Kırımlı Rif’at Efendi’nin Nazm-ı Rü’yâ ve Ta’bîrân-ı Rü’yâ Adlı Mesnevilerinde Ölüm Yaklaşımı

Yıl 2023, , 310 - 327, 30.12.2023

Adnan Uzun

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1301323

Öz

İnsanoğlu için hayat kadar gerçek olan ölüm mefhumu insanlık tarihi boyunca anlaşılması, çözülmesi gereken bir mesele olarak görülmüştür. Ölümün mahiyeti, ölümden sonra ne olacağı, ölen insanın durumu, hayatiyeti sağlayan can/ruh ve beden ilişkisi; insanoğlunun zihnini sürekli meşgul etmiştir. Tek tanrılı dinlerde, çeşitli inançlarda ve felsefî düşüncelerde ölüm kavramı farklı şekillerde açıklanmıştır. Genel olarak insanın ölümle birlikte farklı bir âleme gittiği, orada varlığını devam ettirdiği; öldükten sonra varlığını sürdürmekte olduğu dünyada tekrar dirileceği inanış ve anlayışlarıdır. Her durumda ölüm insan için korkutucu, üzücü ve ürküntü verici olmuştur. İnsan hayatının, duygu ve düşünce dünyasının bir yansıması, bir ifadesi olan edebiyat ürünleri de insanın en önemli meselesi olan ölüm mefhumu karşısında ilgisiz kalmamış, yoğun bir şekilde edebî eserlerde terennüm edilmiştir. Ölüm konusu didaktik eserlerde insanı uyarmak, dikkatini çekmek maksadıyla tüm gerçekliği ile ifade edilirken sanat yönü olan eserlerde sembollerle veya üstü kapalı ifadelerle daha çok sezdirilmeye çalışılmıştır. Divan şiirinin son dönem temsilcilerinden olan Kırımlı Ebubekir Rif’at Efendi, divanında ölüm mefhumunu farklı nazım şekillerinde dile getirmekle birlikte yine divanında yer alan Nazm-ı Rü’yâ ve Ta’bîrân-ı Rü’yâ adlarıyla mesnevi nazım şekliyle kaleme aldığı manzumelerinde de işlemiştir. Şair, rüya kurgusuyla ölüm anını tasvir etmektedir. Ta’bîrân-ı Rü’yâ başlıklı mesnevide de ölümle ilgili durumları anlamlandırarak yorumlamaya çalışmaktadır. Şairin asıl maksadı ölüm konusundaki duygu ve düşüncelerini dile getirmektir. Çalışmada ölüm kavramının çeşitli inanç sistemlerinde, İslam inancında nasıl anlaşıldığı ve adı geçen mesnevilerde Rif’at Efendi’nin konuya nasıl baktığı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Nazm-ı Rü'yâ, Ta'bîrân-ı Rü'yâ, Kırımlı Ebubekir Rif'at Efendi, Mesnevi, Ölüm

Rif’at Efendi of Crimea’s Approach of Death in the Masnavis Titled Nazm-ı Rü’yâ ve Ta’bîrân-ı Rü’yâ

Öz

The concept of death, which is as real as life for human beings, has been a subject that humanity has grappled with throughout history. Understanding and addressing death have been essential matter for humankind. Questions surrounding the nature of death, the afterlife, the state of the deceased, and the intricate relationship between the soul and the body that sustains life have consumed human thoughts. Monotheistic religions, with their diverse beliefs and philosophical perspectives, have presented various explanations for the concept of death. Broadly speaking, these beliefs and understandings suggest that humans transition to a different realm upon death, where they continue to exist, and that they will experience resurrection in the world after death. In all instances, death has evoked fear, sadness, and trepidation in human beings. Literature, which serves as a reflection and expression of human life, emotions, and thoughts, has not remained apathetic to the profound concept of death. It has delved deeply into this significant issue and found profound resonance within literary works. While didactic works explicitly address the subject of death to warn and capture people’s attention, literary works often seek to evoke a sense of death through symbols or implicit expressions. Ebubekir Rif’at Efendi of Crimea, a representative of the later period of Divan poetry, not only explored the concept of death in various poetic forms within his divan, but also in his verses composed as masnavi poetry, specifically the works titled Nazm-ı Rü’yâ ve Ta’bîrân-ı Rü’yâ. The poet portrays the moment of death through the realm of dream fiction. In the masnavi titled Ta’bîrân-ı Rü’yâ, he endeavors to interpret the aspects related to death. The poet’s primary aim is to express his emotions and thoughts regarding death. In this study, it will be examined how the concept of death is understood in various belief systems and Islamic belief and how Rif'at Efendi looks at the subject in the aforementioned masnavis.

Anahtar Kelimeler

Nazm-i Rü’yâ, Ta’biran-i Rü’yâ, Ebubekir Rif, Mesnevi, Death

Kaynakça

• Akyüz, Kenan vd. Fuzûlî, Divan, Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Arık, Durmuş. “Kavram Atlası”, Dinler Tarihi I, Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Aydın, Fuat. Yahudilik: Tarih, İnanç, İbadet, Kültür, İstanbul: Mahya Yayıncılık, 4. baskı, 2021.
• Beyatlı, Yahya Kemal. Kendi Gök Kubbemiz, İstanbul: M.E.G.S. Bakanlığı Yay., 1985.
• Bozyiğit, Esra. Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili Ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul: 2021. https://www.proquest.com/docview/2635286993?pq-origsite=gscholar&fromopenview=true, (Erişim: 23.05.2023)
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’l-Müsnedü’s-Sahîh, (thk. Mahmud Muhammed Nassar), Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Çelebi, İlyas. “Rüya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2008, C.35.
• Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. Sünenü't-Tirmizî, (thk. Beşşâr Avvâd Marûf), Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1988 (VI cilt).
• Gürkan, Salime Leyla. “Ölüm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2007, C.34.
• İbn Mâce, Hâfız Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, Sünenü İbn Mâce, (thk. Şuayb el-Arnaûd, Âdil Mürşid vd.), Darü'r-Risâleti'l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbnü’l-Emin Mahmut Kemal, Hüseyin Hüsameddin; Evkaf-ı Hümayun Nezareti’nin Kuruluş Tarihi ve Nazırların Hal Tercümeleri (2), Hazırlayan Nazif ÖZTÜRK, Vakıflar Genel Müdürlüğü, (?).
• Karaman, Hayrettin vd. Kuran Yolu Türkçe Meal Ve Tefsir – 1, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2020, Cilt: 1.
• Kısakürek, Necip Fazıl. Çile, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim Meali, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/fatiha-suresi-1/ayet-1/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1, (Erişim: 15.05.2023).
• Küçük, Sabahattin. Bâkî, Dîvân, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.1994.
• Mustafa Eşref Paşa, Pâk-Dîvân-ı Eşrefü’ş-Şu’arâ, İstanbul: Matbaa-i Âmire, H. 1278, , (Eserin Kayıtlı Olduğu Yer: Artvin İl Halk Kütüphanesi, E-2437).
• Okçu, Naci. Şeyh Galib, Divan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Rif‘at Efendi. Münşeat ve Divan, Kahire: Bulak Matbaası, (H:1254/M:1838)., (Milli Kütüphane, 06 Mil EHTA 1231).
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
• Savran, Ömer. “Klâsik Şiirimizde Ölüm Teması ve Ölümle İlgili Bazı Âdetler”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2009, C. 4, Sayı 2, s. 170-188.
• Tatçı, Mustafa. Yunus Emre Külliyatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2005.
• Topaloğlu, Bekir. “Ölüm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2007, C.34.
• Uzun, Adnan; Kırımlı (Ebubekir) Rif’at Efendi, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2013, C.2, S.4.