Sporda Bilişsel Esneklik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 4, 301 - 315, 25.12.2025

Murat Korucuk , Hatice Gezer , Engin Gezer

https://doi.org/10.62425/rses.1710052

Öz

Bu çalışmada sporcuların bilişsel esneklik düzeylerinin ölçülebilmesi amacıyla geçerliği ve güvenirliği istatistiksel yöntemlerle denetlenmiş bir ölçme aracının (Sporda Bilişsel Esneklik Ölçeği-SBEÖ) geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle uzman görüşleri sonucunda ön-uygulama formu (60 madde) ve son-uygulama formu (20 madde) ile araştırma gruplarından veri elde edilmiştir. Çalışma, farklı bireylerin oluşturduğu üç grup ile yürütülmüştür. Araştırma grupları (1. Grup=37 birey, 2. Grup=241 birey, 3. Grup=366 birey) ile geçerlik-güvenirlik kontrolleri yapılmıştır. Analizler sonucunda ulaşılan alt boyutlar ve sahip oldukları/açıkladıkları varyans yükleri şu şekildedir: 1. Alternatif Çözüm Üretebilme (%12.11), 2. Stratejik Esneklik (%15.32), 3. Durumsal Uyum Yeteneği (%14.97) ile 4. Problem Çözme ve Karar Verme (%14.07). SBEÖ’nün sahip olduğu toplam varyans yükü %56.47’dir. SBEÖ’ye ait uyum indeks değerleri CMIN/DF:2.995, RMSEA:.074, GFI:.89, AGFI:.86, CFI:.91, RMR:.043, NFI:.89, TLI:.89, IFI:.91, DF:164, CMIN:491.139 şeklindedir. SBEÖ’nün ölçüt geçerliği de denetlenmiş ve ön-son uygulama sürecindeki analizlerde iç tutarlılık katsayısının hem alt boyutlar hem de ölçek genelinde referans aralıklarda (<.60) yer aldığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak; bu çalışmada 20 madde ve 4 alt boyuttan oluşan geçerliği-güvenirliği birden çok yöntem ile denetlenmiş “Sporda Bilişsel Esneklik Ölçeği-SBEÖ” geliştirilerek alanyazın sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bilişsel esneklik , ölçek geliştirme , spor , geçerlik ve güvenirlik.

Etik Beyan

Bu çalışma için etik komite onayı Kafkas Üniversitesi'nden (Tarih: 13 Nisan 2025, Karar No: 2, Protokol No: 81829502.903/38 alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma için herhangi bir finansal destek alınmamıştır.

The Development of a Cognitive Flexibility Scale in Sports: Validation and Reliability

Öz

This study aimed to develop a measurement tool (Cognitive Flexibility in Sports Scale-CFSS) whose validity and reliability have been checked by statistical methods to measure athletes' cognitive flexibility levels. Therefore, from expert opinions, data were obtained from the research groups with the pre-application form (60 items) and post-application form (20 items). The study was conducted with three groups consisting of different individuals. Validity-reliability checks were made with the research groups (1st Group=37 individuals, 2nd Group=241 individuals, 3rd Group=366 individuals). The sub-dimensions obtained from the analyses and the variance loadings they have/explain are as follows: 1. Ability to Produce Alternative Solutions (12.11%), 2. Strategic Flexibility (15.32%), 3. Situational Adaptability (14.97%) and 4. Problem Solving and Decision Making (14.07%). The total variance load of SBEÖ is 56.47%. The fit index values of SBEÖ are CMIN/DF: 2.995, RMSEA:.074, GFI:.89, AGFI:.86, CFI:.91, RMR:.043, NFI:.89, TLI:.89, IFI:.91, DF:164, CMIN:491.139. The criterion validity of CFSS was also checked. The pre-post application process analyses determined that the internal consistency coefficient was within the reference ranges (<.60) in the sub-dimensions and the overall scale. As a result, in this study, the “Cognitive Flexibility Scale in Sports-CFSS”, consisting of 20 items and four sub-dimensions, the validity-reliability of which was checked with multiple methods, was developed and presented to the literature.

Anahtar Kelimeler

Cognitive flexibility , scale development , sports , validity and reliability

Etik Beyan

The ethics committee of Kafkas University approved this study (Date: Apr 23, 2025, Decision Number: 2, Protocol No: 81829502.903/38).

Destekleyen Kurum

No financial support was received for this study.

Kaynakça

• Bedir, D. (2023). Investigation of the effect of cognitive control and cognitive flexibility skills on mental well-being in athletes. Research in Sport Education and Sciences, 25 (1), 26-29. https://doi.org/10.5152/JPESS.2023.22063
• Bilgin, M. (2009). Developing a cognitive flexibility scale: Validity and reliability studies. Social Behavior and Personality: An International Journal, 37(3), 343–353. https://doi.org/10.2224/sbp.2009.37.3.343
• Brown, J. D. (2009). Choosing the correct type of rotation in PCA and EFA. Shiken: JALT Testing & Evaluation SIG Newsletter, 13(3), 20–25.
• Bustami, Y., Corebima, A. D., Suarsini, E., & Ibrohim. (2017). The social attitude empowerment of biology students: Implementing the Jirqa learning strategy in different ethnic groups. International Journal of Instruction, 10(3), 15–30. https://doi.org/10.12973/iji.2017.1032a
• Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum (24. baskı). Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri (23. baskı). Pegem Akademi.
• Can, A. (2018). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi (6. baskı). Pegem Akademi.
• Çelikkaleli, Ö. (2014). Bilişsel esneklik ölçeği’nin geçerlik ve güvenirliği. Eğitim ve Bilim, 39(176), 339–346. https://doi.org/10.15390/EB.2014.3466
• Cohen, J. W. (1988). Applied multiple regression/correlation analysis for the behavioral sciences (2nd ed.). Lawrence Erlbaum Associates.
• Çolakoğlu, Ö. M., & Büyükekşi, C. (2014). Açımlayıcı faktör analiz sürecini etkileyen unsurların değerlendirilmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 56–64.
• Costello, A. B., & Osborne, J. W. (2005). Exploratory factor analysis: Four recommendations for getting the most from your analysis. Practical Assessment, Research & Evaluation, 10(7), 1–9.
• Demirtaş, A. S. (2019). Stresli durumlarda bilişsel kontrol ve bilişsel esneklik: Bir ölçek uyarlama çalışması. Psikoloji Çalışmaları – Studies in Psychology, 39(2), 345–368. https://doi.org/10.26650/SP2019-0028
• Dennis, J. P., & Vander Wal, J. S. (2010). The cognitive flexibility inventory: Instrument development and estimates of reliability and validity. Cognitive Therapy and Research, 34(3), 241–253. https://doi.org/10.1007/s10608-009-9276-4
• Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135–168. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-113011-143750
• Erkuş, A. (2016). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme 1: Temel kavramlar ve işlemler. Pegem Akademi.
• Field, A. (2005). Discovering statistics using SPSS (2nd ed.). Sage Publications.
• Gabrys, R. L., Tabri, N., Anisman, H., & Matheson, K. (2018). Cognitive control and flexibility in the context of stress and depressive symptoms: The Cognitive Control and Flexibility Questionnaire. Frontiers in Psychology, 9, Article 2219. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.02219
• Gülüm, İ. V., & Dağ, İ. (2012). Tekrarlayıcı düşünme ölçeği ve bilişsel esneklik envanterinin Türkçeye uyarlanması, geçerliliği ve güvenilirliği. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13(3), 216–223.
• Gürpınar, B., & Tuncel, D. (2022). The relationship between executive functions and psychological flexibility in athletes. Journal of Human Sciences, 19(2), 452–469. https://doi.org/10.14687/jhs.v19i2.6589
• Harrington, D. (2009). Confirmatory factor analysis. Oxford University Press.
• Hooper, D. (2012). Exploratory factor analysis. In H. Chen (Ed.), Approaches to quantitative research: Theory and its practical application – A guide for dissertation students (pp. 72–82). Oak Tree Press.
• Jöreskog, K. G., & Sörbom, D. (1996). LISREL 8 user’s reference guide. Scientific Software.
• Kara, N. Ş., Kara, M., & Öğraş, E. B. (2025). The scale of observing the opponent in sport: Validity and reliability study. Research in Sport Education and Sciences, 27(1), 61–76. https://doi.org/10.62425/rses.1543259
• Karaman, H., Atar, B., & Aktan, D. Ç. (2017). Açımlayıcı faktör analizinde kullanılan faktör çıkartma yöntemlerinin karşılaştırılması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(3), 1173–1193.
• Kline, R. B. (2011). An easy guide to factor analysis. The Guilford Press.
• Martin, M. M., & Rubin, R. B. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports, 76(2), 623–626. https://doi.org/10.2466/pr0.1995.76.2.623
• Moen, F., Federici, R. A., & Abrahamsen, F. E. (2015). Coach–athlete relationship, motivation, and performance. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 197, 1445–1452. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.07.094
• Neale, M. N., & Liebert, R. M. (1980). Science and behavior: An introduction to methods of research. Prentice Hall International.
• Oshiro, K., Nagaoka, S., & Shimizu, E. (2016). Development and validation of the Japanese version of the cognitive flexibility scale. BMC Research Notes, 9, Article 8. https://doi.org/10.1186/s13104-016-2070-y
• Özdamar, K. (1997). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Pallant, J. (2017). SPSS kullanma kılavuzu: SPSS ile adım adım veri analizi (S. Balcı & B. Ahi, Çev.). Anı Yayıncılık.
• Sapmaz, F., & Doğan, T. (2013). Bilişsel esnekliğin değerlendirilmesi: Bilişsel esneklik envanteri Türkçe versiyonunun geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(1), 143–161.
• Schumacher, R., & Lomax, R. (2004). A beginner’s guide to structural equation modeling. Lawrence Erlbaum Associates.
• Seçer, İ. (2015). Psikolojik test geliştirme ve uyarlama süreci: SPSS ve LISREL uygulamaları. Anı Yayıncılık.
• Şeker, H., & Gençdoğan, B. (2014). Psikolojide ve eğitimde ölçme aracı geliştirme. Nobel Akademi Yayıncılık.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenirlik ve geçerlik. Seçkin Yayıncılık.
• Stevens, J. P. (2002). Applied multivariate statistics for the social sciences (4th ed.). Lawrence Erlbaum Associates.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2001). Using multivariate statistics (4th ed.). Allyn & Bacon.
• Tatlıdil, H. (2002). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz. Akademi Matbaası.
• Tenenbaum, G., & Eklund, R. C. (Eds.). (2020). Handbook of sport psychology (4th ed.). Wiley.
• Yarayan, Y. E., Turhan, M. O., & Tekkurşun Demir, G. (2023). Bilişsel esneklik envanterinin sporcular için uyarlanması: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 8(3), 221–240. https://doi.org/10.31680/gaunjss.1341783
• Yaşar, M. (2014). İstatistiğe yönelik tutum ölçeği: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36, 59–75. https://doi.org/10.9779/PUJE640