Osmanlı'da Corci Zeydan'ın Eserleri Üzerine Yasaklar ve Sansür: Bir Arşiv Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 224 - 244, 30.12.2024

Bürhan Mustafa Büyükarslan

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1567285

Öz

Pozitivist bir tarih okuma metodu benimseyen Zeydan, eserlerinde İsrâiliyat çalışmalarına öncelik vermiş ve bu nedenle eleştirilere maruz kalmıştır. Bu çalışmanın amacı, Corcî Zeydan’ın eserleri hakkında Osmanlı Arşivleri’nde bulunan kararları incelemektir. Bu çalışma nitel araştırma yönteminden doküman incelemesi yoluyla gerçekleştirilmiştir. Zeydan’ın Târîhu’t-Temedduni’l-İslâmî, Fetâtu Ğassân ve Târih-i Umûmî/et-Târîhu’l-Âm adlı kitaplarının Osmanlı’ya girişi, neşri ve dağıtımı yasaklanmıştır. Zeydan’ı anlamak için Nahda ve Tanzimat’ın kültürel iklimini, Yakın Doğu halklarının müzakere ile yönetilme arayışını anlamaya çalışmalı; milliyetçiliğin, sosyalizmin ve liberalizmin Osmanlı’daki etkileri dikkate alınmalıdır. Pozitivizmin 19. yüzyılın ortalarından itibaren Britanya ve Fransa sömürgeciliğinin Sosyal Darwinizm, ırksallaştırma ve medeniyet teorileri ile Doğu Akdeniz’den Hint alt kıtasına kadar toplumlar, iktidarlar ve entelektüeller üzerinde yönlendirici politikaları gözetilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Arap Rönesansı, Aydınlanma, Corci Zeydan, Osmanlı Arşivi, Oryantalizm

An Archival Investigation into the Imposition of Bans and Censorship on the Works of Jurji Zaydan during the Ottoman Era

Öz

The Lebanese-Ottoman writer, Jurji Zaydan, was criticized for prioritizing the study of Isrâiliyat in his historical works, in line with his positivist methodology. This paper analyzes the criticisms and opinions of Jurji Zaydan’s work in the Ottoman Archives. This study utilizes the qualitative research method of document analysis. Zaydan's Târîhu't-Temedduni'l-Islâmî, Fetâtu Ğassân and Târih-i Umûmî/et-Târîhu'l-Âm were banned from being published, distributed brought into the Ottoman Empire. Understanding Zaydan’s thought requires awareness of the cultural climate of the Enlightenment (Nahda) and Tanzimat reforms, Arabs populations’ attempts to negotiate increased independence, as well as the effects of nationalism, socialism and liberalism on the late Ottoman Empire. From the mid-19th century onwards, British and French colonial policies promoted scientific positivism, including theories of Social Darwinism and racialized theories of civilization. This study navigates Zaydan’s thought within the context of these colonial policies and the historical effect of social engineering on intellectuals from the Eastern Mediterranean to the Indian Subcontinent.

Anahtar Kelimeler

Arab Renaissance, Enlightenment, Jurji Zaydan, Ottoman Archives, Orientalism

Kaynakça

• Abbûd, Mârûn. Edebu’l-‘Arab, Beyrut: Dâru’s-Sakâfe, 1960.
• Abbûd, Nezîr. Corcȋ Zeydân Hayatuhu A’mâluhu mâ Ḳîle fîh, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1983.
• Baron Carra de Vaux, Müfekkirü’l-İslâm, trans. Âdil Züaytir, Beyrut: Dâru’l-Muttehideti lin’Neşr, 1979.
• Bedr, Abdulmuhsin Taha. Tatavvuru’r-Rivâyeti’l-‘Arabiyyeti’l-Ḥadȋs e fȋ Mısr (1870-1938). Kahire: Dâru’l-Meârif, 1983.
• Cündî, Enver. Corci Zeydan Münşiü’l-Hilal, Kahire: Mektebetü’l-Ancilo el-Mısriyye, n.d.
• Çelebi, Muharrem, “Corci Zeydan”, DİA, (İstanbul: TDV Yayınları, 1993), 8/69-71
• Emîn b. Hasan el-Hulvânî el-Medenî, Nebşü’l-Hezeyân min Târîhi Corcî Zeydân, Medine: Mektebetu İbn Kayyım, 1989.
• Ersoy, Mehmet Akif, Mehmed Akif Ersoy Külliyatı, edited by İsmail Hakkı Şengüler, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2000.
• Halaçoğlu, Yusuf. Facts on the relocation of armenians (1914-1918), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2002.
• Hannâ el-Fâhûrî, el-Câmiʿ fî Târîḫi’l-Edebi’l-ʿArabî, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1986.
• Harb, Muhammed. Müzekkirâtu Abdilhamid, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Harb, Muhammed. Rıhletu Corci Zeydân ilâ’l-Âsitâne â’m 1909, Kahire: Dâru’l-Hilâl, 2004.
• Hatiboğlu, İbrahim. “İsrâiliyat”, DİA, (İstanbul: TDV Yayınları, 2001), 23/195-199.
• Haywood, John. Modern Arabic Literature 1800-1970. London: Lund Humphries. 1971.
• Ignatij Julianovič Kračkovskij, “Circî Zeydan”, İA, (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1964), 3/194-195.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. el-Müstedrek, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1985.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-Müʾellifîn Terâcimü Muṣannifi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, n.d.
• Makdisî, Enîs, el-Funûnu’l-Edebiyye ve A’lâmuhâ, Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 1980.
• Makdisi, Ussama. Age of Coexistence: The Ecumenical Frame and The Making of The Modern Arab World. Oakland, CA: University of California Press, 2019.
• Maksudoğlu, Mehmet. Osmanlı tarihi: 1299-1922, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1999.
• Meisami, Juile Scott and Starkey, Paul. Encyclopedia of Arabic Literature, London: Routledge, 1998.
• Muhammed Abdülganî Hasan, Corci Zeydan, Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Amme, 1970.
• Muhammed Kürd Ali, el-Muʿâsırûn, Dımaşk: Dâru Ebû Bekr, 1401/1980.
• Philipp, Thomas. Gurgi Zaidan his life and thought, Beyrut: Franz Steiner Verlag, 1979.
• Philipp, Thomas. The Autobiography of Jurji Zaidan, Washington: Three Continents Press, 1990.
• Presidency of the State Archives Osmanlı Archive (BOA), Ministry of Education Correspondence Section (MF.MKT.), File No: 268, Bundle No: 10, Date: 18 Zi'l-Hicce 1312 (12 June 1895).
• Presidency of the State Archives Ottoman Archive (BOA), Ministry of the Interior Correspondence Section (DH.MKT.), File No: 364, Bundle No: 74, Date: 25 Shawwal 1312 (21 April 1895).
• Presidency of the State Archives Ottoman Archive (BOA), Ministry of the Interior Correspondence Section (DH.MKT.), File No: 783, Bundle No: 65, Date: 7 Shaban 1321 (29 October 1903).
• Presidency of the State Archives Ottoman Archive (BOA), Ministry of Foreign Affairs Correspondence (HR.TH..), File No: 208, Bundle No: 87, Date: 21 Shawwal 1315 (15 March 1898).
• Presidency of the State Archives Ottoman Archive (BOA), Ministry of Foreign Affairs Correspondence (HR.TH..), File No: 299, Bundle No: 72, Date: 21 Zi'l-Hicce 1321 (9 March 1904).
• Reşid Yusuf Ataullah, Tarihü'l-âdâbi'l-Arabiyye, thk. Ali Necib Atavi, Beyrut: Müessesetu İzzeddin, 1985.
• Sakkût, Hamdi. Kamusu’l-Edebi’l- Arabiyyi’l-Hadȋs, Ürdün: Daru’ş-Şark, 2007.
• Serkîs, Yûsuf İlyân. Muʿcemü’l-Maṭbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-Muʿarrebe, Kahire: Matbatu Serkîs bi’Mısır, 1928-30.
• Şevki Ebû Halil, Corci Zeydan fî’l-Mîzan, Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Şiblî Numânî, İntiḳādü Kütübi Corcî Zeydân, Kahire: Durretu’l-Ğuvvas, 2019.
• Zeydan, Corci. İslâm Uygarlıkları Tarihi, trans. Necdet Gök, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Zeydan, Corci. Mısru’l-Osmaniyye Ev Târihu Mısr fî Ahdi’d-Devleti’l-Osmaniyye, Zekazik: Merkezi Dirâseti’l-Asyaviyye, 2001.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-‘Alâm Kamus-u Terâcîm, Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1996.