نطاق الجملة المركّبة في اللّغة العربيّة

Yıl 2019, Sayı: 16, 122 - 146, 20.12.2019

Yakup Kızılkaya

https://doi.org/10.32950/rteuifd.631921

Cited By: 1

Öz

تصنيف الجمل في اللغة العربية على أنّها جمل بسيطة ومراكبة، ظاهرة تظهر في
الدراسات الحديثة، في حين لم يكن هذا التصنيف متداولا في كتب الأقدمين؛ لذلك لم نر
شرحا لمعنى هذه الجملة في كتب أسلافنا كما نراه في كتب أهل هذا الفن اليوم. وعلى الرغم من أنّ مصطلح الجملة الكبرى
والصغرى والجمل التي لها محل من الإعراب والجمل التي ليس لها محل من الإعراب
مصطلحات متعلّقة بالجمل المركّبة، كما أنّ مصطلح الجملة الكبرى والصغرى يعدّ مدخلا
لها إلا أن محتواها لا يتوافق مع محتوى الجملة المركبة، ومن ناحية أخرى فإنّ تصنيف
الجمل من حيث الإعراب يظهر أنّ بعض أنواع الجمل المركّبة شُرِحت قديما بطريق غير
مباشر ولكنّها لم تُدرَس دراسة شموليّة ومنهجيّة، مصطلح الجملة المركّبة اُستخدِمت
حديثا، فقد تناول الباحثون أقسام هذا المصطلح على الرغم من اختلافهم في بعض
تفاصيله، لذلك، لا يمكن القول أنّ هناك إجماعًا على نطاق الجملة المركّبة في
الفترة الحديثة، تبحث هذه الدراسة في مقاربات بنية الجملة المركّبة
في العصور القديمة والحديثة وتفحص نطاق الجملة المركّبة بالّلغة العربيّة، كما
يتضمّن مقارنة الجملة المركّبة في العربيّة مع مماثلتها في التركية 

Anahtar Kelimeler

اللغة العربيّة، الجملة المركّبة، الجملة الرئيسيّة ،الجملة الفرعيّة، الإعراب ، النحو.

The Scope of Murakkab Sentence in Arabic

Öz

 The classification of
sentences in Arabic as simple and murakkab
(compound) sentences is a phenomenon seen in recent grammar studies. This type
of classification is not found in old works. As a result, the compound sentence
in the past period was not examined as it was handled in the modern period.
However, the terms of kubra-sugra related to the sentence in the past period
and the classification of sentences in terms of ‘irab are related to the compound sentence. Although the
existence of sentences in qubrā-sughrā forms can be considered as an
introduction to the murakkab
sentence, the content of the subject does not fully correspond to the murakkab sentence. However, the
classification of sentences in terms of ‘irab
evidneces that some types of compound sentences are in directly
examined. Nonetheless, the copound sentence types were not considered in an
integrated and systematic manner in the past period. The term “murakkab cumla” and its varieties
have been studied, but there are some differences in opinion regarding its
details. Therefore, it cannot be said that the consensus of linguists exists on
the scope of murakkab cumla in
the modern period. This study evaluates the past and modern approaches to murakkab cumla and examines its
structure in Arabic and then compares the
compound murakkab cumla in Arabic with
similar structures in Turkish. 

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, compound sentence, murakkab cumla, main sentence, dependent clause, ‘irab, syntax

Arapçada Mürekkep Cümlenin Kapsamı

Öz

Arapçada cümlelerin basit ve birleşik cümleler olarak
sınıflandırılması son dönem gramer çalışmalarında görülen bir olgudur. Bu tür
bir sınıflandırma kadim eserlerde bulunmamaktadır. Dolayısıyla kadim dönemde
birleşik cümle, modern dönemde ele alındığı biçimiyle incelenmemiştir. Ancak
kadim dönemdeki cümle ile ilgili olan kübra-sugra terimleri ve cümlelerin irab
açısından sınıflandırılması birleşik cümleyle ilişkilidir. Cümlelerin kübrâ-suğrâ
olarak ele alınması, mürekkep cümleye bir giriş olarak değerlendirilebilse de konunun
içeriği mürekkep cümleyi tam olarak karşılamamaktadır. Öte yandan cümlelerin irab
açısından sınıflandırılması birleşik cümlenin bazı türlerinin dolaylı olarak incelendiğini
göstermektedir. Bununla birlikte birleşik cümle türleri kadim dönemde bütüncül
ve sistematik biçimde ele alınmamıştır. Mürekkep cümle terimi modern dönemde
üretilmiş ve çeşitleri incelenmiş olmakla birlikte detaylarına ilişkin bazı
görüş farklılıkları vardır. Dolayısıyla modern dönemde de birleşik cümlenin
kapsamı hususunda görüş birliğine varıldığı söylenememektedir. Bu çalışma kadim
dönem ve modern dönemin birleşik cümle yapısına yaklaşımlarını değerlendirerek Arapçada
birleşik cümlenin kapsamını incelemekte, Arapçadaki mürekkep cümle yapılarını Türkçedeki
benzer yapılarla karşılaştırmaktadır.

Arap dili ve belagatı, birleşik cümle, mürekkep cümle,
ana cümle, yan cümle, irap, söz dizimi.

Anahtar Kelimeler

mürekkep cümle, Arap dili ve belagatı, birleşik cümle, ana cümle, yan cümle, irap

Kaynakça

• Abâde, Muhammed İbrahim. el-Cumletu’l-Arabiyye mukevvenâtuhâ envâuhâ tahlîluhâ. Kahire: Mektebetu’l-edeb, 2001.
• Abbâs, Fâdıl Hasan. el-Belağa funûnuhâ ve efnânuha ‘ilmu’l-me ‘ânî. 4. Baskı. Ürdün: Dâru’l-furkân, 1997.
• Abdulgani, Ahmed Abdulazim. el-Mustalahu’n-nahvî drâse nakdiyye tahlîliyye. Kahire: Dâru’s-sekâfe, 1990.
• Abdulgani, Reşâd Ahmed. Nizâmu’l-cumleti’l-ismiyye fî şi‘ri Abdillah el-Berdûnî. Doktora Tezi, Câmi‘atu Mentûrî, 2019.
• Abdulhamid, Muhammed Muhyiddin. et-Tuhfetu’s-seniyye bi şerhi’l-mukaddimeti’l-Âcurrûmiyye. Katar: Y.y., 2007.
• Abdulkâhir el-Cürcânî, Delâilu’l-i‘câz fî ‘ilmi’l-me‘ânî, Thk. Yasin el-Eyyûbî. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 2008.
• Akçakoca, Yusuf. Arap Dili Sözdiziminin Anlambilim Boyutu –Cümle Ögeleri, Kurgusu ve Anlam-. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Bâna‘me, Adil b. Ahmed b. Sâlim. Binâu’l-cumle ‘inde Mustafa Sâdık er-Râfi‘î min hilâli kitâbihi Evrâki’l-vurd. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atu ummi’l-kurâ, 2000.
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası, 1974.
• Bekîr, Abdulvahab. v.dğr. en-Nahvu’l-Arabî min hilâli’n-nusûs. Tunus: eş-Şirketu’t-Tûnusiyye li’t-tevzî‘, 1973.
• Bergsträsser G., et-Tatavvuru’n-nahvî li’l-lugati’l-Arabiyye. Thk. Ramazan Abduttevvab. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1994.
• Bilgegil, M. Kaya. Türkçe Dilbilgisi. 2. Baskı. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları, 2014.
• Çakır, Hasan. İşlev İtibarıyla Arapçada Cümle Yapısı. Konya: Esra Yayınları, 2009.
• Çörtü, Mustafa Meral. Arapça Cümle Kuruluşu ve Tercüme Tekniği. 5. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Decnî, Fethî Abdulfettah. el-Cumletu’n-nahviyye neşeten ve tatavvuran ve i‘râben. Kuveyt: Mektebetu’l-felâh, 1987.
• Derviş, Muhyiddin. İ‘râbu’l-Kur’ân ve beyânuh. 10 Cilt, Beyrut: Dâru’l-irşâd, 1992.
• Ebu’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyub b. Musa el-Huseynî. Külliyyât, Thk. Adnan Derviş – Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 1998.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 2009.
• Ferhân, Hüseyin Ali. el-Cumletu’lArabiyye fî dırâsâti’l-muhdesîn. Lübnan: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1971.
• Galâyînî, Mustafa. Cami‘u’d-durûsi’l-Arabiyye. Lübnan: Müessesetü’r-risâle, 2017.
• Gencan, Tahir Neşat. Dilbilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1979.
• Harkâtî, Meylûd. et-Terkîbi’l-lugavî fî şi‘ri’l-Hansâ fî dav’i ‘ilmi’l-lugati’l-hadîs. Yüksek Lisans Tezi, Câmi‘atu Bâtna, 2007.
• Hasan, Temmâm. el-Lugatu’l-Arabiyye manâhâ ve mebnâhâ. Mağrib: Dâru’s-sekâfe, 1994.
• Hepçilingirler, Feyza. Türkçe Dilbilgisi. 10. Baskı. İstanbul: Pasifik Ofset, 2018.
• İbn Hişâm, Cemaleddin el-Ensârî, Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘ârib. Thk. Mazin Mübarek – Muhammed Ali Hamdullah. Şam: Dâru’l-fikr, 1964.
• İbn Ya‘îş, Muvaffakuddin Ebu’l-bekâ Ya‘îş b. Ali el-Mevsılî. Şerhu’l-Mufassal. Thk. Emîl Bedî‘ Yakub. 6 Cilt. Lübnan: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001.
• İsmail, Fethî Ahmed Abdul‘âl. “el-Masdaru’l-muevvel ve ahkâmuhu’n-nahviyye”. Mecelletu’l-‘ilmiyye li külliyeti lugati’l-‘Arabiyye bi Asyûd 30/2 (Ekim 2011): 878-973.
• Kabâve, Fahreddin. İ‘râbu’l-cümel ve eşbâhu’l-cümel. Halep: Dâru’l-kalem, 1989.
• Karaağaç, Günay. Türkçenin Dil Bilgisi. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
• Lebedî, Muhammed Semîr Necîb. Mu‘cemu’l-mustalahâti’n-nahviyye ve’s-sarfiyye. Beyrut: Dâru’l-Furkân, 1985.
• Mahzûmî, Mehdî. fi’n-Nahvi’l-Arabî nakd ve tevcih. 3. Baskı. Lübnan: Dâru’r-râidi’l-Arabî, 1986.
• Maksutoğlu, Mehmet. Arapça Dilbilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1969.
• Meyhûbî, Şerîf. “er-Rabtu’l-isnâdî fi’l-cumleti’l-Arabiyyeti’l-basîta”. Mecelletu’l-edeb ve’l-luga 6 (Mayıs 2007): 181-192.
• Humeyde, Mustafa. Nizâmu’l-irtibât ve’r-rabt fî terkîbi’l-cumleti’l-Arabiyye. Kahire: Mektebetu Lübnan, 1997.
• Nehârî, Abdullah Ahmed Hamza. “el-Cumletu’l-Arabiyye fi’d-dersi’n-nahvî”. Mecelletu’l-Endelus li’l-‘ulûmi’l-insâniyye ve’l-ictimâiyye 15/14 (Haziran 2017): 7-45.
• Râcihî, Abduh. et-Tatbîku’n-nahvî. Lübnan: Dâru’n-nahdati’l-Arabiyye, 2010.
• Radî. Şerhu’r-Radî li Kâfiyeti İbni’l-Hâcib. 2 Cilt. Thk. Hasan b. Muhammed b. İbrahim el-Hifzî. Suudi Arabistan: İdâretu’s-sekâfeti ve’n-neşr bi’l-câmi‘a, 1993.
• Sâmerrâî, Fâdıl Salih. el-Cumletü’l-Arabiyye te’lîfuhâ ve aksâmuhâ. Ürdün: Dâru’l-fikr, 2007.
• Sevinç, R. Resul. Arapçada Cümle Yapısı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Suyûtî, Celaleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv. 4 Cilt. Nşr. Komisyon. Dimeşk: Mecma‘u lugati’l-Arabiyye, 1987.
• Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman Ebû Bekr. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi cem‘i’l-cevâmi‘. Thk. Ahmed Şemsuddin. 3 Cilt. Lübnan: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
• Şeyh, Huseyn Mansûr. el-Cumletu’l-Arabiyye dırâse fî mefhûmihâ ve taksîmâtiha’n-nahviyye. Lübnan: Muessesetu’l-Arabiyye, 2009.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Mufaṣṣal fî ‘ilmi’l-Arabiyye. Thk. Fahr Salih Kudâre. Amman: Daru Ammar, 2004.
• Zihni, Hacı Mehmed. el-Muntahab ve’l-Muktadab. İstanbul: Marifet Yayınları, 2014.