Osmanlı Sonrası Makedonya Ulemasının Durumuna Işık Tutan Bir Mektup

Yıl 2020, Sayı: 6, 29 - 42, 14.10.2020

Meral Jahjaı

Öz

Osmanlının Balkanlar’dan fiilen ayrılışı ile birlikte geride kalan Müslüman unsurlar için belirsizlik dönemi başlamıştır. Beş yüz seneyi aşkın bir süre yönetenleri yönetilen konumuna getirmek için devreye konulan uygulamalar müslümanların büyük kısmının göç etmesi ile neticelenmiştir. Değişik sebeplerle göçe iştirak etmeyip geride kalanlar da varlıklarını ve kimliklerini korumak için mücadele vermişlerdir. Bu serüvende her daim halkın yanında olmayı seçen onları bilinçlendirip millî ve kültürel birliği korumayı görev edinen ilim adamları olmuştur. Bu tavırları sebebiyle yönetim nezdinde itibar görmeyen söz konusu ulemanın faaliyetleri de hayatları hakkındaki bilgiler de kendine ancak halkın hatırasında yer bulabilmiştir. Çalışmaları ise not defterlerine mahkûm edilmiş kendi kütüphanelerinin ötesine ulaşamamıştır. Bu sebeple bugün onların hayatlarına dair yapılmış ve yapılacak olan çalışmalarda halkın hafızasında yer etmiş bu bilgiler son derece önemli bir yer tutmaktadır. Kütüphanelerine ulaşabilme imkanı ise bize hem sahip olduğumuz bilgileri teyit etme hem de bazı yeni bilgileri elde etme imkanı tanımaktadır. Bu bağlamda son dönem Kuzey Makedonya ulemasından olan Kemal Aruçi’nin kütüphanesinde bulunan bir mektup önemli bir örnektir. Bu makalede merhum Kemal Aruçi tarafından dönemin Yugoslavya Cumhuriyeti İslam Birliği Yüksek Meclisi Başkanı Hamdiya Çemerliç’e gönderilmiş olan bir mektup/dilekçe çerçevesinde dönemin ilim adamlarının genel durumu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, İslam, Kuzey Makedonya, Ulema, Kemal Aruçi

A LETTER SHEDDING LIGHT ON THE ULEMA IN POST-OTTOMAN MACEDONİA

Öz

After the physical withdraw of the Ottomans from the Balkans, a time of uncertainty started for Muslims left behind. Policies aiming to bring those ruled for more than 500 years to the position of rulers of the new period resulted in the migration of vast numbers of Muslims from the region. Those who didn’t participated to these waves of migration for different reasons and remained struggled so as to protect their historical existence and their own identities. In this survival process, it was the ulema who have always sided with the people, helped them to retain their consciousness and worked for the national and cultural unity of their own societies. For this reason, these manners of ulema were not appreciated by authorities so information about activities and lives of these Muslim clergy would be available only in the memory of those Muslim societies in which they lived. As for their written works, they could not free themselves from those notebooks inside their personal libraries. For this reason, information available at the public memory is essential for researches that had already been finished or the ones still in progress. In this respect, a letter available at the personal library of Kemal Aruçi who is one of the recent-period ulemas of North Macedonia, is a significant example. This paper explores general conditions for the clergymen of that period focusing on the letter/petition of Kemal Aruci to the then President of Higher Council of the Muslim Union of Yugoslavia

Anahtar Kelimeler

Balkans, Islam, North Macedonia, Ulema, Kemal Aruçi

Kaynakça

• Ardıcı, Mehmed. Yücelciler 1947/Makedonya’da Müslüman Direnişi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Aruçi, Muhammed. Kemal Efendi Aruçi: Şiirlerim. Üsküp: Logos-A, 1999.
• Aruçi, Muhammed. “Kemal Aruçi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 02 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/kemal-aruci
• Aruçi, Muhammed. “Üsküp’te Meddah Medresesi”. Balkanlar’da İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri (Sofya Nisan 21-23. 2000). ed. Ali Çaksu. 181-198. İstanbul: İslam, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkczi, 2002.
• Bardhi, İsmail. Hafız İbrahim Daliu dhe Ekzegjeza e Tij Kur’anore. Shkup: Logos A, 1998.
• Bardhi, İsmail. “İslam and Muslims in Macedonia”. Occasional Papers on Religion in Eastern Europe 36/4, (July 2016), 27-36. https://digitalcommons.georgefox.edu/ree/vol36/iss4/3 Birlik. “Makedonya İslam Dini Câmiası’nın Evkaf Meclisi Yönetmenleri ve Ulemâ Meclisi Üyelerinin Müşterek Oturumları Yapıldı” (20 Şubat 1948), 4-5.
• Birlik. “Fettah Rauf ve Onun Grubuna Dahil Balistlerin Yargılanması” (1 Ekim 1947), 4.
• Çelebi, Evliya. Seyâhatnâme. sad. Çevik Mümin. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1996.
• Dobrača, Kasim. “Sječanje na Kemal ef. Aručija”, Glasnik VIS, XL/6 (Sarajevo 1977), 686-688.
• Erken, Ali. “Soğuk Savaş Dönemi Tito-Nasır Yakınlaşması ve Yugoslavya Müslüman Toplumu: 1955-1967”, History Studies İnternational Journal of History, 10/3, (April 2018), 53-64. http://www.historystudies.net/dergiayrinti/soguk-savas-donemi-tito-nasir-yakinlasmasi-ve-yugoslavya-musluman-toplumu-1955-1967_1069
• Jahjai, Meral. Son Dönem Makedonya Alimlerinden Kemal Aruçi ve Kelâmî Görüşleri. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Jahjai, Meral. “Makedonyalı Kemal Aruçi’nin Hüseyin Cozo’ya Ehl-İ Kitabın İtikadi Durumu Hususundaki Reddiyesi”, Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi, 1/1 (Nisan 2018), 52-104. https://dergipark.org.tr/tr/pub/rumeli/issue/36754/418872
• Lita, Qerim. “Medresetë e Bashkësisë Fetare İslame Në Shkup Gjatë Sundimit Të Mbretërisë Së SKS (Jugosllave)”. Kontributi i Ulemave Në Ngritjen e Çështjes Kombëtare (Simpozium Shkencor 17 Nëntor 2012 Shkup). 108-119. Üsküp: Makedonya Cumhuriyeti İslam Birliği Yayınları, 2012.
• Mustafa, Avzi. “Konflikti i İmamëve me Mësuesit Serbë Ndëmjet Dy Luftërave Botërore Në Maqedoni”. Kontributi i Ulemave Në Ngritjen e Çështjes Kombëtare (Simpozium Shkencor 17 Nëntor 2012 Shkup). 180-189. Üsküp: Makedonya Cumhuriyeti İslam Birliği Yayınları, 2012.
• Nesimi, Qani. “Roli i Hoxhallarëve Të Tetovës Në Mbrojtjen e İdentitetit Dhe Tërësisë Kombëtare Shqiptare-Rasti Molla Garip Ramiz Beadini”. Kontributi i Ulemave Në Ngritjen e Çështjes Kombëtare (Simpozium Shkencor 17 Nëntor 2012 Shkup). 34-42. Üsküp: Makedonya Cumhuriyeti İslam Birliği Yayınları, 2012.
• Neimarlija, Hilmo. “Akademik Prof. Dr. Hamdija Ćemerlić 1905-1990”, Glasnik, 1, (1990), 146-149.
• Nexhipi, Lutfi. XV-XVI. Yüzyıllarda Makedonya’da Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Nuredin, Abdülmecit. Balkanlardan Türkiye’ye Göç ve Etkileri. Ankara: Çağla Yayıncılık, 2011.
• Nuredin, Abdülmecit. “Dünden Bugüne Makedonya Türkleri”, Hikmet-İlmi Araştırma Dergisi, 11 (Mayıs 2008), 172-195.
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı’da Millet Sistemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/millet
• Roberts, M. John. Avrupa Tarihi. çev. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2015.
• Zekaj, Ramiz. Zhvillimi i kulturës İslame tek shqiptarët gjatë shekullit XX. Tiranë: AI-ITC, 1997.
• Sadak, Bekir. “Tarihin Getirdikleri: Biz Oralarda Kalmalıydık. Prof. Bekir Sadak İle Konuşma”, el Hilal, IV/22 (1990), 15.