Mehmed et-Trabzonî ve ‘Ucâletu’z-zâd fî şerh-i Zuhri’l-me‘âd fî mu‘ârazati Bânet Su‘âd Adlı Eseri

Yıl 2022, Sayı: 22, 82 - 103, 30.12.2022

Sefer Yıldırım , Mustafa Irmak

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1131090

Öz

Hz. Peygamber’i övme maksadıyla kaleme alınmış kasîdeler içinde, Ka‘b. b. Züheyr tarafından kaleme alınan ve Bânet Su‘âd ya da Kasîdetü’l-Bürde adıyla meşhur olan şiirin ayrı bir önemi bulunmaktadır. Kendisinden sonra yazılan Hz. Peygamber’i konu alan kasîdelere öncülük etmiş olan bu şiir, Bûsîrî’nin Zuhru’l-me‘âd adlı kasîdesine de ilham kaynağı olmuştur. Onun bu kasîdesi üzerine 18. yüzyıl Osmanlı alimlerinden Mehmed et-Trabzonî ‘Ucâletu’z-zâd fî şerh-i Zuhri’l-me‘âd fî mu‘ârazati Bânet Su‘âd ismiyle bir şerh kaleme almıştır. Bu çalışmada öncelikle Mehmed et-Trabzonî’nin hayatı ve çalışmalarına kısaca değinilmiş, ardından da halen yazma halinde olan söz konusu şerhin nüshaları tanıtılmış, müellifin yöntemi belirtilmiştir. Sonuç olarak Trabzonî’nin İbni Da‘seyn’in çalışmasını ihtisar ettiği kendi özgün yorumlarını ise minhuvat kayıtlarıyla yaptığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kasîde, Şerh, Zuhru’l-me‘âd, Ka‘b b. Züheyr, Bûsîrî, Trabzonî

Teşekkür

mehdi cengiz

Kaynakça

• Akbulut, Ömer. Trabzon’un Meşhurları Bibliyografyası. Ankara: Türkiye Ticaret Borsaları Birliği Matbaası, 1970.
• Aydın, Emin. Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî'nin ed-Dürerü's-Semîne Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlîli. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Aysan, Mehmet Ali. Mehmed et-Trabzonî’nin er-Risâle fî Fenni Usuli’l-Hadîs: Hâşiye alâ Nüzheti’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker Adlı Eseri ve Hadis Usûlüne Katkısı, Bayburt: Bayburt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Benli, Ali, “Muhammed el-Medenî et-Trabzûnî ve Risâle fî Beyâni’l-Ezdâd’ı”. Eskiyeni Dergisi 31/Güz (2015): 147-172.
• Emin, Aydın. Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî'nin ed-Dürerü's-Semîne Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlîli. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Ertürk, Zekeriya. Mehmet Medenî et-Trabzonî Efendi’nin el-İthâfâtü’s-Seniyye fi’l-Ehâdisi’l-Kudsiyye Adlı Eserinin Birinci Bölümü’nün Tahkik, Tahric ve Tercümesi. Bayburt: Bayburt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifin. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb, 2008.
• Benli, Ali. “Trabzonî Mehmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 304. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bulut, Ali. “Muhammed El-Medenî Et-Trabzonî Ve Risâle Fî Beyâni Mâ Yüzekker Ve Yüennes Vemâ Yetbeuhû Mine’l-Fevâidi’l-Mühimme Adlı Eseri”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2020): 359-420.
• Bursalı, Mehmet Tâhir. Osmanlı Müellifleri. haz. Mustafa Tatçı ve Cemal Kurnaz. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2000.
• Çavuşoğlu, Hakan. “Üchûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 274-276. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çayır, Sümeyye. Mehmed el-Medeni et-Trabzonî’nin el-Câmiu’l-A’zam fi Esmai Nebiyyinel-Mu’zzam adlı eserinin inceleme ve tahkiki. İstanbul: Fatih Sultan Mehmed Vakıf Ünivesitesi, Lisans Üstü Eğitim Entitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Da‘ber, Ahmed Alâeddin Abdülhamîd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 168-169. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Değer, Nihal. “Muhammed Medenî'nin Musellesât Risâlesinin Tahkîki”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.
• Durmuş, İsmail. “Methiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 406-408. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Dugaym, es-Seyyid Mahmud. “eş-Şeyh Mehmed Trabzonî el-Medenî ve Rihletuhû ile’ş-Şâm ve Mısr”, el-Hayat, 4 Eylül 2009. Erişim 4 Nisan 2017.
• Güleç, İsmail. “Hz. Peygamber’in Müslüman Olmayan Şairlere Karşı Tutumu”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 20 (2018): 245-268.
• Irmak, Mustafa. Kasîde-i Hemziyye ve Manzum Bir Tercümesi. Rize: STS Yayınları, 2016.
• Kandemir, Yaşar. “Münavî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 571-573. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemu’l-muellifîn. Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turasi’l-Arabi, t.y.
• Kîlânî, Muhammed Seyyid. Dîvanu’l-Bûsîrî. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1393/1973.
• Kureşî, Ebû Zeyd. Cemheretü Eş‘Âri’l-Arab. thk. Ali Muhammed Bicavî. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 1387/1967.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 202-204. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Öztürk, Eyüp. “Mehmed Medenî et-Trabzonî ve Tekfirci Söyleme Karşı İtirazları”. 1. Uluslarası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (2016): 407-418.
• Rıza, Ömer. Mu‘cemu’l-Müellifin. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1993.
• Safedî, Ebu’s-Safâ Salâhuddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmet el-Arnaût& Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî, 1420/2000.
• Sula, Murat. “Muhammed B. Mahmûd B. Salih B. Hasan et-Trabzûnî el-Medenî ve Ruseyyiletun fî Beyân Al-‘alfâzı’l-letî Yestevî fiha’l-Müfredu ve’l-Müsenna ve’l-Cemu’u ve’l-Müzkkeru ve’l-Muennes İsimli Risalesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2010): 77-110.
• Süreyya, Mehmet. Sicilli-i Osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1996.
• Şeğğale, Abdulkâdir Abdulhakîm. Muhammed el-Medenî (1200/1786)’nin el-İthâfâtu’s-Seniyye fi’l-Ahâdîsi’l-Kudsiyye Adlı Eserinin Tahkîki. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Trabzonî, Mehmed. ‘Ucâletu’z-zâd fi Şerh-i Zuhri’l-me‘âd fî mu‘ârazati Bânet Su‘âd. Süleymaniye ktp., Süleymaniye, no. 1050, 79a-256b. Trabzonî, Mehmed. ‘Ucâletu’z-zâd fi şerh-i Zuhri’l-me‘âd fî mu‘ârazati Bânet Su‘âd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 2786, 1a-176b.
• Trabzonî, Mehmed. İthâfatu’s-seniyye fi’l-ehâdîsi’l-kudsiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 1b-69a.
• Trabzonî, Mehmed. ed-Düreru’s-semîne fî fedâili’l-âyât ve’s-süveri’l-azîme. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 218b-260b.
• Trabzonî, Mehmed. Risâle fî beyâni mâ vakaʿa mine’l-evhâm fî Sıhâhi’l-Cevherî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 83b-98a.
• Trabzonî, Mehmed. Risâle fî beyâni’l-Ezdâd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 98a-103a.
• Trabzonî, Mehmed. Ruseyyile fî Beyâni’l-Elfâz elletî Yestevî fîhe’l-Müfred ve’l-Müsennâ ve’l-Cemʿ ve’l-Müzekker ve’l-Müʾennes. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 113a-113b.
• Trabzonî, Mehmed. Risâletun fî beyâni’l-Musellesât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 103b-108b.
• Trabzonî, Mehmed. Risâle fî Musellesâti'l-‘Ayn mine'l-İsm ve'l-Fi'l. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 108b-111a.
• Trabzonî, Mehmed. Ruseyyiletun fî Musellesâti’l-Lâm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 111a-113a.
• Trabzonî, Mehmed. Câlibu'l-Ferec ve Sâlibu'l-Harac. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 114a-165b.
• Trabzonî, Mehmed. Suâlu Ehli Kars. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 78b-79a.
• Trabzonî, Mehmed. Hâdi’l-‛Umy ilâ Câddeti’t-tarîk. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 1917, 1b-31a.
• Trabzonî, Mehmed. Risâle fî Savmi’l-‘Âşûrâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 73b-77b.
• Trabzonî, Mehmed. Sârimu’l-vâridât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 196b-203b.
• Trabzonî, Mehmed. es-Sârimu’l-meslûl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 173b-176b.
• Trabzonî, Mehmed. Risale fi ‘Ademi Tekfîri'l-Mu'min. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 167b-170a.
• Trabzonî, Mehmed. Risâle fi redd men kâle ihdâu’l- Fâtiha li ruh-i falan fakad eşrake. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 195a-196b.
• Trabzonî, Mehmed. Tarîku'l-ihtisâb ve'n-nasîha. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 170a-170a.
• Trabzonî, Mehmed. Şerhu nefehâti’l-kurab ve’l-ittisâl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1041, 206b-211a.
• Trabzonî, Mehmed. Tertîbu evâil-i Âyâti’l-Kura. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 389, 1b-70a.
• Trabzonî, Mehmed. Tathîru’l-eşyâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 754, 76b-78b.
• Trabzonî, Mehmed. Risâle fî hakki’l-istincâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 754, 74b-77b.
• Trabzonî, Mehmed. Cem‘u’l-fusûl ve’l-fevâid fî târihi Beyti’l-harâm. . İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1050, 1b-78a.
• Trabzonî, Mehmed. el-Câmi’u’l-aksâ fî esmâi’l-husna. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1032, 8b-9a.
• Trabzonî, Mehmed. el-Maksadu’l-esnâ fî şerh-i esmâillâhi’l-husnâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1032, 1b-8a.
• Trabzonî, Mehmed. el-Câmiu’l-AꜤzam fi esmâi Nebiyyine’l-MuꜤazzam. Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1032, 1b-8a.
• Trabzonî, Mehmed. Şerh-u esmâʾi Ehli Bedr. . İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1032, 63b-170b.
• Trabzonî, Mehmed. Temyîzu'l-fâdil ‘ani'l-mefdûl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1032, 57b-62b.
• Trabzonî, Mehmed. ed-Durru’l-Munazzam fî Şerh-i Hizbi’l-aʿzam. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 813, 1a-495a.
• Tuna, Sedat. “Tarafe’nin Şiirlerinde Hiciv”, Ordu Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 11 (2021): 893-927.
• Yalar, Mehmet. “İslami Arap Şiiri ve Hz. Peygamber”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2009): 61-88.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-‘İlm, 1969.