Kur’ân-ı Kerîm’de أنّى / Ennâ [Zarfı] Semantik ve Gramatik Bir Çalışma

Yıl 2022, Sayı: 21, 321 - 348, 30.06.2022

Çevirmen: Mustafa Şentürk Çevirmen: Tahreer İrci

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1099951

Öz

Bu çalışma, “أنّى / ennâ” lafzının anlamını ve işlevini açıklamak amacındadır. Çalışmada lügatler ile Tefsîr ve Nahiv kitaplarından yararlanılmış ve aşağıdakileri sonuçlara ulaşılmıştır:
1. Bu kelimenin farklı sözlüklerde üç anlamı vardır.
2. Bu lafız, Kur’ân-ı Kerîm’de yirmi sekiz yerde geçmekte olup lafzın beş anlamı vardır. Bunlar; “كيف؟ / nasıl?”, “من أين؟ / nereden?”, “متى؟ / ne zaman?”, “حَيْثُ؟ / nerede?” ve “وَجْهٍ؟ أَيِّ مِنْ / hangi taraftan?” anlamlarıdır. Bunlar yakın anlamlardır ancak “أنّى / ennâ” lafzı bunlardan farklıdır.
3. Müfessirler bu lafzı istifhâm ismi veya mekân zarfı olarak kabul ederler.
4. Bu kelime Kur’ân-ı Kerîm’de hâl olarak mahallen mansûb, zarf ya da haber olarak nasb konumunda i’râb edilir.
5. Nahivcilere göre “أنّى / ennâ”, şart ifade eden mekân zarflarından kabul edilir ve onun dört anlamı vardır.
6. “أنّى / Ennâ” kelimesi nahivciler tarafından, “إنْ / in” şart zarfı anlamında kullanılır, sonra(sında) gelen fiil de merfû’ olur.
7. Nahivcilere göre “أنّى / ennânın” i’râbında iki vecih vardır:
a) “إنْ / İn” şart zarfı anlamını içeren cezmeden şart ismi.
b) İstifhâm hemzesi anlamını içeren istifhâm ismi.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Tefsir, Nahiv, Semantik, Zarf, Ennâ

Kaynakça

• Alevî, Yahyâ b. Hamza (749/1348). el-Minhâc fi Şerhi Cümeli’z-Zeccâc. Thk. Hâdî b. Abdullah Nâci Şemsân, Doktora Tezi, Bağdat Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, 1999.
• Alkame b. Abede (3/625). Dîvân: Şerh ve Ta’lîk Saîd Nüseyb Mekârim. Beyrut: Dâru Sâdır, 1.Basım, 1996.
• Bağdâdî, Abdülkādir b. Ömer (1093/1682). Hızânetü’I-Edeb. Thk. Abdüsselâm M. Harûn. Kahire, 1979.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd (516/1122). Me‘âlimü’t-Tenzîl. Thk. Hâlid el ‘Âk, Mervan Suver. Beyrut: Dâru Ma’rife, 2. Basım, 1987.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd (400/1009’dan önce). es-Sıhâh. Thk. Ahmed ‘Îd Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’I-İlmi li’l-Melâyîn, 3. Basım, 1984.
• Cürcânî, Abdülkāhir (471/1078-79). Kitâbü’l-Muktesad fî Şerhi’l-Îzâh. Thk. Kâzım Bahr el-Mercân. Bağdat: Dâru’r-Râşid, 1982.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf (745/1354). el-Bahru’l-Muhît. Beyrut: Dâru İhyâi-t Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1411/1990.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. el-Müsennâ (209/824). Mecâzü’I-Kur’ân. Thk. Muhammet Fuat Sezgin. Mısır: Mektebetü’l-Hancî.
• Ebû Zeyd el-Ensârî, Saîd b. Evs (215/830). en-Nevâdir fi’l-Lüga. Thk. Muḥammad Abdülkādir Ahmed. 1.Basım, Fatih Üniversitesi.
• Esterâbâdî, Radıyyuddîn Muhammed b. el-Hüseyn (688/1289’dan sonra). Şerhu’l-Kâfiye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’I-İlmiyye, 1995.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (370/980). Tehzîbu’l-Lüga. Kahire: Dâru’l-Masria li’t-Te’lîf, 1967.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb (817/1415). el-Kāmûsü’l-Muhît. Mısır: el-Bâbî el-Halebî Matbaası, 1952.
• İbn Akīl, Bahâüddîn Abdullah b. Akīl (769/1367). Şerhu İbn ʿAkîl ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Thk. Muhammed Muhyiddîn b. Abdülhamîd. Kahire: Dâru’t-Türâs, 20. Basım, 1980.
• İbn Asfûr İşbilî, Ali b. Mü’min b. Muhammed, (669/ 1270). Şerhu Cümeli’z-Zeccâc. Thk. Sâhib Ebu’l-Cenne, Musul Üniversitesi, 1980.
• İbn Âşûr, Muhammed b. et-Tâhir (1879-1973). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Dâru’t-Tûnusiyye li’n- Neşr.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân (392/1002). el-Lüma’ fi’l-ʿArabiyye. Thk. Hamîd el-Mü’min. Bağdat: el’Ânî Matbaası, 1. Basım, 1982.
• İbn Fâris, Ebu’I- Hüseyn b. Ahmed (395/1004). Mücmelü’I-Lüga. Thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultan. Beyrut: Müesssetü’r-Risâle,1. Basım, 1986.
• İbn Harûf el-İşbilî, Ebû’l-Hasan Ali ibn Muḥammad (609/1212). Şerhu Cümeli’z-Zeccâc. Thk. Selvâ Muhammed Arab, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 1. Basım.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemalüddın b. Yûsuf (761/1360). Evdahu’l-mesalik ila Elfiyyeti İbn Mâlik. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamıd. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl (774/1373). Muhtasaru Tefsîri İbn Kesîr. Thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 7. Basım, 1981.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889). Te’vîlü Müşkili’I-Kur’ân. Thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dâru’t-Türâs, 2. Basım, 1973.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem (711/1311). Lisânü’l-’Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Sîd el-Batalyevsî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed (521/1127). Hılel fî Islahı’l-Halel min Kitâbi’l-Cümel. Thk. Saîd Abdükerîm es-Suûdî, Bağdat: Dâru’r-Râşid, 1980.
• İbn Yaîş, Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî (643/1245). Şerhu’l-Mufassal. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb.
• İbnü’l-Habbāz, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Hüseyin (639/1241). el-Gurretü’l-Mahfiyye fî Şerhi’d Dürret’i’l-Elfiyye. Thk. Hamîd Muhammed el-’Abdalî. Bağdat: el’Ânî Matbaası, 1990.
• İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl (316/929). el-Usul fi’n-Nahv. Thk. Abdülmuhsin el-Fetlî. Beyrut: Müesssetü’r-Risâle, 3. Basım, 1996.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed (671/1273). el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kurʾân. Kahire: Dâru’r-Reyyân li’t-Türâs.
• Kümeyt b. Zeyd (126/744). Şi’ruhû. Der. Davûd Sellûm. Necef: Nu’mân Matbaası, 1969.
• Lebîd b. Rabîa (40-41/660-661). Dîvân. Thk. İhsan Abbas. Kuveyt: 1962.
• Muhammed Abdülhâlık Udayme, Dirâsât li Üslûbi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: es-Saâde Matbaası, 1972.
• Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd (286/900). el-Muktadab. Thk. Muhammed Abdulhâlık Udayme. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl (338/950). İ’râbü’I-Kurʾân. Thk. Züheyr Gāzî Zâhid. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1988.
• Râfiî, Muhammed Mahmûd. Şerhu’l-Hâşimiyât. Mısır: Şirketü’t-Temâdüni’s-Sanâi’Matbaası, 2. Basım, 1912.
• Sabbân, Muhammed b. Alî (1206/1792). Hâşiyetü’s-Sabbân ’alâ Şerhi’l-Eşmûnî. Mısır: Dâru İhyâ’i Kütübi’l-Arabiyye.
• Sadrul-Efâdıl, el-Kasım b. el-Hüseyn el-Harezmî (617/1220).Teşrîhu’l-’Ilel fî Şerhi’l-Cümel. Thk. Abdülmuhsin el-Umeyrî. Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 1. Basım, 1998.
• Semerrâî, Fâdıl Sâlih. Me’âni’n-Nahv. Bağdat Üniversitesi, 1991.
• Semîn el-Halebî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yûsuf b. Muhammed (756/1355). ed-Dürru’l-Masûn fiʿUlûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. Thk. Heyet, Beyrut: 2. Basım, 1994.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osmân (180/796). el-Kitâb. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. (Hey’etü Mısrıyye’l-’Âmme li’l-Kütüb, 1975.
• Süyûtî, Celalüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr (911/1505). Hem’u’l-Hevâmi’’. Thk. Abdüssâlim Mükrem. Kuveyt: Darül-Buhûsil-’İlmiyye, 1. Basım, 1980.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed (1250/1834). Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’I-Arabi, 2. Basım, 2001.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed İbn Cerîr (310/923). Câmiʿu’l-Beyân. Mısır: Bulak, 1. Basım.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen (548/1154). Mecmaʿu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Hayât.
• Ukberî, Abdullah b. el-Hüseyn (616/1219). et-Tibyân fî İ’râbi’l-Kur’ân. Thk. Ali el-Bicavî. Mısır: İsa el-Bâbî el-Halebî Matbaası, 1976.
• Zebîdî, Muhammed el-Murtazâ (1205/1791). Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Kāmûs. Mısır: Hayriye Matbaası, 1306.
• Zeccâc, Ebu’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk (337/949). Hurûfu’l-Meʿânî. Thk. Ali Tevfîk el-Hamîd. Beyrut: Müesssetü’r-Risâle, 1. Basım, 1984.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmûd b. Ömer (538/1144). el-Keşşaf ʿan hakāikı’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Ekāvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.