Ebussuûd Efendi’nin Tefsiri Işığında “Kader Risâlesi”nin Analizi

Yıl 2021, Sayı: 7, 196 - 210, 30.04.2021

Muhammed Yavuz

Öz

Kader konusu insanoğlunun tam anlamıyla sırrına vâkıf olamadığı ve geçmişten günümüze gündemini meşgul eden konulardan biri olagelmiştir. Allah-evren ve Allah-insan ilişkisi bağlamında kategorize edebileceğimiz kaderin insanla olan münâsebeti, ıztırârî ve ihtiyârî olarak iki başlık altında incelenmektedir. Iztırârî kader; kulun irâdesinden bağımsız olarak gerçekleşen kalp atışları, sindirim sistemi gibi eylemleriyken; ihtiyârî kader ise onun kendi özgür irâdesiyle meydana gelen söz ve eylemleridir. Makâlemizin mevzubahsi kaderin işte bu başlığıdır. Ebussuûd kader konusuna dâir kaleme aldığı risâlesinde; günâhlara dalan Zeyd karakterinin, işlediği günâhlarda kaderi bahane ederek mazur görülmesi gerektiğini, bu konuda haklılığını ispatlamak için Kur’ân ve Sünnet’ten bazı deliller sunduğunu belirtmektedir. Ebussuûd’un bu delillere verdiği cevapları, yazdığı İrşâd isimli tefsirinde ilgili âyetlere yaptığı yorumlarla birlikte değerlendirdiğimiz risâlede o, kulun, fiillerinde cebir altında olmayıp, bilâkis özgür irâde sâhibi olduğunu naklî ve aklî yöntemlerle izah etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ebussuûd, Kader, İhtiyâr, Meşîet, Cebir, Fiil, Hikmet

In The Light Of The Explanation Of Abu Al-Saud Affandi Analysis Of The “Fate Treatise”

Öz

The subject of fate has been one of the issues that human beings have not fully understood and have occupied their agenda from the past to the present. The relation of fate with human, which we can categorize in the context of God-universe and God-human relationship, is examined under two headings as painful and prudent. Iztirârî fate; While actions such as heartbeat and digestive system that occur independently from the will of the servant; Prudent destiny, on the other hand, is his words and deeds that occur by his own free will and wish. This is the title of the personal destiny in our article. Abu al-Saud in his treatise on the subject of fate; He states that the character of Zayd, who plunges into sins, should be justified by using fate as an excuse for the sins he committed, and that he offers some evidence from the Quran and Sunnah to prove his justification in this regard. In the treatise, which we will evaluate together with the comments made by Abu al-Saud to the relevant verses in his interpretation of Irshad Tafseer, he explains that the servant is not under compulsion in his actions, but has free will, by means of narration and rational methods.

Anahtar Kelimeler

Abu al-Saud, Fate, Free Will, Wishing, Compulsion, Action, Wisdom

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. El-Mu‘cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 8. Basım, 2010.
• Ahterî, Muslihiddîn Mustafa b. Şemsüddîn Karahisârî. Ahterî-i Kebîr. İstanbul: Matbaa-i ‘Âmire, 1310/1892.
• Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1994), 10/365.
• Askerî, Ebû Hilâl. El-Furûku’l-Luğaviyye. Kâhire: El-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, 2016.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi Ve Tefsiri. İstanbul: Kahraman Yayıncılık), t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. El-Câmi’u's-Sahîh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l’İlmiyye, 1998.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. Mu’cemu’s-Sıhâh. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2005.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, Alî b. Muhammed. Kitâbü’t-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2010.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. El-Fıkhu’l-Ekber. thk. Alî Muhammed Dendel. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l’İlmiyye, 4. Basım, 2016.
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed el-‘İmâdî. İrşâdü’l-‘Akli’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm. thk. Muhammed Subhî Hasan Hallâk. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed el-‘İmâdî, Risâle fi’l-Kazâi ve’l-Kader. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan, 84/35, 178-180; Giresun, 1180/5, 72-74; Hüdai Efendi, 1817/004, 92-94.
• Erkan, Arif. El-Beyân. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2006.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsü’l-Muhît. thk. Muhammed Naîm Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 7. Basım, 2003.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru Sâdir, 2000.
• Gelenbevî, Şeyhzâde İsmâîl. Hâşiyetü’l-Gelenbevî ‘alâ Şerhi’l-Celâl Şerhi’l-Akâidi’l-‘Adudiyye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1317/1900.
• Gölcük, Şerafeddin. İnsan İradesi ve Kudret-i İlâhiyye Bağlamında Kader Mes’elesi (Tartış-malı İlmî İhtisas Toplantısı). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2014.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. Et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dâru Suhnûn, t.y.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak el-Endelüsî. el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l’Azîz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l’İlmiyye, 4. Basım, 2016.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 2000.
• İbn Kemâlpaşa, Şemsüddîn Ahmed b. Süleymân er-Rûmî. Risâle fi’l-Cebri ve’l-Kader. İstan-bul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa, 1580, 220b-224b; Esad Efendi, 3546, 1a-12b.
• İbn Kemâlpaşa, Şemsüddîn Ahmed b. Süleymân er-Rûmî. Tefsîru İbn Kemâlpaşa. İstanbul: İrşâd Kitabevi, 2018.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî, 2005.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• İbrahim Enis vd., el-Mu‘cemü’l-Vesît. Kâhire: y.y., 1972.
• Kâdî Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. thk. Mu-hammed Muhyiddîn el-Asfar. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2013.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Ebî Âmir. El-Muvatta’. thk. Abdurrezzâk Mehdî, Kâhire: Dâru’l-Fecr, 2014.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2006.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. El-Câmi’us’Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Ab-dulbâkî, Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1997.
• Mes’ûd, Cübrân. Er-Râid. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 3. Basım, 2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Yahya b. Şeref. Tehzîbü’l-Esmâi ve’l-Lüğât. thk. Ali Muhammed Mu-avvaz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2. Basım, 2009.
• Râgıb İsfahânî, Müfredâtü Elfâzı’l-Kur’ân, Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 5. Basım, 2011.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed. El-Kazâ ve’l-Kader. thk. Muhammed Mu’tasım Billâh, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l’Arabî, 1994.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Şenkîtî, Muhammed Emîn b. Muhammed Muhtâr. Edvâü’l-Beyân fî Îzâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l’Arabî, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Câmi’u’t-Tirmizî. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 2009.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Ya-yınları, 1994), 24/58-63.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh. El-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vü-cûhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, t.y.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh. Esâsü’l-Belâğa. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1992.