Hz. Ebû Bekir’in İmam Olarak Görevlendirilmesi Rivayetinin Sünnî Şerh Literatürüne Yansımaları

Yıl 2022, Sayı: 22, 36 - 62, 30.12.2022

Şule Yüksel Uysal Rümeysa Küçük

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1186182

Öz

Hadis edebiyatının önemli bir türü olan şerhler sünnetin anlaşılması, yorumlanması ve yeni zamanlar ile irtibatlandırılması konusunda tarih boyunca önemli işlevler üstlenmişlerdir. Ancak şerh de pek çok diğer yazın türü gibi yazarın mezhep, meşrep ve içinde bulunduğu ortamdan doğrudan etkilenmektedir. Bu bağlamda şerhler bir yandan sünnetin anlaşılması gibi yüce bir ideal peşinde koşmakta öte yandan yerellikten tamamen kurtulamamaktadır. Elinizdeki çalışmada tek bir hadis özelinde şerhin bu yönünün izinin sürülmesinin amaçlandığı çalışma için Rasûlullâh’ın (s.a.s.) vefatı öncesinde Hz. Ebû Bekir’i namaz kıldırmakla görevlendirdiği hadis seçilmiştir. Hadis, sünnî ekolde onun halifeliğine önemli bir işaret olarak yorumlanması bakımından önemlidir. Ayrıca hadis, Hz. Peygamberin Hz. Âişe’nin ısrarlı talepleri üzerine söylediği teşbih içeren bir serzenişi ve bazı yorumlara göre Hz. Âişe ile Hz. Ali arasındaki kırgınlığın işaretlerini de içermektedir. Hadisin şerhi fıkhî pek çok çıkarımın yanı sıra anılan konularla ile ilgili farklı yorumlara açıktır. Hadisin Kütüb-i Tis‘a ve şerhleri çerçevesinde incelendiği çalışmanın temel sorusu Şia’ya reddiye içeriğinin şerhlere ne kadar yansıdığını tespittir. Makale, sünnî şerh literatürünün en azından bu hadis çerçevesinde Şia’ya reddiye oluşturmak gibi bir amaca ve üsluba sahip olmadığı sonucuna ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, Şia, İmamet, Hz. Ebû Bekir, Hz. Âişe, Hz. Ali

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Musannef, thk. Abdurrahman el-A‘zamî. Beyrût: el-Meclisü’l-İlmî, 1392/1972.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1416. Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetu'l-kârî şerhu Sahîhi'l-Buhârî. Beyrût: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Ma'rifetü's-sünen ve'l-asar. thr. Abdülmu'ti Emin Kal'aci. Karaçi: Câmiatü'd-Dirâsâti'l-İslâmiyye, 1991/1412.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Birmâvî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muḥammed b. Abdiddâim b. Mûsâ el-Asḳalânî. el-Lâmiʿu's-sahîh bi şerhi'l-Câmiʿi's-Sahîh. Dımaşk; Beyrut: Dârü’n-Nevâdier, 2012/1433.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb - Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dârekutnî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. Fazl. es-Sünen. thk. Mustafa Dîb el-Buga. Dımaşk: Darü’l-Mustafa, 1428/2007.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1974.
• Gamrî, Ebû Âsım Nebîl b. Hâşim. Fethu’l-mennân şerhu ve tahkîku kitâbi’d-Dârimî Ebi Abdullah b. Abdurrahmân. Beyrût: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1999.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim. A’lamü’l-hadis fî şerhi Sahihi’l-Buhârî. thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdurrahman Al-i Suud. Mekke: Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, 1988/1409.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullâh b. Muḥammed en-Nemerî. et-Temhîd li mâ fî'l-Muvattaʾ mine'l-Meʿânî ve'l-esânîd. nşr. Mustafa b. Aḥmed el-Alevî - Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî. Mağrib: Vizâratu Umûmi'l-Evḳâf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, 1387/1967.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İstiẑkâr. nşr. Sâlim Muhammed Atâ - Muhammed Ali Muavvıd. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi'l-Buhârî. nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyad: Mektebetu'r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. Beyrût: Dâru Kurtuba, 1427/2006.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebü’l-Fadl el-Askalânî eş-Şâfiî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Daru’l-marife, 1379/1959.
• İbn Hibbân, Ebü’l-Hasen Emîr Alâüddîn b. Balabân. el-İhsân fî takrîbi Sahîh-i İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,1408/1988.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. es-Sahih. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. Beyrût: Mektebetü’l-İslâmîyye, 1400/1980.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. b.y.: Matbaatu Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebû'l-Ferec Abdurrahmân b. Ahmed. Fethu'l-bârî şerhu Sahîhi'l-Buhârî. nşr. Ebû Muâz Târık b. Avdullâh. Demmâm: Dâru İbni'l-Cevzî, 1422.
• İbn Useymîn, Ebû Abdillah Muhammed b. Sâlih b. Süleymân. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1428/2008.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. el-Mesâlik fî şerhi Muvattaʾi Malik. tlk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî – Âişe bnt. Hüseyin es-Süleymânî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Ârizatü'l-ahvez’i bi-şerhi Sahîhi't-Tirmizî, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcuddîn Ömer b. Ali. et-Tavdîh li-şerhi’l-Câmi‘i’s-Sahîh. thk. Hâlid Rabbât – Cuma Fethî. Doha: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1429/2008.
• İbnü'd-Demâmînî, Ebû Abdullah Bedruddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Mesâbîhu’l-Câmi‘. thk. Nuruddîn Tâlib vd. Doha: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1430/2009.
• İbnü'l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Keşfü’l-müşkil min hadisi’s-sahihayn. thk. Ali Hüseyin Bevvâb. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1997/1418.
• İdvî, Hasen el-Hamzâvî. en-Nûru’s-sârî min feyzi Sahîhi’l-İmâm Buhârî. thk. Muhammed Azâzî. Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1436/2014).
• Kâdî İyâd, Ebü'l-Fazl İyaz b. Musa b. İyaz el-Yahsubi. İkmâlü’l-Mu’lim bi-fevaidi Müslim. thk. Yahyâ İsmâîl. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1419/1998.
• Kastallânî, Ebül-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdu's-sârî li şerhi Sahîhi'l-Buhârî. Bulak: el-Matbaatu'l-Kübrâ el-Emîrîyye, 1323.
• Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf. Sahîhu Ebî Abdullah el-Buhârî bi şerhi’l-Kirmânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1401/1981.
• Kurtubî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ömer b. İbrahim. el-Müfhim limâ eşkele min telhisi kitâbi Müslim. thk. Muhyiddîn Dîb Mestû vd. Dımeşk-Beyrût: Dâru İbn Kesîr – Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1417/1996.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah b. Mâlik b. Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. Dubai: Mektebetü’l-Furkan, 1424.
• Mâzerî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ömer et-Temîmî. el-Mu'lim bi-fevaidi Müslim. thk. Muhammed eş-Şâzelî Neyfer. Tunus: el-Müessesetü’l-Vataniyye li’t-Terceme ve’t-Tahkik ve’d-Dirasat, 1988.
• Molla Gürânî, Ahmed b. İsmail b. Osman. el-Kevserü’l-câri ilâ riyâdi ehâdîsi’l-Buhârî. thk. Ahmed Izzu İnâye. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1429/2008.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ali Muhammed Abdurrahmân. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1374-75/1955-56.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Mabûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerhi Sahîh-i Müslim b. el-Haccâc. thk. Şeyh Halil Memûn b. Şîhâ. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1427.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek ale's-Sahihayn. Haydarabad: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1915.
• Osmânî, Şebbîr Ahmed. Mevsûatü fethu’l-mülhim bi şerhi Sahîh-i Müslim. tetk. Mahmûd Şâkir. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1426/2006.
• Sıddîk Hasen Han, Ebü't-Tayyib Muhammed el-Kannevci. Avnü'l-bârî li-halli edilleti'l-Buhârî. Doha: Vizâratü'l-Evkâf ve'ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2009/1430.
• Sindî, Muhammed Âbid b. Ahmed b. Ali Ensârî. Minhatü'l-bârî fi cem’i rivâyâti Sahihi’l-Buhârî. thk. Nureddin Talib. Kuveyt: Vakfiyyetü’l-Müzeynî, 2011/1432.
• Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tenvîrü’l-havâlik. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kasım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Ebû Muaz Tarık b. Ivazullah b. Muhammed -Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. Kahire: Dârü’l-Harameyn, 1415/1995.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Meani’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî En-Neccâr - Muhammed Seyyid Câde’lhak. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’s-sahîh. thk. İbrahim el-Atve Ivaz. Kahire: Mustafa el-Bâbi el-Halebi, 2. Basım, 1395/1975.
• Übbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hılfe el-Veştâtî - Senûsî Muhammed b. Muhammed. Sahihi Müslim mea şerhihî müsemma İkmâlü İkmâli’l-Mu‘lim ve şerhuhu’l-müsemmâ Mükemmilu İkmali’l-İkmâl. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Adem İtyûbî. Bahru’l-muhît es-secâc fî şerhi Sahîhi’l-imâm Müslim b. Haccâc. Demmâm: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1429.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Adem İtyûbî. Zehîratü’l-ukbâ fi şerhi’l-Müctebâ. Mekke: Dâru Âli Burûm, 1420/2000.
• Zebîdî, Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, çev. Ahmed Naim - Kâmil Miras. Ankara: DİB Yayınları, 3. Baskının ofseti, 1978.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır b. Abdillah et-Türkî. et-Tenkîh li elfâzi’l-Câmii’s-sahîh. thk. Yahya b. Muhammed Ali el-Hikemî. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003.