Consumption of Hazelnut (Corylus avellana); A Study on Usage Areas in Türkiye

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 406 - 420, 30.12.2023

Ceyhun Akyol

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1365257

Öz

In this study, the past and present of hazelnut, which has an important place especially in the Black Sea Region, are investigated and an evaluation is made in terms of the production and spread of the plant in Türkiye, export information and its use as a food product. Qualitative research method was used in the study and secondary data were used. The literature review technique was used in the study, and a search was carried out using different sources. In the results of the research, in addition to the consumption of the hazelnut plant in kitchens in Türkiye, its importance in nutrition and its effects on health, the importance of its oil and shell, its use in terms of culture and storage conditions are included. The hazelnut plant, which grows mainly in the eastern parts of the Black Sea Region, mainly on sloping lands, provides important contributions to the country's economy in economic terms and makes significant contributions to national income and foreign trade. In addition to its economic contribution, the hazelnut plant also has positive reflections on the society in cultural and social terms. In addition to making important contributions to human health, hazelnut is also used as a cultural value, and also takes place as a research field and product in scientific studies. However, factors such as lack of promotion, lack of information, high prices, not widespread consumption as snacks and excess of substitute products stand out as the most important obstacles to the increase of hazelnut consumption in Türkiye.

Anahtar Kelimeler

Hazelnut, Production, Consumption, Industry

Fındık (Corylus avellana) Bitkisinin Tüketimi; Türkiye’de Kullanım Alanlarına Yönelik Bir Araştırma

Öz

Bu çalışmada, özellikle Karadeniz Bölgesinde önemli bir yere sahip olan fındığın dünü ve bugünü araştırılarak bitkinin Türkiye’de üretimi ve yayılımı, ihracat bilgileri ile yiyecek bitkisi olarak kullanımı açısından bir değerlendirme yapılmaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış, ikincil verilerden yararlanılmıştır. Literatür taraması tekniği kullanılan çalışmada, farklı kaynaklardan yararlanılarak tarama gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçlarında fındık bitkisinin mutfaklarda tüketiminin yanı sıra beslenme, sağlık ve kültür açılarından kullanımı ile ilgili bulgulara yer verilmektedir. Bulgularda fındığın Türkiye özelinde kullanım ve tüketim bilgileri de yer almaktadır. Karadeniz Bölgesinin doğu kesimleri başta olmak üzere, ağırlıklı olarak fazla eğimli arazilerde yetişen fındık bitkisi, iktisadi boyutta ülke ekonomisine önemli katkılar sağlamakta, milli gelire ve dış ticarete önemli katkılarda bulunmaktadır. Fındık bitkisinin, ekonomik katkısının yanında kültürel ve sosyal anlamda da topluma olumlu yansımaları olmaktadır. Fındık, insan sağlığına önemli katkılar sağlamasının yanı sıra, kültürel bir değer olarak da kullanılmakta, ayrıca bilimsel çalışmalarda da araştırma sahası ve ürünü olarak da yer almaktadır. Fakat tanıtım yetersizliği, bilgi eksikliği, yüksek fiyatlar, çerez olarak tüketimin yaygın olmaması ile ikame ürünlerin fazlalığı gibi etkenler Türkiye’de fındık tüketiminin çoğalmasındaki en önemli engeller olarak ön plana çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fındık, Üretim, Tüketim, Endüstri

Kaynakça

• Akalın, Handan. Çocuk Beslenmesi, Besin Hazırlama, Pişirme, Saklama ve Sunum-I. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, 2014.
• Akkaya, Aydın. “Organik Buğday Tarımı Ülkemizde Hangi Koşullarda Daha Uygun Alternatif Olabilir”. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, Cilt 21. Sayı 1. 2018: 100-105.
• Akman, Mehmet. Mustafa Mete. Türk ve Dünya Mutfakları. Konya: Pak-Sil Ltd. Şti., Yayın No: 002, 1998.
• Alkan, Işıl. “Samsun İli Terme İlçesinin Ova ve Yüksek Kesiminde Fındık Yetiştiriciliğinin Karşılaştırmalı Ekonomik Analizi”. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.
• Altun, Mehmet. Saliha Esin Çelik, Kubilay Güçlü, Mustafa Özyürek, Erol Erçağ, Mustafa Reşat Apak. “Total Antioxidant Capacity and Phenolic Contents of Turkish Hazelnut (Corylus avellana l.) Kernels and Oils”. Journal of Food Biochemistry, Sayı 37. (2013): 53-61.
• Anadolu Ajansı. Ekonomi. Erişim Tarihi: 20.06.2023, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr /ekonomi/turkiyenin-findik-ihracatinda-gecen-yil-ab-ulkeleri-basi-cekti/2471670, 2022.
• Artık, Nevzat. Küllemenin Fındık Kalitesine Etkisi. Fındıkta Külleme Çalıştayı Bildiri Kitabı içinde (s. 56-67). Trabzon: Trabzon Ticaret Borsası, 2016.
• Ay, Kübra. “Fındık Tarımındaki Dönüşüm ve Toplumsal Yansımaları: Giresun İli Duroğlu Beldesi Örneği”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Ayhan, Kamuran, Orhan, E. Fonksiyonel Gıdalar ve Biyoaktif Maddeler. Fügen Durlu Özkaya, Serap Coşansu Akdemir, Kamuran Ayhan (Ed.), Her Yönüyle Gıda içinde (ss. 249-265). İzmir: Sidas Medya Ltd. Şti., 2015.
• Balık, Hüseyin İrfan. “Ordu’nun Ünye İlçesinde Palaz Fındık Çeşidi Klon Seleksiyonu”. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2007.
• Başaran, Vedat. Osmanlı Dönemi Türk Mutfak Kültürü. Alev Dündar Arıkan (Ed.), Türk Mutfak Kültürü içinde (ss. 50-85). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Bayrakdar, Cihan. Doğal Faktörlerin Turizme Etkisi. Kültürel Miras ve Turizm Önlisans Programı Ders Kitabı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Yayını, 2017.
• Bayram, Ömer Faruk. “Doğu Karadeniz Bölgesinde Geçmişten Günümüze Vernaküler Mimari”. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2014.
• Bilgin, Arif. Mutfak ve Sofra Araç Gereçleri. Arif Bilgin, Sibel Önçel, (Ed.), Osmanlı Mutfağı içinde (ss. 146-170). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Bilgin, Arif. (2019). Osmanlı Başkentinin İaşesi ve İstanbul Mutfak Kültürü. Arif Bilgin, Sibel Önçel (Ed.), Osmanlı Mutfağı içinde (ss. 2-24). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Birinci, Avni. Tecer Atsan, Kenan Peker, Fahri Yavuz. Doğrudan Gelir Desteğinin Fındık Sektörüne Olası Etkilerinin Ekonometrik Analizi. Türkiye V. Tarım Ekonomisi Kongresi Bildiri Kitabı içinde (ss. 379-387), İzmir: Tarım Ekonomisi Derneği, 2002.
• Bostan, Saim Zeki, Saadet Koç Güler. “Kabuklu Olarak Depo Edilen Bazı Fındık Çeşitlerinde Kalite Değişimleri”. Bahçe, Cilt 45. Sayı 2. 2016: 41-53.
• Botta, Roberto. Cristiana Gianotti, Darly Richardson, Anawat Suwanagul, Carlos L. Sanz. “Hazelnut Variety Organic Acid Sugars and Total Lipid Fatty Acid”. Acta Horticulture, Sayı 351. 1994: 693-699.
• Cebecioğlu, Hasan. “Fındık Finansmanının Yöre Kalkınmasına Katkısı”. Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Ceylan, İlhan. Mustafa Aktaş. “Isı Pompası Destekli Bir Kurutucuda Fındık Kurutulması”. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 23. Sayı 1. 2008: 215-222.
• Çakır, Ali Galip. “Giresun İlinde Fındık İşleyen ve Pazarlayan İşletmelerin Yapısal Özellikleri, Sorunları ve Çözüm Önerileri”. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2016.
• Çalık, İsmail. Doğu Karadeniz Bölgesi Sürdürülebilir Turizm Araştırması (Gümüşhane, Trabzon, Rize, Artvin, Giresun, Ordu). Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Çelik, Mehmet Furkan. “Klâsik Şiirde Bâdem”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt 14. Sayı 14. 2015: 47-66.
• Çelik, Sakine Kübra. “Fındık Sütünün C Vitamince Zengin Meyve Pulpları ile Zenginleştirilmesi, Bileşimi ve Raf Ömrü Üzerine Araştırma”. Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Damcı, Cansu. “Giresun’da Fındık Folkloru”. Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Demiryürek, Kürşat. Organik Tarım ve Ekonomisi. T.C. Kalkınma Bakanlığı Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, 2016.
• Derelioğlu Kaan, Gülşen. “Kültür ve Ekonomi İlişkisi Bağlamında Fındık Folkloru”. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Erdoğan, Samiye. Beslenme ve Besin Teknolojisi (2. Baskı). Ankara: Detay Yayıncılık, 2009.
• Eroğlu, Evren Çağlar. “Fındık Protein Hidrolizatlarının Antihipertansif Etkisinin (Ace Inhibisyon Aktivitesinin) Belirlenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2016.
• Ersöz, Duygu. “Fındık Sütünden Muhallebi Üretimi ve Bazı Özelliklerinin Araştırılması”. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Fındık Tanıtım Grubu. Erişim Tarihi: 18.07.2023, Erişim Adresi: http://www.ftg.org.tr/tr/turk-findigi-turkiyedefindik.html, 2018.
• Gianessi, Leonard. Ashley Williams. “Hazelnut Producer Thanks to Insecticidies”. International Pesticide Benefits Case Study, Cilt 58. Sayı 5. 2012: 1.
• Giresun Ticaret Borsası. “Piyasa Analizleri, Fındık Piyasa Analizi”. Erişim Tarihi: 12.07. 2023, Erişim Adresi: www.giresuntb.org.tr/images/piyasaanalizi2.pdf, 2015.
• Gökçe, Nazlı. Meyveler. Semra Günay Aktaş (Ed.), Gıda Coğrafyası içinde (ss. 124-156). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Güleç Ersoy, Kübra. İzzet Yücetoker. Safranbolu Kültüründe Ninnilerin Yeri ve Önemi. I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi Bildiri Kitabı içinde (ss. 253-261). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. 2016 Yılı Fındık Raporu. Ankara: Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, 2017.
• Güney, Osman İnanç. “Turkish Hazelnut Production and Export Competition”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, Cilt 24. Sayı 1. 2014: 23-29.
• Harman, Cihan. “Karadeniz Bölgesi'ndeki Endemik Tarım Ürünleri: Fındık, Çay ve Kivinin Üretimi, Pazarlanması ve Tüketimi”. Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Hatipoğlu, Aysu. Osmanlı Saray Mutfağının Gastronomi Turizmi Çerçevesinde İncelenmesi. Almanya: Lambert Academic Publishing, 2016.
• Hekimoğlu, Burhan. Mustafa Altındeğer. Fındık Sektörünün Mevcut Durumu. Samsun: Samsun Valiliği İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, 2019.
• Hergenç, Gülay. Beslenme, Sağlık ve Hastalıkta Bitkiler. İstanbul: Nobel Tıp Kitapları, 2015.
• Işın, Priscilla Mary. Osmanlı Mutfak Sözlüğü. İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2010.
• Ivanova, Mariya. The Black Sea and the Early Civilizations of Europe, the Near East and Asia. New York: Cambridge University Press, 2013.
• İstanbul Ticaret Odası. Fındık Sektör Araştırması. Dış Ticaret Şubesi Uygulama Servisi: İstanbul: İstanbul Ticaret Odası, 2006.
• Kabacık, Mehmet. Karadeniz Bölgesi’nin Yöresel Mutfağı. Ebru Zencir (Ed.), Yöresel Mutfaklar içinde (ss. 138-164). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Karadeniz, Turan. S. Zeki Bostan, Celal Tuncer, Ceyhan Tarakçıoğlu. Fındık Yetiştiriciliği. Ordu: Ziraat Odası Başkanlığı Bilimsel Yayınlar Serisi, 2009.
• Kayalak, Selma. “Türkiye Fındık Piyasasındaki Ekonomik Değişkenlerin Yapısal Değişimi ve Zaman Serisi Analizi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• Keşap Ziraat Odası. “Çeşitlilik”. Erişim Tarihi: 11.06.2023, Erişim Adresi: http://kesap. ziraatodasi.org.tr/cesitlilik, 2022.
• Kılıç, Burhan. Aydan Bekar. Menü Yönetiminde Güncel Konular. Hakan Yılmaz, Alev Dündar Arıkan (Ed.), Menü Yönetimi içinde (ss. 214-241). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Kılıç, Osman. Işıl Alkan, Turan Binici. “Türkiye’de Fındık Dikim Alanlarının Daraltılmasına Karşı Çiftçi Davranışlarının Belirlenmesi (Samsun-Çarşamba Ovası)”. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 11. Sayı 3/4. 2007: 9-14.
• Magner, Lois N. Korea. Kenneth F. Kiple, Kriemhild Coneè Ornelas (Ed.), The Cambridge World History of Food-II içinde (ss. 1183-1192). New York: Cambridge University Press, 1999.
• Malhotra, S. P. World Edible Nuts Economy. New Delhi: Concept Publishing Company, 2008.
• Mateş, Dorel. Veronica Grosu. “Evaluating and Recognising Biological Assets and Agricultural Activities According to IAS 41”. Lucrări Ştiinţifice-Seria Agronomie, Cilt 51. Sayı 1. 2008: 457-462.
• Meeker, Michael E. A Nation of Empire the Ottoman Legacy of Turkish Modernity. (Çev. T. Vardağlı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Millî Eğitim Bakanlığı. Fındık Yetiştiriciliği. 621EEH041. Ankara. 2011.
• Narin, Özgür. Doğu Karadeniz Bölgesinde Fındık Üreticilerinin Durumu ve Üretici Kooperatifi Olanakları Üzerine. İçinde, İktisadi ve İdari Boyutlarıyla Fındık Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı, (ss. 20), Ordu: Ordu Üniversitesi, 2017.
• Özdemir, Murat. “Fındık Hasatı ve Hasat Sonrası İşlemleri ile Fındık İşlemesinde Kritik Kontrol Noktaları Tehlike Analizi”. Gıda, Cilt 28. Sayı 1. 2003: 5-12.
• Öztürk, Derya. Yaşar Akçay. “Fındık Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Ekonomik Analizi (Samsun İli Çarşamba ve Terme Ovası Örneği)”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 28. Sayı 2. 2011: 73-83.
• Öztürk, Derya. Yeliz Kaşko Arıcı. “Fındık İşletmelerinin Üretim ve Pazarlama Sorunlarının Analizi: Samsun İli Örneği”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt 7. Sayı 1. 2017: 21-34.
• Pourfarzad, Amir. Gisou Raouf Mehrpour. “Health Benefits of Hazelnut”. EC Nutrition, Cilt 8. Sayı 3. 2017: 101-105.
• Redpath, M. The Identification of Hazelnut Varieties Available in New Zealand. Part 2 of MAF Sustainable Farming Fund Project L08-088, 2011.
• Rekabet Kurumu. Fındık Sektör Araştırması Raporu. Ankara: III. Denetim ve Uygulama Dairesi Başkanlığı, 2018.
• Resmî Gazete. “Fındık Alanlarının Tespitine Dair Kararda Değişiklik Yapılması Hakkında Karar”. Erişim Tarihi: 06.07.2023, Erişim Adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler /2015/02/20150207-6.htm, 2014.
• Resmî Gazete. “Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Türk Gıda Kodeksi Kakao ve Çikolata Ürünleri Tebliği: 2017/29”. Sayı No: 30229. Erişim Tarihi: 11.07.2023, Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/11/20171103-10.htm, 2017.
• Sağır, Adem. “Bir Yemek Sosyolojisi Denemesi Örneği Olarak Tokat Mutfağı”. Turkish Studies, Cilt 7. Sayı 4. 2012: 2675-2695.
• Sağlam, Pınar. “Türkiye’de Tarımsal İşletmelerde Fındık Üretim Teknikleri ve Dünyadaki Benzerleriyle Karşılaştırılması”. Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Saka, Gökhan. “Türkiye’de Fındık Dış Ticareti, Sektör Yapısı ve Sorunları”. Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Salkım, Arzu. “Türkiye’de Kırsal Kalkınma Uygulamaları ve Sosyal Sermaye Bileşeni Çerçevesinde Manisa Salihli İlçesi Üzerine Yapılan Bir Araştırma”. Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Samancı, Özge. İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul ve Osmanlı Saray Mutfak Kültürü. Arif Bilgin, Özge Samancı (Ed.), Türk Mutfağı içinde (ss. 199-218). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2008.
• Samancı, Özge. Halk Mutfağı. Arif Bilgin, Sibel Önçel (Ed.), Osmanlı Mutfağı içinde (ss. 50-70). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Sandıkçıoğlu, Tolunay. Türk Mutfağının Tarihsel Gelişimi. A. D. Arıkan (Ed.), Türk Mutfak Kültürü içinde (ss. 2-21). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Sarıışık, Mehmet. Orta Doğu Mutfağı. Alev Dündar Arıkan (Ed.), Dünya Mutfakları II içinde (ss. 144-170). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Shafiei, Gita. Mohammad Ghorbani, Hamed Hosseini, Alireza Sadeghi Mahoonak, Yahya Maghsoudlou, Seid Mahdi Jafari. “Estimation of Oxidative Indices in the Raw and Roasted Hazelnuts by Accelerated Shelf -Life Testing”. Journal of Food Science Technology, Sayı 57. 2020: 2433-2442.
• Sıray, Erdal. Yaşar Akçay. “Giresun İli Merkez İlçede Fındık Yetiştiren İşletmelerin Ekonomik Analizi, Üretim ve Pazarlama Sorunlarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 27. Sayı 1. 2010: 43-56.
• Simoons, J. Frederick. Food in China: A Cultural and Historical Inquiry. United States: CRC Press, Inc., 1991.
• Soner, Fikret. “Gastronomy Tourism: A Solution for Small Cities Marketing and Regional Development”. Master Thesis, Yeditepe University Graduate Institute of Social Science, 2013.
• Şahin, Haşim. Orta Asya, Selçuklu ve Beylikler Dönemi Türk Mutfak Kültürü. Alev Dündar Arıkan (Ed.), Türk Mutfak Kültürü içinde (ss. 22-49). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Şeren-Karakuş, Suzan. Aybuke Ceyhun Sezgin, Nevin Şanlıer. “Türk Mutfağında Kullanılan Et ve Etli Yemek Çeşitlerinin Yapımı ve Sağlık Açısından Değerlendirilmesi”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, Cilt 3. Sayı 3. 2015: 62-68.
• Şimşek, Atilla. Rafet Aslantaş. “Fındığın Bileşimi ve İnsan Beslenmesi Açısından Önemi”. Gıda, Cilt 24. Sayı 3. 1999: 209-216.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. “Çiftçi Bilgiler Sorgulama”. Erişim Tarihi: 20.05.2023, Erişim Adresi: https://www.turkiye.gov.tr/ciftci-bilgileri-sorgulama, 2019.
• Toprak Mahsulleri Ofisi. 2018 Yılı Fındık Sektör Raporu. Ankara: Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü, 2019.
• Trabzon Ticaret Borsası. Fındık El Kitabı. Fındıkta Verim ve Kaliteyi Arttırma Projesi, Trabzon: Klasmat, 2014.
• Turan, Ali. Ali İslam. “Çakıldak Fındık Çeşidinde Kurutma Ortamları ve Muhafaza Süresine Bağlı Olarak Meydana Gelen Değişimler”. Ordu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt 6. Sayı 2. 2016: 272-285.
• Turkuvaz. Sofra ile Çay Saati. İstanbul: Turkuvaz Gazete Dergi Basım A.Ş., 2012.
• Türk Patent ve Marka Kurumu. (TPMK). “Coğrafi İşaret Platformu”. Erişim Tarihi: 14.07.2023, Erişim Adresi: https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/liste?il=&tur= &urunGrubu=&adi=fındı, 2020.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (TUİK). “Bitkisel Ürün İstatistikleri Veri Tabanı”. Erişim Tarihi: 17.07.2023, Erişim Adresi: http://tuikapp.tuik.gov.tr/ bitkiselapp/bitkisel.zul, 2021.
• Türkiye Kalkınma Vakfı. Fındık Özet Raporu. Ankara: Türkiye Kalkınma Vakfı, 2022.
• Türksoy, Adnan. Yiyecek ve İçecek Hizmetleri Yönetimi (2. Bası). Ankara: Turhan Kitabevi, 2002.
• Ustaoğlu, Beyza. “Türkiye’de İklim Değişikliğinin Fındık Tarımına Olası Etkileri”. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• Yalçın, Hanife. “Fındık Sektörünün Türkiye Ekonomisi ve İhracatındaki Yeri, Önemi ve Sektörün Sorunları”. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Yazarkan, Hakan. “Üretim İşletmelerine Ait Fındık Bahçelerine İlişkin Mali İşlemlerin Türkiye Muhasebe Standartları (TMS) Çerçevesinde Muhasebeleştirilmesi: Durak Fındık A.Ş. Örneği”. Yönetim ve Ekonomi, Cilt 23. Sayı 2. 2016: 409-434.
• Yıldız, Emrah. Fransız Mutfağı, Hakan Yılmaz (Ed.), Dünya Mutfakları I içinde (ss. 2-27). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Yıldız, Özge. “Sakarya İlinde Fındık Üretimi ve Pazarlaması”. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2016.
• Yurttas, H. C., Heinrich Wilhelm Schafer, Joseph J. Warthesen. “Antioxidant Activity of Nontocopherol Hazelnut (Corylus spp.) Phenolics”. Journal of Food Science, Cilt 65. Sayı 2. 2000: 276-280.
• Yücesan, Fulya Balaban. Asim Orem, Birgül Vanizor Kural, Cihan Örem, İbrahim Turan. “Hazelnut Consumption Decreases the Susceptibility of LDL to Oxidation, Plasma Oxidized LDL Level and Increases the Ratio of Large/Small LDL in Normolipitemic Healthy Subjects”. The Anatolian Journal of Cardiology, Cilt 10. Sayı 1. 2010: 28-35.
• Zaman, Serhat. Mehmet Cerrah. “Doğal ve Kültürel Ortamla Etkileşimi Yönüyle Sürmene’de Çay, Fındık ve Mısır Tarımı”. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı 26. 2011: 183-212.