Sinema Filmindeki Halkbilimi Unsurları Üzerine Bir Araştırma Örneği: Hacivat ve Karagöz Neden Öldürüldü?

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 56 - 69, 30.06.2025

Mustafa Solmaz , Raşit Kostak

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1639150

Öz

Genellikle yavaş bir şekilde gerçekleşen kültürlerin değişimi, modern çağda iletişim alanındaki gelişmelere ve tek tipleşmeye paralel olarak hızlı bir ivmeyle dönüşüme uğramaktadır. Teknolojinin verdiği imkânlardan en iyi şekilde yararlanan baskın kültürler, kendi kültürlerini, görsel-işitsel araçlar sayesinde diğer kültürler üzerinde bir baskı unsuru olarak kullandıklarından, teknolojik araçlar sayesinde küreselleşen dünyada, bu araçları kullanmada yetersiz kalan kültürler kendilerini korumakta, tanıtmakta ve gelecek nesillere aktarmakta zorlanmışlar, zaman içinde yok olmayla karşı karşıya kalmışlardır. Kentleşmeye bağlı olarak toplumsal yapının değişmesi, yeni oluşan kent kültürü ortamında bireylerin kültürel köklerinden uzaklaşmasına neden olmuş, folklorik unsurların yok olma sürecini hızlandırmıştır. Günümüzde; ‘ikincil sözlü kültür’ ortamı olarak görülen telefon, televizyon ve diğer elektronik araçların, sözlü ve görsel özelliklerinden dolayı geleneksel aktarım aracı olan ‘birincil sözlü kültür’ ortamından çok daha önemli bir hale geldiği görülür. Küreselleşerek küçük bir köy haline dönüşen dünyada sinemanın folklorik ürünleri, olumlu ya da olumsuz, istediği yönde değiştirerek hem bir meta olarak pazarladığı hem de baskın kültürleri ön plana çıkardığı görülür. Bu makalede; barındırdığı efsanevî unsurlar dolayısıyla fantastik olarak değerlendirilebilecek, dram-komedi tarzında özgün bir eser olan ‘Hacivat ve Karagöz Neden Öldürüldü?’ filminin, senaryosunda yer alan halkbilimi unsurlarını aktarırken aynı zamanda bu unsurların Türk Halk Kültürü içindeki anlamını ve tarihi derinliğini aktarmadaki önemi vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halk Kültürü , Teknoloji , Küreselleşme , Sinema

A Research Example on Folklore Elements in Cinema Film: Why Hacivat and Karagöz were Killed?

Öz

The change of cultures, which usually takes place slowly, is transformed with a rapid acceleration in parallel with the developments in the field of communication and uniformization in the modern age. Since the dominant cultures that make the best use of the opportunities provided by technology use their own cultures as an element of pressure on other cultures thanks to audiovisual tools, cultures that are inadequate in using these tools in the globalizing world thanks to technological tools have had difficulty in protecting, promoting and transferring themselves to future generations, and have faced extinction over time. The change in the social structure due to urbanization has caused individuals to move away from their cultural roots in the newly formed urban culture environment and accelerated the process of extinction of folkloric elements. Today, it is seen that telephone, television and other electronic media, which are seen as ‘secondary oral culture’ media, have become much more important than ‘primary oral culture’ media, which are traditional means of transmission, due to their oral and visual features. In a world that has turned into a small village through globalization, it is seen that cinema both markets folkloric products as a commodity and brings dominant cultures to the forefront by changing them in the direction it wants, positively or negatively. In this article, the importance of the film ‘Hacivat and Karagöz Why were Hacivat and Karagöz Killed?’, which is an original work in the drama-comedy genre that can be considered as fantastic due to the legendary elements it contains, in conveying the folklore elements in its scenario, while at the same time conveying the meaning and historical depth of these elements in Turkish Folk Culture will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Folk Culture , Technology , Globalization , Cinema

Kaynakça

• Aça, M., & Aça, M. (2009). Hacivat ile Karagöz’ü Belli Bir Döneme Tarihsel Kişilikler olarak Konumlandırma Çabalarına Sinemadan Bir Örnek: “Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?” Filmi, TÜBAR-XXVI-/Güz, 9-20.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Arslan, A. (2002. Büyü, Fal ve Kehanet, İstanbul: Nesil Yayınları.
• Artun, E. (2013). Türk Halkbilimi, Adana: Karahan Kitabevi.
• Artun, E. (2016). Çukurova ve Kıbrıs Halk Kültüründe Ölümü Algılama, folklor/edebiyat, 22 (85), 9-22.
• Baran, M. (2006). Halk Mimarisinin Halk Bilimi Bağlamında Değerlendirilmesine Harran Evleri Örneği, Milli Folklor, (72), 141-156.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayat, F. (2010). Türk Kültüründe Kadın Şaman, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bazin, A. (1966). Çağdaş Sinemanın Sorunları, (Çev.: Nijat Özön), Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Boratav, P. N. (2013). 100 Soruda Türk Folkloru (İnançlar, Töreler ve Törenler, Oyunlar), I. Baskı. Ankara: Bilgesu.
• Çamurcuoğlu Tosun, M. (2024). Eski Türklerde Şamanizm ve Günümüze Yansımaları, Ahbar, (1), 19-29.
• Çiftçi, M. (2006). Argonun Niteliği ve Argoya Bakış Açımız, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5 (2), 297-301.
• Çoruhlu, Y. (2004). Eski Türklerde Ölüm, Cogito, (40), 244-168.
• Çoruhlu, Y. (2006). Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Durmuş, İ. (2011). Türklerde Kan Kardeşliği ve Antla İlgili Unsurlar, Milli Folklor Dergisi, (89), 100-108.
• Dursun, A. (2018). Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü? Filminde Büyülü Gerçekçilik, Journal Of Social Humanities Sciences Research, 5 (30), 4000-4008.
• Elçin, Ş. (1970). Türk Bilmeceleri, Ankara, MEB Yayınları.
• Elçin, Ş. (1998). Halk Edebiyatına Giriş, Anakara: Akçağ Yayınları.
• Ergun, M. (2004). Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikayelerindeki Yansımaları, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 46 (1998/1), 71-80.
• Güngör, H. (2010). Şamanizm, TDV İslam Ansiklopedisi, (XXXVIII, 325-328), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi
• Güzel, A. ve Torun, A. (2005). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları
• Hatiboğlu, V. (1982). Türkçenin Sözdizimi, (2.baskı). Ankara: DTCF Yayınları.
• İnan, A. (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (25).
• İnan, A. (1998). Eski Türklerde ve Folklorda Ant, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İzgi, M.C. (2012). Şamanizm ve Şamanlara Genel Bakış, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2 (1), 31-38.
• Malinowski, B. (2000). Büyü, Bilim ve Din, (çev. Saadet Özkal), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ong, W, J. (2012). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Oruç, Z. (2017). Selçuklularda Bir Hâkimiyet Alameti Olan Mühür-Yüzük ve Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (54), 340-350.
• Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş II, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özarslan, M. (2003). Türk Kültüründe Ağaç ve Orman Kültü, Türkbilig, (5), 94-102.
• Potapov, L. P. (1996). Etnografik Verilerin Işığında Eski Türklerin Tanrısı Umay, (Çev. Muvaffak Duranlı), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 1 (213-233).
• Sağlam, M. H. (2020). Fakir Baykurt’un Köy Romanlarında Lakaplar, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44 (1), 253-280.
• URL 1 : https://www.youtube.com/watch?v=FCGEkhmBEZw&t=3448s, Erişim Tarihi:15.01.2025