Te'vîlât Bağlamında İmâm Mâtürîdî'nin Kadına Bakışı

Yıl 2021, Sayı: 19, 39 - 70, 25.06.2021

Hanefi Şola

https://doi.org/10.32950/rteuifd.909442

Öz

Klasik dönemde kadına yönelik yaklaşımla çağdaş dönemdeki yaklaşım birbiriyle örtüşmez. Hatta bu iki dönemde kadına olan bakışın birbirinden oldukça farklı olduğu bile söylenebilir. Bu farklılık, özellikle kadının yaratılışı, kadının yaratılışındaki özellikleri, devlet başkanlığı, şahitliği, çok eşlilik, küçük kızlarla evlilik, kadının dövülmesinin caiz olup olmadığı, talak yetkisi, mirastaki payı vb. konularda açıkça görülür. Bu bağlamda bugün, İmâm Mâtürîdî’nin de kadınla ilgili bu konularda çağdaş dönemdeki bakışa benzer görüşlere sahip olduğunu ileri sürenler olmuştur. Bu çalışmada öncelikle Mâtürîdî’nin kadının yaratılışı ve yaratılış özellikleri, kadının peygamber ve devlet başkanı olup olamayacağı, şahitlik yapıp yapamayacağı hakkındaki değerlendirmeleri ele alınmıştır. Ardından küçük kızları evlendirme ile çok eşliliği caiz görüp görmediği, kadının ailede erkek karşısındaki konumunun neresi olduğu ve onu dövmenin caiz olup olmadığı ile ilgili yaklaşımı incelenmiştir. Son olarak kadının talâk yetkisini haiz olup olmadığı, evinden dışarı çıkıp çıkamayacağı, tesettürü, mirasta erkeğe göre ne kadar pay aldığı ve din seçiminde özgür olup olmadığı konusundaki düşünce ve görüşlerine yer verilmiştir. Tüm bu konulardaki görüşleri tahlil edilip değerlendirilirken aynı konulara klasik dönemde nasıl değerlendirildiğine de değinilmiştir. Böylece kadınla ilgili tüm bu konularda Mâtürîdî’nin görüşleriyle klasik dönemdeki hâkim görüşler mukayese edilmiştir. Yeri geldikçe çağdaş dönemde onun üzerinden dile getirilen iddialara da yer verilmiştir.Çalışmada ele alınan tüm konularda Mâtürîdî’nin yaklaşımı ile klasik dönemdeki hâkim yaklaşımın arasında büyük bir benzerliğin bulunduğu görülmüştür. Bu da Mâtürîdî’nin kadınla ilgili görüşlerinin çağdaş dönemdeki görüşlerle örtüşmediğini göstermiştir. Sonuç olarak da bir klasik dönem âlimi olan Mâtürîdî’nin kadına olan bakışı, çağdaş dönemdeki bakışa değil, klasik dönemdeki bakışla örtüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mâtürîdî, klasik dönem, kadın, bakış

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Miras”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/143-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Amdî, Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. tlk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.
• Bağdâdî, Ebî Mansûr Abdülkâhir. Kitabu Usûli’d-dîn. İstanbul: Matbaatu’d-Devle, 1928.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd. Meʻâlümü’t-tenzîl. nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr vdğ. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1409.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. 5 Cilt. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
• Bikâʻi, Ebü’l-Hasen İbrâhîm b. Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. thk. Muhammed Azîmüddin-M. Habîbullah el-Kâdirî. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuku İslâmiyye ve Istılâhat-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Sahîhu Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2010.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî-Müessesetü’t-Târîhi’l-ʻArabî, 1992.
• Cevherî,Ebû Nasr İsmail b. Hammâd el-Cevherî. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdulgaffur Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî. Kitâbu’t-Taʻrîfât. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 2007.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî. Şerhu’l-Mevâkif. nşr. Muhammed Ali Baydûn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Giyâsî: Ğiyâsu’l-Umem fî İltiyâsi’z-Zulem. thk. Mustafa Hilmî-Fuad Abdulmünim Ahmed. İskenderiye: Dâru’d-Dave, 1979.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnavût v.dğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Yenda, 2001.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-Te’vîl fî meʻâni’t-tenzîl. nşr. Abdusselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Herrâsî, Ebü’l-Hasen İmâdüddîn Ali b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’ân. nşr. Komisyon. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî. el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ʻulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muʻavvız. 20 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Muʻcemu mekâyîsi’l-lüga. thk. Abdusselam Muhammed Hârun. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal. Kahire: Mektebetü’s-Selâmi’l-Âlemiyye, 1348.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʻazîm. thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed vdğ. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen. Nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 5 Cilt. Dımaşk: Dâr-u Risâle, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, Dâru Sâdır, Beyrut ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ʻilmi’t-tefsîr. nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1984.
• İslamoğlu, Mustafa, Hayat Kitabı Kur’an, İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
• Kalkâşandî, Ahmed b. Abdullah. Meâsiru’l-İnâka fî Me‘âlimu’l-Hilâfe. thk. Abdusettâr Ahmef Ferec. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, ts.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâiʻu’s-sanâiʻ fî tertîbi’ş-şerâiʻ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Mehâsinü’t-Te’vîl. nşr. Muhammed Bâsil Uyûnüssûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. nşr. Hişâm Semîr el-Buhârî. 21 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Kutlu, Sönmez. “Maturidilik Günümüze Günümüze Ne Söyler?”. (Konuşmacı: Sönmez Kutlu, https://www.youtube.com/watch?v=kXS7pcZgrxs&t=2798s, Konuşma 8 Ocak 2018). 45:00-51:00.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâ Sellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, tr.
• Muhammed b. Hüseyn b. Fûrek. Makâlâtu’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eşarî. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih. Kahire: Mektebetu Sekâfet’d-Diniye, 2005.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukātil b. Süleymân b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. El-Haccâc, Sahîhu Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. nşr. Yûsuf Ali Bedyevî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Oral, Osman. “Mâtürîdî’de Kadın Algısı ve Psiko-Sosyal Konumu”. International Journal of Russian Studies = Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi. 11/1 (2018). 1-44.
• Özsoy, Ömer. Kur’an ve Tarihsellik Yazıları. Ankara: Otto, 2015.
• Öztürk, Mustafa. Câhiliyeden İslâmiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. Kahire: el-Mektebetu’t-Tevfikiyye, ts.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-Menâr). 12 Cilt. Kahire: el-Heyetu’l-Mısrıyye el-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Sâbûnî, Nûreddîn. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İfav, 2017.
• Saʻlebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşfu ve’l-beyân. thk. Ebî Muhammed b. Aşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim-Ebû Bilâl Ganîm b. Abbas. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1989.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’ŝûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 2003.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ahkâmu’l-Usre fi’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Camʻiyye, 1983.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Câmi‘u’s-Sağîr. Pakistan: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye, 1990.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî: Câmiʻu’l-beyân ʻan te’vîli âyi’l-Ķur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir-Mahmûd Muhammed Şâkir. 16 Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, 1955-1969.
• Taslaman, Caner–Taslaman Feryal. İslam ve Kadın. İstanbul: İstanbul Yayınevi 2019.
• Teftazânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî. Şerhu’l-mekâsid. thk. Abdurrahman Umeyra. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1998.
• Terzioğlu, Hülya. Mâtürîdî’de Kadın Algısı. İstanbul: Gökkubbe, 2018.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. Safvan Adnan Dâvûdî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1995.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîru’l-basît. thk. Muhammed b. Sâlih b. Abdillah el-Fevzân. 25 Cilt. Riyad: Câmiʻatü’l-İmâm Muhammed b. Suʻûd el-İslâmiyye, 1430.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillah. Şerhu’z-Zerkeşî ʻalâ Muhtasari’l-Hırakî. nşr. Abdullah b. Abdurrahmân el-Cibrîn. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1993.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Mufassal fî Ahkâmi’l-Mer’e ve’l-Beytü’l-Müslim fî’ş-Şerî‘ati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.