAbd al-Fattāḥ Muḥammad al-Hulw. Riyadh: Dār al-ʿĀlam al-Kutub, 1999/1419.
• Ibrahim Ihsan. “Ticaret Kanunnamemiz”. Istishāra. 19 (21 Kanunisani 1324), 865-869.
• Jamāladdīn. “Mukāyese-i Kavānīn-i Medeniyye: Majalla-i Aḥkām-ı ʿAdliye-Fransa Kānūn-i Medenīsi”. ʿIlm-i Ḥukūk ve Mukāyasa-i Qawānīn Mecmūʿası 1/1 (31 Mart 1325), 22-32; 1/4 (30 Haziran 1325), 241-250.
• Kahraman, Abdullah. “Elmalı M. Hamdi Yazır’ın Mecelle Müdafaası”. Elmalılı M. Hamdi Yazır Sempozyumu: Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (2-4 Kasım 2012). ed. Ahmet Ögke, Rıfat Atay. Ankara: TDV, 2015, 231-264.
• Kenanoğlu, M. Macit. Ticaret Kanunnâmesi Ve Mecelle Işığında Osmanli Ticaret Hukuku. Ankara: Lotus, 2005.
• Kılınç A.-Karakaya H. “Batılı Devletlerin Karma Ticaret Mahkemelerinde Mecelle’nin Uygulanmasına Yönelik Eleştirilerinin Değerlendirilmesi”. Kırıkkale Hukuk Mecmuası 2 (2022 ), 59-89.
• Kucuk Ḥamdī. “Majalla-i Aḥkām-ı ʿAdliyyamiza Ravā Gorulan Muāhazayi Mudāfaa". Bayān al-Ḥaqq. 2/54 (23 Rebiülevvel 1328/22 Mart 1326), 1114-1116; 2/61 (14 Cemaziyelevvel 1328/1 Mayıs 1326), 1226-1228; 2/55 (30 Rebiülevvel 1328/29 Mart 1326), 1130-1133.
• Küçüksu, Selman. Mehmed Said Bey’in Ahkâmu’l-Bey‘ Bi’l-Vefâ İsimli Risalesi Çerçevesinde Son Dönem Osmanlısında Hukuki Tartışmalar. İstanbul: Istanbul University, Master Thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Mardin, Ebu’lulâ. Medeni Hukuk Cephesinden Ahmed Cevdet Paşa. Ankara: TDV, 2009.
• Mahmad Ārif. “Hukūmat-i Ajnabiya ila Munāsabatta Maḥākim-i Osmāniye”. ʿIlm-i Ḥukūk ve Mukāyasa-i Qawānīn Mecmūʿasi. 2/180-185. İstanbul: Hilāl Maṭbaʿasi, 1325.
• Onar, Sıddık Sami. “Osmanlı İmparatorluğunda İslam Hukukunun Bir Kısmının Codification'u”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 20/1-4 (1954), 57-85.
• Pound, Roscoe. “The French Civil Code and the spirit of nineteenth century law”. Boston University Law Review 35/1 (1955), 77-98.
• Rubin, Avi. “Modernity as a Code: The Ottoman Empire and the Global Movement of Codification”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 59/5 (2016), 828-856.
• Rubin, Avi. “Legal borrowing and its impact on Ottoman legal culture in the late nineteenth century”. Continuity and Change 22/2 (2007), 279–303.
• Sayyid Nasīb. “Mecelle’nin Islahına Doğru”. Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası 1/4 (Eylül 1332), 404-425.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet. “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”. Tanzimat-I (İstanbul: Maarif, 1940), 139-209.
• Vanṭura, Mishon. Mukāyasa-i Qawānin-i Madaniyya. Dersaadet: Kanāʿat Maṭbaʿası, 1330.
• Yıldız, Talha. “Kanunlaştırma Hareketlerini Tetikleyen Sebepler Açısından Mecelle İle Code Civil’ın Mukayesesi”. Uluslararası Mecelle Sempozyumu: International Majalla Symposium Book. ed. Fethullah Soyubelli. Bursa: Bursa Kültür A.Ş, 2021, 455-464.
• Yıldırımer, Şahban. Mecelle’ye Yöneltilen Tenkitler ve Bu Tenkitlerin Değerlendirilmesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2012), 417-445.
• Ziyā, Aḥmad. Uṣūl-i Muḥākeme-i Ḥukūkiye Kānūnu Sharḥi. Dār al-Khilāfat al-ʿĀliyya: Karābet Maṭbaʿası, 1322.
• The Napoleon Series. “The Civil Code”. Access 13 April 23. https://www.napoleon-series.org/government/code-napoleon/