MAKEDONYALI KEMAL ARUÇİ’NİN HÜSEYİN COZO’YA EHL-İ KİTABIN İTİKADİ DURUMU HUSUSUNDAKİ REDDİYESİ

Yıl 2018, Sayı: 1, 52 - 104, 26.04.2018

Meral Jahjai

Öz

Beş asır boyunca Balkanlarda hüküm süren Osmanlı, İslam dini ile
birlikte Ehl-i sünnet merkezli itikadın da bu bölgelerde yerleşmesini
sağlamıştır. Yaygın olarak açılmış olan mektep ve medreseler Osmanlı ilim
geleneğine uygun olarak eğitim veriyordu. Bu şekilde halkın temel dini eğitimi
sağlanırken aynı zamanda bu alanda çalışacak kadroların da yetiştirilmesi
hedeflenmekteydi. Dînî konularda derinleşmek isteyenler ise eğitimlerini
İstanbulʼun ilim merkezlerinde devam etmekteydiler. Osmanlı’nın bu bölgelerden uzaklaşması ile birlikte kendi başına kalan
alimler kişisel çabalarıyla bu düzeni devam ettirmeye gayret ettiler. Anavatan
ile bağların kopmasıyla birlikte eğitim için farklı ilim merkezlerini tercih
edenler de oldu. Bu dönemde İslâm coğrafyasının farklı merkezlerinde neşv-ü
nemâ bulan yeni anlayışlar Balkanlar’a da taşınmış oldu. Bu bağlamda C.
Efganî-M. Abduh-R, Rıza çizgisinin vücut verdiği modernist eğilimli
anlayışların Balkanlar’a taşınmasında etkili olan isimlerden biri de Hüseyin
Cozo idi. Diğer taraftan ise Osmanlı ilim geleneğinde yetişmiş olan ulemâ’dan
Kemal Aruçi gibi bazıları bu yeni fikirlere karşı çıkmıştır. Makalemizde ele alacağımız Kemal Aruçi’nin “Bir Âyet-i Kerîmenin Glasnik
Dergisinde Yazılmış İndî ve Hakikate Tercüman Olmayan Bir Tefsiri
Münasebetiyle Bir Cevap” başlıklı yazı hem bu mücadeleye bir örnek teşkil
etmesi hem de tevarüs edilen ilmî geleneğe dair fikir vermesi bakımından önemli
bir belge olarak elimizde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, İlim geleneği, Kemal Aruçi, Hüseyin Cozo, Modernizm, Reddiye, Makedonya

THE REJECTION OF A MACEDONIAN SCHOLAR, KEMAL ARUÇI, TO HUSEYIN COZO CONCERNING THE FAITH STATUS OF THE PEOPLE OF THE BOOK

Öz

The Ottoman Empire that governed the Balkans
for five centuries promoted both Islam and Itikad centered with Ehli Sunnet.
Those mekteps (Ottoman schools) and madrasahs opened during the Ottoman times
provided Ottoman type of education. Thus, not only primary religious education
of people were satisfied but also religious elite of the future were provided.
Those who aimed to develop the level of their religious education had to move
to Istanbul and enroll to higher educational centers. After the Ottoman administration, those
in former Ottoman lands tried to continue the abovementioned system by
themselves on personal basis. As their links with the motherland were cut, some
of the ulema chose destinations for higher religious education other than
Istanbul. As a result, in this period, new understandings about Islam were
transferred from different parts of the Islamic world to the Balkans. In this
respect, the modernist understanding of Islam, pioneered by C. Efgani - M.
Abduh - R. Riza, was transferred to the Balkans. Huseyin Cozo is one of the leading
figures of this transfer of understanding. On the other hand, some ulema with
traditional educational background of the Ottomans, such as Kemal Aruci,
contradicted to the above-mentioned new ideas of the modernist understanding. This article which focuses on “Bir Âyet-i Kerîmenin
Glasnik Dergisinde Yazılmış İndî ve Hakikate Tercüman Olmayan Bir Tefsiri
Münasebetiyle Bir Cevap” of Kemal Aruci not only constitutes an example to the
aforementioned controversy but also a significant document of tradition of
education inherited from the Ottomans.

Anahtar Kelimeler

Balkans, Ottoman Understanding of Theology, Kemal Aruci, Huseyin Cozo, Modernism.

Kaynakça

• Sadak, Bekir - Muhammed Aruçi. “Hanciç Mehmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15:547-548. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997. Ризаи, Хусеин. Исламска Модернистичка Мисла и Нејзиното Влијание На Западен Балкан. Докторска Дисертација, Универзитет Св. Кирил и Методиј Скопје, Институт За Национална Историја, 2014.