Arapçada Bir Fiilin Sülâsî Mücerred ve Mezîd Formunun Aynı Anlamda Kullanılmasının İmkanı Üzerine

Yıl 2021, Sayı: 19, 248 - 265, 25.06.2021

İbrahim Sulaıman

https://doi.org/10.32950/rteuifd.859393

Öz

Bu makalede, Arapçada sarf vezinlerinin birbirlerinin yerine kullanılıp kullanılamayacağı meselesi ele alınmaktadır. Çalışmada, öncelikle sarf vezinlerinin dildeki önemi ve işlevi üzerinde kısaca durulmuş, ardından sülasî mücerred bir fiil ile bu fiilden türetilen mezîd bir fiilin aynı anlamda kullanımı meselesi Kur'ân-ı Kerîm’den örneklerle etraflıca incelenmiştir. Bu çerçevede sarf âlimlerinin ve müfessirlerin konuyla ilgili görüşlerine yer verilmiş ve bu görüşler imkân nispetinde tartışılmıştır. Makale sonuç olarak, sarf vezinlerinin birbirlerinin yerine kullanımı meselesine dair genel bir bakış açısına ulaşmayı ve mezîd bir fiilin mücerred fiille aynı anlamda kullanılabileceği gerçeğini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Sarf, Vezinlerde Eşanlam, Sülâsî Mücerred, Sülâsî Mezîd

التّبادُلُ الدّلاليّ بين المُجرّدِ والمزيدِ من الفِعلِ الثُّلاثيّ

Öz

يتناول هذا البحث قضيّة التبادل الدلالي بين الأبنية الصرفية، فيعرض أهميّة الأبنية الصرفية ووظيفتها بشكل عام، ثم يفصّل القول في التبادل الدلالي بين الفعل الثلاثي المجرد وبين صِيَغ المزيد منه، من خلال أمثلة من آيات القرآن الكريم، فيبيّن أقوال الصرفيين والمفسرين فيها، ويناقشها؛ بهدف الوصول إلى مدى التسليم بفرضيّة مجيء الفعل المزيد بمعنى مجرّده، وصولاً إلى بناء تصوّر لقضيّة التبادل الدلاليّ بشكل عام.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية, التّبادُل الدّلالي, الثُّلاثيّ المُجرّد, الثُّلاثيّ المَزيد, الأبنِيةُ الصّرْفِيّة

On The Possibility of Using Abstract Triple Verbal Forms and Increased Triple Verbal Forms in The Same Meaning

Öz

This study deals with the issue of semantic exchange between morphological forms and presents the importance of morphological forms and their function in language. Then elaborates on the semantic exchange between the abstract triple verb and the increased triple verbal forms, through examples from the verses of the Noble Qur’an, explaining opinions of morphologists and the commentators therein, and discussing them. The aim of this paper is to see the extent of acceptance of the premise that the the forms of verbs with more letters can be used with the meaning of the forms without increased letters and to point out the perception of the issue of semantic exchange in general.

Anahtar Kelimeler

Arabic, Meanings of Morphological Forms, Semantic Exchange, Abstract Triple Verbs, Increased Triple Verbs

Kaynakça

• el-Ahfeş, Ebu'l-Hasan el-Mücâşî‘Saîd b. Mes‘adeti’l-Evsat. Meâ‘ni’l-Kur’an. thk. Faiz Faris, Kuveyt: Dârü'l-Beşir, 1981, 4 cilt. Kuveyt: Dâru’l-Beşîr ve’l-Emel, 1981.
• el-Akberî, Ebû’l-Beka Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah. İmlâu Mâ Min Bihi’r-Rahman Min Vücûhi’l-İ‘râb ve’l-Kırâât fî Cemî‘l-Kuran, 2 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1979.
• el-Beydânî, Muhammed Salih. Nüzhetu’t-Taraf Şerhu Binâe’l-Efâ`l fî İlmi’l-Sarf, Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetü Menhecü’s-Seneti, 2001.
• el-Cürcânî, Ebû Bekir b. Abdulkahir b. Abdurrahman b. Muhammed, el-Miftâh fi’s-Sarf, thk. Ali Tevfîk Hamid, Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 1987.
• el-İstirâbâzi, Muhammed b. Hasan el-Rıdâç. Şerhu’r-Rıdâ ale’l-Şâfiye, thk. Muhammed Nur Hasan, Muhammed el-Zafzâf ve Muhammed Abdulhamid, 3 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1975.
• en-Nuhâs, Ahmed b. Muhammed Ebû Ca‘fer. Meâ‘ni’l-Kur’an, thk. Muhammed Ali es-Sâbunî, 6 cilt, Mekke: Câmiatu Ümmü’l-Kurâ, 1988.
• er-Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin. Mefâtîhu’l-Ğayb, 32 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• es- Sa‘lebi Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim Ebû İshak. el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsiri’l-Kur’an, thk. Muhammed b. Âşûr, 10 cilt, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• es-Semerkandî, Ebû’l-Leys Nasr b. Muhammed b. İbrahim. Bahru’l-Ulûm, thk. Muhammed Matracî, 3 cilt, Beyrut: Dâru’l-Fikr, bt.
• es-Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebî Fikr. Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘ı’l-Cevâmi‘, 2 cilt, Mısır: Matbaatu’s-Saadet, 1327/1909.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmiu’l-Beyân fî Tevîli’l-Kuran, thk. Ahmed Muhammed Şakir, 24 cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• ez-Zemahşeri Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ömer b. Ahmed Cârullah. el-Keşşaf An Hakkaiki't-Tenzil ve Uyunü'l-Ekavil fi Vücuhi't-Te'vil, 4 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1986.
• ez-Zemhşeri, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ömer b. Ahmed Cârullah. el-Mufassal, thk. Ali Mülhem, Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.
• İbn Atiye, Muhammed Abdulhak b. Ğalib el-Endelüsî. el-Muharriru’l-Vecîz fî Tefsiri’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Abdulselam Abdulşafi Muhammed, 6 cilt, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1993.
• İbn Cüney, Ebû Feth Osman el-Mûsulî. el-Hasâis, thk. Muhammed Ali en-Neccâr, 3 cilt, Beyrut: Dâru’l-Hudâ, bt.
• İbn Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf el-Endelüsî. Bahru’l- Muhît fi’t-Tefsîr. thk. Âdil Abdulmevcud- li Ma‘rid, 8 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Edebu’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd, Mısır: Mektebetü’t-Ticarî, 1963.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali Ebû’l-Fadl Cemâluddin. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, bt.
• İbn Sîde, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Muhassis. thk. Halil İbrahim Ceffal, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
• Sibeveyh, Amr b Osman b. Kanber b. Ebû Beşr. el-Kitâb. thk. Abdulselam Hârun, c. 4, Beyrut: Dâru’l-Ceyl, bt.
• Udeyme, Muhammed Abdulhalık. Dırâsât li’Üslûbi’l-Kur’ani’l-Kerim. 11 cilt, Kahire: Taba‘tü Dâru’l-Hadis, 1972.