Molla Mehmed Emîn Efendi (öl. 1275/1859) ve Kıraat İlmine Katkıları

Yıl 2022, Sayı: 22, 141 - 158, 30.12.2022

Ömer Türkmen

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1168527

Öz

Kur’ân’a ve Kur’ân ilimlerine hizmet etmenin büyük bir fazilet sayılması, Müslüman âlimleri bu sahaya yönelik yapılacak tedris, telif, tedvin ve tasnif faaliyetleri noktasında oldukça iştahlandırmıştır. Aynı şekilde Osmanlı Devleti’nin son dönem âlimleri de Kur’ân’a ve Kur’ân ilimlerine, söz konusu amacın bir gereği olarak fazlasıyla hizmet etmişlerdir. Bahsi geçen Osmanlı âlimlerinden biri de hayatını âdeta Kur’ân’a ve kıraat ilmine adayan Molla Mehmed Emîn Efendi’dir (öl. 1275/1859). Kıraat ilmini, ilk hocası şeklinde kabul edilen babasından aldıktan sonra memleketinde bu sahada temayüz eden ulemâyı sıklıkla ziyaret etmiş ve onların ders halkalarına mütemadiyen katılarak anılan alanda yetkin bir konuma yükselmiştir. Bu makale hayatının sonraki dönemlerini tam manasıyla kıraate hasreden Molla Mehmed Emîn Efendi’nin kıraat ilmindeki yerini ve bu ilme yönelik katkılarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. İki ana bölümden oluşan bu araştırmanın ilk bölümünde; müellifin hayatı, eserleri, hocaları, öğrencileri gibi biyografik birtakım bilgiler aktarılmıştır. Ikinci bölümde ise müellifin kıraat ilmine katkıları, yetiştirdiği öğrenciler ve eserleri üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Molla Mehmed Emîn Efendi, ʻUmdetü’l-ḫullân, Türkiye Kıraat Ekolleri, Türk Kıraat Âlimleri.

الملا محمد أمين أفندي (ت1275/1859 ) وجهوده في علم القراءات

Öz

إنَّ الاشتغال بالقرآن الكريم وعلومه من أعظم الطاعات، وأفضل القربات، لذا حرص عليها المسلمون قديمًا وحديثًا، فتباروا في خدمة كتاب الله تعالى إقراءًا وتدريسًا وتأليفًا وتصنيفًا، طلبًا لمرضاةِ الله تعالى، وخدمةً لعباده الراغبين في تعلم هذا الكتاب العظيم. وكان للعلماء المتأخرين في ديار الدولة العثمانية إسهامٌ كبير في خدمة القرآن وعلومه، ومن هؤلاء العلماء: الشيخ ملا محمد أمين أفندي، رحمه الله تعالى، الذي كرَّس حياته وأوقاته لتعليم القرآن الكريم وعلومه، وإقرائه وتفهيمه لطلبة العلم. فقرأ القرآن الكريم على أبيه الذي كان شيخه الأول، وترعرع عند العلماء في بلده وجالسهم وخالطهم وانتفع بهم، فلما امتلك الأهلية الكاملة للتدريس، تصدَّر للإفادة وتدريس كتاب الله تعالى، والتأليف في علومه. وهذا البحث المتواضع يقدِّم تعريفًا موجزًا بهذا العالم الجليل، وجهوده في علم القراءات القرآنية، وقد اقتضت طبيعة البحث أن أقسمه على مبحثين اثنين وخاتمة. ففي المبحث الأول: ترجمت للملا محمد أمين، وتكلمت عن حياته ونشأته وشيوخه. وفي المبحث الثاني: ذكرت جهوده في علم القراءات والتي تجلَّت في طلابه الذين قرؤوا عليه مع ذكر مؤلفاته. ثم الخاتمة، ذكرت فيها أبرز نتائج البحث، والتي من أبرزها أنَّ الشيخ ملا محمد أمين أفندي من كبار علماء القراءات في الديار التركية، وأن له جهودًا مباركة في خدمة القرآن الكريم وعلومه، وتمثلت تلك الجهود في محورين، هما: تدريس طلبة العلم القرآن الكريم وقراءاته، والتأليف في القراءات القرآنية وتيسير هذا العلم الشريف للطلاب والراغبين.

Anahtar Kelimeler

القراءات القرآنية, ملا محمد أمين. عمدة الخلان, المدرسة التركية في القراءات القرآنية, أعلام القراءات القرآنية في تركيا.

Kaynakça

• Akakuş, Recep. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (TDV), 2015.
• Amasî, Abdurrahman Efendi Âkifzâde. Kitâbü’l-mecmûʻu fi’l-meşhûdi ve’l-mesmûʻi. thk. Ahmed Abdülvehhâb eş-Şarkâvî, İstanbul: Merkezü’t-Târîhi’l-Arabî li’n-Neşr, 2022.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʻârifîn esmâi’l-müellifîn ve âs̱âru’l-müsannifîn. İstanbul: Türkiye Bilim Evleri (TEB) Yayınları, 1951.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Îżâḥu’l-meknûn ʻalâ Keşfi’ẓ-ẓunûn. İstanbul: Türkiye Bilim Evleri (TEB) Yayınları, 1972.
• Bursevî, Muhammed Tahir. el-Müellifûne’l-ʻOsmâniyyûn. İstanbul: Amire Matbaası, 1333.
• Efendizâde, Ömer. Risâle fi’l-ḳırâ’ât. Diyarbakır: Ziya Gökalp Kütüphanesi, no. 1716. vv.79-b-108-a.
• Eğinî, Muhammed Hulusi. el-Mecmûʻatü ʻalâ ḳırâ’âti’t-taḳrîb. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi-Üsküdarlı, no. 52, vr. 180.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. el-Âs̱ârü’l-Mecîdiyye fi’l-menâḳıbi’l-Ḫâlidiyye. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1314.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. İcâzetnâme. Tire: Necip Paşa Kütüphanesi-İbrahim Efendi, no. 1416. vr.2-a-8-a.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. Lâḥiḳatü’l-lişşâribi’l-bâisi’l-faḳîri fî îżâḥi bâbi’l-idġâmi’l-kebîr. İstanbul: Esat Efendi Matbaası, 1870.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. Risâle fî tertîbi’l-vücûhi baʻżi’l-âyât. İstanbul: Karahisarîzâde Esat Efendi Matbaası, 1287.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. Şeceratü’l-ḳurrâ. Dublin: Chester Beatty Kütüphanesi, no. 368. vr. 124-a-212-a.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. Tuḥfetü’l-emîn fî vüḳûfi’l-Ḳur’âni’l-Mübîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi-İbrahim Efendi, no. 21. vr.1-a-220-a.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. Ẕuḫru’l-erîb fî îḍāḥi’l-cemʿ bi’t-taḳrîb, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi-Râşid Efendi, no. 11. vr.1-b-215-a.
• Eyyûbî, Abdullah Sâlih. Levâmiʻu’l-bedri fî büstâni nâẓimetü’z-zehr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi-İbrahim Efendi, no. 27. vr. 2-a-135-a.
• Eyyûbî, Abdullah Sâlih. Mîzânü’l-ḳurrâ’i’l-ʻaşra. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi-İbrahim Efendi, no. 9. vv. 1-b-99-a.
• Eyyûbî, Abdullah Sâlih. Risâle fi’l-ḳırâ’âti’s-sebʻi ve’l-ʻaşri ve’t-taḳrîb. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi-Öğüt, no. 67. vr.153-a-172-a.
• Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillah. Muʻcemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sadr, 1995.
• Hatîb, Tağrîd bint Ebî Bekr – Yenkesar, Merâm bint Tal’at. Ẕuḫru’l-erîb fî îḍāḥi’l-cemʿ bi’t-taḳrîb dirâse ve tahḳîḳ. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, doktora tezi, 2018.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırâ’âti’l-‘aşr, thk. Ali Muhammed Dabba. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İnanç, Yonis. “Reisülkurrâ Abdullah Eyyûbî: Hayatı ve Eserleri”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 / 29 (Sakarya 2004), 107-128.
• İstanbulî, Muhammed Esad. İcâzetnâme. İstanbul: İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı- Belediye yazmaları, no. 989, vr. 7-a.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kırâati. İstanbul: Nedve Yayınları, 1981.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʻcemü’l-müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Marsafî, Abdülfettâh es-Seyyid el-Acemî. Hidâyetü’l-ḳârî ilâ tecvîdi’l-bârî. Medine: Mektebetü Tayyibe, ts.
• Öngören, Reşat. “Molla Mehmed Emin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/258-259. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Pâlûvî, Hâmid Abdülfettâh. Ẕübdetü’l-ʻirfân fî vücûhi’l-Ḳur’ân. thk. Mustafa Atilla Akdemir. Dubai: Câizetü Dubai ed-Devliyye li’l-Ḳur’âni’l-Kerîm, 2020.
• Râşid, el-Hâfız Muhammed. Evṣâfü’l-iḫvân bi luṭfi’r-Raḥmân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi-Ravnak Oğlu, no. 316. vv.3-a-21-a.
• Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî. çev. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Turgut, Ali. “Abdullah Eyyûbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/102-103. İstanbul: TDV Yayınları, 1988).
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed. el-Aʻlâm. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 2002.