Modern Devletin Açmazı: Dindar Topluma Seküler Sosyal Yapı: 'Türkiye Örneği'

Yıl 2021, Sayı: 20, 407 - 425, 25.12.2021

Fatih Baş

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1000470

Öz

Bu makalede; modern siyasi, hukuki, kültürel araçlarla donatılan devlet aygıtının, toplumların dindarlığı karşısında yaşadığı ikilemler din ve sekülerleşme dinamikleri çerçevesinde Türkiye örneği üzerinden analiz edilmektedir. Sosyal ve siyasal yapının seküler sistemle tanzim edilmesine karşın, toplumun baskın dini ve manevi yönünün olması devlet aygıtının sosyal ve siyasal kontrol gücünü etkilemektedir. Devlet ve toplumun bütünlük arz etmediği bir yapıda özgürlükleri gözeterek kamu düzenini sağlamak, dini farklılıkları tolere etmek ve eşit vatandaş temelinde bir araya gelebilmek zorlaşmaktadır. Böylece siyasal, sosyolojik ve kültürel temelde bir devlet-millet birlikteliği sağlanamamaktadır. Bu doğrultuda makalede öncelikle kısa bir literatür taraması yapılmaktadır. Akabinde din, devlet, sekülerleşme üzerine kavramsal bir çerçeve çizilmekte ve sosyal yapının seküler boyutu ele alınmaktadır. Türk toplumunda bir sabite olarak dinin yeri ve modern dönemde dinin konumlanma sorunu incelenmektedir. Nihai olarak Türkiye’de sosyal yapının mı toplumun mu seküler olduğu tartışılarak makale tamamlanmaktadır. Makalede sosyal yapının sekülerliği ile toplum arasındaki ilişki merkeze alınmaktadır. Klasik yaklaşımlarda dindar toplumun sekülerleşmesi esas alınarak değerlendirmeler yapılırken, bu çalışmada sosyal yapıdaki sekülerliğin dindarlar üzerinde tezahürleri analiz edilmektedir. Bu perspektif çalışmaya özgün bir yön katmakta ve yeni açılımlar sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Türkiye, Devlet, Toplum, Sekülerleşme

لأضرار التي لحقت بالدولة الحديثة: الهيكل الاجتماعي العلماني للمجتمع الديني 'تركيا نمودجًا'

Öz

في هذه المقالة ؛ يتم تحليل المعضلات التي يواجهها جهاز الدولة, المجهز بأدوات سياسية وقانونية وثقافية حديثة,ضد تدين المجتمعات من خلال مثال تركيا في إطار الديناميكيات الدينية والعلمانية. على الرغم من حقيقة أن الهيكل الاجتماعي والسياسي ينظمه النظام العلماني, فإن الجانب الديني والروحي السائد للمجتمع يؤثر على سلطة السيطرة الاجتماعية والسياسية لجهاز الدولة. في بنية لا تتمتع فيها الدولة والمجتمع بالوحدة,يصبح من الصعب الحفاظ على النظام العام من خلال مراعاة الحريات والتسامح مع الاختلافات الدينية والالتقاء على أساس مواطنين متساوين. وبالتالي, لا يمكن تحقيق وحدة الدولة والأمة على أساس سياسي واجتماعي وثقافي. في هذا الاتجاه, أولاً وقبل كل شيء, يُجْرِي مراجعة قصيرة للأدبيات في المقالة. بعد ذلك ,يُرْسَم إطار مفاهيمي حول الدين والدولة والعلمنة والبعد العلماني للبنية الاجتماعية. يَفْصح مكانة الدين كعنصر ثابت في المجتمع التركي ومشكلة تحديد مكانة الدين في العصر الحديث. يركز المقال على العلاقة بين علمانية البنية الاجتماعية والمجتمع. بينما تُجْرَى التقييمات على أساس علمنة المجتمع الديني في المناهج الكلاسيكية, في هذه الدر اسة, حُلّلتْ مظاهر العلمانية في البنية الاجتماعية على الأشخاص المتدينين. يضيف هذا النّظر جانبًا فريدًا إلى العمل ويقدم رؤى جديدة.

Anahtar Kelimeler

علم اجتماع الدين, تركيا, علمانية, دين, مجتمع.

The Dilemma of the Modern State: Secular Social Structure to a Religiosity Society ‘The Case of Turkey’

Öz

In this article, the dilemmas faced by the state apparatus, was equipped with modern political, legal and cultural tools, in the face of religiosity of societies are analyzed through the case of Turkey within the framework of religion and secularization dynamics. Although the social and political structure is regulated by the secular system, the dominant religious and spiritual aspect of the society affects the social and political control strength of the state apparatus. In a structure where state and society do not have integrity, it becomes difficult to ensure public order by considering freedoms, to tolerate religious discrepancies, and to come together based on equal citizens. In this direction, primarily, it is done a brief literature review. Then, a conceptual framework is drawn over religion, state and secularization and the secular dimension of social structure is discussed. The place of religion as a constant in Turkish society and the positioning problem of religion in the modern period are examined. Finally, the article concludes by discussing whether the social structure or the society is secular in Turkey. The article focuses on the relationship between the secularity of the social structure and the society. While considerations are made on the basis of the secularization of religious society in classical approaches, in this article, the appearances of secularization in the social structure on religious people are analyzed. This perspective adds an original aspect to the study and submits new insights. 

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Turkey, Secularization, Religion, Society

Kaynakça

• Abuzar, Celil. “Din-Toplum Etkileşimi ve Eğitim”. Harran Eğitim Dergisi 2/2, (2017), 51.
• Akkaya, Şükrü. “Hümanizm’ in Çıkışı ve Yayılışı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 5/2, (1947), 208-209.
• Aktay, Yasin. Türk Dininin Sosyolojik İmkânı. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2006).
• Artun, Ali. Modernizm Kavramı ve Türkiye’de Modernist Sanatın Doğuşu. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2021).
• Aydın, Mustafa. Güncel Kültürde Temel Kavramlar. (İstanbul: Açılım Yayınları, 2011).
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. (İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, 1988). Casanova, Jose. “The Secular and Secularisms”. Journal of Social Research 76/4, (2009), 1055-1056.
• Çelik, Celaleddin. “Türkiye’de Dini Hayatın Sosyo-Tarihsel Boyutları ve Dindarlığın Dönüşen Görünümleri”. Bilimname Dergisi 1, (2018), 216.
• Engels, Frederic. Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. (Ankara: Alter Yayıncılık, 2013).
• Er, İzzet. Din Sosyolojisi. (Ankara: Akçağ Yayınları, 2008).
• Evkuran, Mehmet. “Ortaçağ Paradigması ve Siyasal Düşüncenin Evrimi”. Gazi Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4, (2003).
• Esmer, Yılmaz. Türkiye Değer Atlası. (İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, 2012).
• Harman, Ömer Faruk. ‘Din ve Vicdan Hürriyeti’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994), 9/340.
• Gellner, Ernest. Uluslar ve Ulusçuluk. çev. Büşra Ersanlı & Göksu Özdoğan. (İstanbul: Hil Yayınları, 2008).
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. çev. Ersin Kuşdil. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016).
• Göle, Nilüfer. Modern Mahrem. (İstanbul: Metis Yayınları, 2011).
• Göle, Nilüfer. Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. (İstanbul: Metis Yayınları, 2017).
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. (İstanbul: İnsan Yayınları, 2012).
• Karadaş, Cağfer. “Selçukluların Din Politikası”. Necmeddin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İstem Dergisi 1/2, (2003), 108.
• Kirman, Mehmet Ali - Çapcıoğlu, İhsan. Sekülerleşme: Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. (Ankara: Otto Yayınları, 2015).
• Kaçmazoğlu, Bayram. Türk Sosyoloji Tarihi III. (İstanbul: Doğu Kitabevi, 2018).
• Köse Ali. Kutsalın Dönüşü. (İstanbul: Timaş Yayınları, 2014).
• Köse, Ali - Küçükcan, Talip. Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet İlişkisi. (İstanbul: İsam Yayınları, 2008). Küçükcan, Talip. “Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramları Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslam Dünyası”. İslam Araştırmaları Dergisi 13, (2005), 117.
• Landau, Mark. Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi. çev. Meral Alakuş. (İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1999).
• Luckman, Thomas. Görünmeyen Din: Modern Toplumda Din Sorunu. çev. Ali Coşkun vd. (İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016).
• Martin, David. A General Theory of Secularization. (Oxford: Blackwell Publishing, 1978).
• Mardin, Şerif. Türkiye, İslam ve Sekülarizm. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2011).
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2012).
• Özay, Mehmet. Sekülerleşme ve Din. (İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2020).
• Slattery, Martin. Sosyolojide Temel Fikirler. çev. Ümit Tatlıcan. (Bursa: Sentez Yayıncılık, 2012).
• Subaşı, Necdet. Öteki Türkiye’de Din ve Modernleşme. (İstanbul: Kopernik Yayınları, 2018), 162.
• Stark, Rodney. “Secularization”. Journal of Sociology of Religion 60/3, (1994), 237-241. Şentürk, Recep vd. Türkiye’de Dindarlık. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2012), 44-45.
• Taylor, Charles. Seküler Çağ. (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014).
• Tümer, Günay. ‘Din’. TDV İslam Ansiklopedisi. (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994), 9/340.
• Türkdoğan, Orhan. Türk Toplumunun Kültürel Dinamikleri. (Konya: Çizgi Kitabevi, 2015).
• Weber, Max. Bürokrasi ve Otorite. çev. Bahadır Akın. (Ankara: Adres Yayınları, 2017).
• Wilson, Bryan. Seküler Toplumlarda Din. çev. Ömer Faruk Darende. (Ankara: Pegem Yayınları, 2017). Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. çev. Yasemin Saner. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2018).