Çay (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze) Bitkisinde Gençleştirme Budamasıyla Verimde Meydana Gelen Değişmeler

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 530 - 542, 29.07.2025

Muharrem Özcan , Songül Yıldız

https://doi.org/10.53501/rteufemud.1522280

Öz

Çay (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze), bitkisi, 100 yıl yaşayabilmekle birlikte, bahçelerde 50 yaşından itibaren ekonomik anlamda verimde azalma ve sürgünlerde köre yönelmenin başladığı görülmektedir. Verimi azalan bahçelerde verimi artırmak için, çay bahçelerinin yenilenmesi yanında gençleştirme budaması uygulaması da etkin bir yöntem olarak görülmektedir. Bu çalışmada, ÇAYKUR tarafından verilen destekler ile zorunlu olan budama işleminin verime olan etkisi ortaya konulmuştur. ÇAYKUR tarafından budama işleminin ilk zorunlu tutulduğu 1994 yılında verim 852 kg/da iken, budaması yapılan çay bahçelerinde tekrar verime gelen yıllara tekabül eden 1998 yılında verim 1.275 kg/da ve 1999 yılında 1.427 kg/da olacak şekilde verimde artış görülmüştür. İlk gençleştirme budamasını izleyen yıllarda ülkemizin çay verimi, 1994 yılı ve öncesi yıllara göre (iklim faktörlerinin etkileriyle dalgalanmalar olmakla birlikte) yükselmiştir. Budanması gereken çay alanlarında gerçekleşme oranının %90’ ı aştığı yıllarda verimde daha yüksek artışlar görülmüş ve 2018 yılında verim 1.895 kg/da’ a yükselmiştir. Ülkemiz çay alanlarında, gençleştirme budamalarının yanında yenileme çalışmalarına hız verilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Sürdürülebilir çay tarımı için yenilemelerin verimli, abiyotik ve biyotik strese dayanıklı çay genotipleriyle yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çay , Gençleştirme budaması , Kalite , Verim.

Changes in Yield with Rejuvenation Pruning in Tea (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze) Plants

Öz

Tea (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze) plant can live for 100 years, however, it is observed that in gardens, the yield decreases economically and the shoots start to turn blind after the age of 50. In order to increase the yield in gardens with decreasing yield, rejuvenation pruning is also seen as an effective method in addition to the renewal of tea gardens. In this study, the effect of pruning, which is mandatory with the support provided by ÇAYKUR, on yield is revealed. While the yield was 852 kg/da in 1994, when pruning was first made mandatory by ÇAYKUR, an increase in yield was observed in the years when the pruned tea gardens returned to yield, with yields reaching 1.275 kg/da in 1998 and 1.427 kg/da in 1999. In the years following the first rejuvenation pruning, our country's tea yield increased compared to 1994 and the years before (although there were fluctuations due to the effects of climatic factors). In years when the realization rate of the areas that needed to be pruned exceeded 90%, a higher increase in yield was observed and 1.895 kg/da tea yield occurred in 2018. In addition to rejuvenation pruning in our country's tea fields, renewal works need to be accelerated. For sustainable tea agriculture, renewals need to be done with productive, abiotic and biotic stress-resistant tea genotypes.

Anahtar Kelimeler

Tea , Rejuvenation pruning , Quality , Yield

Kaynakça

• Ahmad, F., Khan, N., Hamid, F.S., uz Zaman, Q., Islam, S., Khan, M.A., Sarwar, S. (2018). Early pruning and potash fertilizer improve the recovery and growth of deeply pruned tea (Camellia sinensis L). Pakistan Journal of Agricultural Research, 31(2), 151-157. http://dx.doi.org/10.17582/journal.pjar/2018/31.2.151.157
• Akbulut, M., Yazici, K., Bakoglu, N., Goksu, B. (2020). Pruning mistakes and suggestions in tea orchards in Turkey. Acta Hortıculturae, 1(1299), 57-60. http://dx.doi.org/10.17660/ActaHortic.2020.1299.9
• Alikılıç, D. (2016). Çay’ın Karadeniz bölgesi için önemi ve tarihi seyri. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 11(21), 269-280. https://doi.org/10.18220/kid.277672
• Athallah, F.N.F., Wulansari, R., Pramudita, A.A. (2021). Evaluation between the year of pruning and land slope on nutrient uptake and availability in tea plantation. Journal of Degraded and Mining Lands Management, 9(1), 3175-3180. http://dx.doi.org/10.15243/jdmlm.2021.091.3175
• Chen, Z. Z., Zhang, W. J., Zhu, L. G., Chen, Y. Z., Yang, R. X., Yu, W. Q. (2017). Preliminary report on mechanization of tea plucking: effect of pruning treatments on crown growth and quality of oolong tea. Acta Tea Sinica, 58, 193-197.
• Chen, Y., Zhou, B., Li, J., Tang, H., Zeng, L., Chen, Q., Cui, Y., Liu, J., Tang, J. (2021). Effects of long-term non-pruning on main quality constituents in ‘dancong’ tea (Camellia sinensis) leaves based on proteomics and metabolomics analysis. Foods, 10(11), 1-16. https://doi.org/10.3390/foods10112649
• ÇAYKUR, (1996). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü ile İlgili KİT Üst Komisyonuna Sunulan Brifing. Rize, Türkiye, (2s.)
• ÇAYKUR, (2013). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Çay Sektörü Raporu. Rize, Türkiye (21s). Erişim linki:https://www.caykur.gov.tr/CMS/Design/Sources/Dosya/Yayinlar/48.docx, 19.08.2024.
• ÇAYKUR, (2014). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Stratejik Plan 2014-2019. Rize, Türkiye (73s). Erişim linki: https://www.caykur.gov.tr/cms/design/sources/dosya/yayinlar/28.pdf, 19.08.2024.
• ÇAYKUR, (2015). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Türkiye’de Çaylık Alanların ve Üretici Sayılarının İstatistiksel Analizi. Rize, Türkiye (104s). Erişim linki: https://www.caykur.gov.tr/CMS/Design/Sources/UnitePCKYSDokumanlari/76_75.pdf, 19.08.2024.
• ÇAYKUR, (2019). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, İstatistik Bülten. Rize, Türkiye (47s). Erişim linki: https://www.caykur.gov.tr/Pages/Yayinlar/YayinDetay.aspx?ItemType=1&ItemId=701, 19.08.2024.
• ÇAYKUR, (2022). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Çay Tarım Dairesi Başkanlığı, Budama Genelgesi. Rize, Türkiye (7s). Erişim linki: https://www.caykur.gov.tr/uploads/2022_971_Sayili_Genelge.pdf, 19.08.2024.
• ÇAYKUR, (2024). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Çay Tarım Dairesi Başkanlığı, Gençleştirme Budaması Verileri (Basılmamış). Rize, Türkiye.
• FAO, (2024). Food and Agriculture Organization of the United Nations Erişim linki: https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL, 1 Mayıs 2024.
• Gerçekçioğlu, R., (2018). Cevizlerde Bilezik Alma, Boğma, Budama ve Pro-Ca Uygulamalarının Vejatatif Gelişme, Verim ve Meyve Kalitesi Üzerin Etkileri. Doktora Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Türkiye
• Heinicke, D.R. (1975). High density apple orchard planting, training and pruning. Agricultural Research Service, US Department of Agriculture 458.
• Hossen, M. I., Ahmed, T., Arefin, R. (2021). Effect of different types of pruning operations on yield and quality of tea. Asian Plant Research Journal, 8(4), 44-51. https://doi.org/10.9734/aprj/2021/v8i430184
• Kacar, B., (1992). Yapraktan Bardağa Çay (1. Baskı), T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayınları, Ankara, Türkiye. 456 s.
• Kara, N. (2012). Çay Yetiştiriciliği, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Eğitim Yayım ve Yayınlar Dairesi Başkanlığı, Çiftçi Eğitim Serisi, Yayın No: 2012/17, 2012, Ankara
• Kayıkçıoğlu, H.İ., Öksüz, M., Bilsel, M., Sevimli, Ö. (1977). Değişik Budama metotlarının mukayesesi. ÇAYKUR Araştırma Konseyi Gündemi, Rize, Türkiye.
• Lau, L., Fan, J., Siu, T., Siu, L. Y. C. (2002). Effects of repeated laundering on the performance of garments with wrinkle-free treatment. Textile Research Journal, 72(10), 931-937. https://doi.org/10.1177/004051750207201012
• Lu, L., Luo, W., Zheng, Y., Jin, J., Liu, R., Lv, Y., Ye, Y., Ye, J. (2022). Effect of different pruning operations on the plant growth, phytohormones and transcriptome profiles of the following spring tea shoots. Beverage Plant Research, 2(1), 1-9. https://doi/10.48130/BPR-2022-0012
• Mahmutoğlu, Ç., Özdemir, S., Bilsel, M. (1977). Değişik budama metotlarının mukayesesi. Çay Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 1977-1978 Yılları Faaliyet Raporu, Rize, Türkiye.
• Mahmutoğlu, H. (1985). Çay Bitkisinde Budama, ÇAYKUR Dergisi, 1(1), 22-23.
• Maudu, M., Mudau, F.N., Mariga, I.K. (2010). The effect of pruning on growth and chemical composition of cultivated bush tea (Athrixia phylicoides DC). Journal of Medicinal Plants Research, 4, 2353-2358. https://doi.org/10.5897/JMPR10.486
• Mozumder, N.R., Hwang, K.H., Lee, M.S., Kim, E. H., Hong, Y.S. (2021). Metabolomic understanding of the difference between unpruning and pruning cultivation of tea (Camellia sinensis) plants. Food research international, 140,(109978), 1-40. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2020.109978
• Mukhopadhyay, M., Mondal, T.K. (2017). Cultivation, improvement, and environmental impacts of tea. In Oxford Research Encyclopedia of Environmental Science. 1-22. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780199389414.013.373
• Özcan, M., Yazıcıoğlu, E. (2013). Türkiye Çay Yetiştiriciliğinin Sorunları ve Öncelikleri, II. Rize Kalkınma Sempozyumu, 3–4 Mayıs, Rize, Türkiye.
• Ravichandran, R., Parthiban, R. (1998). The impact of mechanization of tea harvesting on the quality of south Indian CTC teas. Food Chemistry, 63(1), 61-64. https://doi.org/10.1016/S0308-8146(97)00219-7
• Ravichandran, R. (2004). The impact of pruning and time from pruning on quality and aroma constituents of black tea. Food Chemistry, 84(1), 7–11.https://doi.org/10.1016/S0308-8146(03)00159-6
• RTB, (2024). Rize Ticaret Borsası Türk Çay Sektörü Güncel Durum Raporu. Rize, Türkiye (10s). Erişim linki: https://www.rtb.org.tr/tr/cay-sektoru-raporlari, 19.08.2024.
• RTEÜ, (2023). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Çay ve Çay Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2023 Yılı Faaliyet Raporu. Rize, Türkiye (42s). Erişim linki: https://caymer.erdogan.edu.tr/Files/ckFiles/caymer-erdogan-edu-tr/FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.pdf, 19.08.2024.
• Şen, A. Erdal, L. (2024). Bir gastronomi trendi olarak egzotik bitki çayları. Uluslararası Akademik Çalışmalar Dergisi, 2(1), 41-59. http://dx.doi.org/10.29228/jacademia.66900
• Tan, S., Wang, X., Liu, S., Liang, T. (2017). Effect of different crown reconstruction methods on low-yield and low-efficiency tea plantation. Southwest China Journal of Agricultural Sciences, 30:876−80
• Thomas, J., Saravanan, M., Kumar, R.R. Pius, K.P. (2005). Influence of age after pruning on the levels of flavanols and other bioconstituents in tea (Camellia sisnensis), Journal of the Science of Food and Agriculture, 85(6), 931-934. https://doi.org/10.1002/jsfa.1985
• Torun, E., Taluğ, C. (2005). Çay budama projesi kapsamında üreticilerin kullandıkları bilgi kaynakları. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(1), 41-49.
• URL-1, (2024). Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü. https://www.caykur.gov.tr/, 14 Mayıs 2024
• URL-2, (2024). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=104&locale=tr, 05 Mayıs 2024
• Yıldız, S., Özcan, M. (2024) Küresel ısınmanın çay tarımına etkileri. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi, 10(1), 47-68. https://doi.org/10.24180/ijaws.1394524
• Yilmaz, G., Kandemir, N., Kinalioglu, K. (2004). Effects of different pruning ıntervals on fresh shoot yield and some quality properties of tea (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze) in Turkey. Pakistan Journal of Biological Sciences, 7(7), 1208- 1212.
• Yu, J., Xu, J., Huang, H., Yang, Y. (2008). Comparison on the different rehabilitation methods of heavy pruning, collar pruning and replanting. Journal of Tea Science, 28:221−27.
• Zhang, Q., Zhang, Y., Miao, P., Chen, M., Du, M., Pang, X., Ye, J., Wang, H., Jia, X. (2023). Effects of pruning on tea tree growth, soil enzyme activity and microbial diversity. Agronomy, 13(5), 1-14. https://doi.org/10.3390/agronomy13051214