İBN SA‘D’IN ṬABAḲĀT’INDA ESBÂB-I NÜZÛL

Yıl 2021, Sayı: 8, 75 - 96, 28.10.2021

İskender Şahin

https://doi.org/10.53336/rumeli.953593

Öz

Vahyi anlama sorununu çözebilme noktasında bilinmesi gereken ilimlerden olan esbâb-ı nüzûl, Kur’ân’ın tefsirinde önemli bir yere sahiptir. Bu münasebetle söz konusu ilmin önemine vâkıf olan ilim adamları mevzu ile ilgili verileri eserlerinde muhafaza etmek suretiyle sonraki kuşaklara kaynaklık etmişlerdir. Sebeb-i nüzûl ilminin kaynakları, genellikle hadis, tefsir ve bu sahada kaleme alınan müstakil eserler olarak görülmüştür. İlgili kaynaklar arasında Ṭabaḳāt türü eserleri de yer almaktadır. Bu minvalde İbn Sa’d’ın (ö. 230/845) Ṭabaḳāt’ı, içerdiği ilgili rivâyetlerle esbâb-ı nüzûl ilmi çerçevesinden araştırılmayı hakeden bir eserdir. Araştırmacılar tarafından bugüne kadar konuya yeterli ilginin gösterilmediği görülmektedir. Dolayısıyla bu makale, üzerinde pek fazla durulmayan mevzu bahis konuyu araştırmayı hedeflemiştir. Tarih, biyografi, siyer, hadis, tefsir gibi birçok disipline dair ihtiva ettiği zengin bir bilgi havzasını andıran Ṭabaḳāt, yeri doldurulması mümkün olmayan çok kıymetli bir kaynaktır. Eserin, Kur’ân ilimlerinden biri olan nüzûl sebepleri ilmi yönüyle çok önemli olduğu anlaşılmaktadır. İbn Sa‘d, âyetlerin olay, kişi, zaman ve mekan bağlamında inmesi hasebiyle onların inişi ile ilgili esbâb-ı nüzûl rivâyetlerini bu dört bağlam çerçevesinden aktarmıştır. Bu yönüyle söz konusu rivâyetler, hem ilgili âyetlerin daha iyi anlaşılmasını sağlamış hem tarihsel arka plana ışık tutmuş hem de ahkamın hikmet ve illetinin sağlam bir şekilde kavranmasına zemin oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, İbn Sa‘d, Ṭabaḳāt, Âyet, Esbâb-ı nüzûl, Rivâyet., Kur’ân, Tefsir, İbn Sa‘d, Ṭabaḳāt, Âyet, Esbâb-ı nüzûl, Rivâyet.

ASBĀB AL-NUZŪL IN IBN SA‘D’S ṬABAQĀT

Öz

Asbāb al- nuzūl, which is one of the sciences that should be known at the point of solving the problem of understanding revelation, has an important place in the interpretation of the Qur’ān. On this occasion, scientists who are aware of the importance of the science in question have been the source of the next generations by preserving the data on the subject in their works. The sources of the science of asbāb al-nuzūl were generally regarded as hadith, commentary and individual works written in this field. Among the relevant sources are works of the type of Tabaqāt too. In this respect, Ibn Sa'd's Ṭabaqāt is a work that deserves to be investigated within the framework of the science of asbāb al-nuzūl with the related narrations it contains. It is seen that the researchers did not show enough attention to the subject until today. Therefore, this article, lamented the focus of much research on the subject has targeted. Ṭabaqāt, which resembles a rich basin of knowledge on many disciplines such as history, biography, hadith, and exegesis, is a very precious resource that cannot be replaced. It is understood that the work is very important in terms of the reason for the descent of the verses, which is one of the sciences of the Qur’ān. Ibn Sa‘d narrated the asbāb al-nuzūl narrations about the descent of the verses in the context of event, person, time and place from these four contextual frameworks. In this respect, the rumors in question provided a better understanding of the relevant verses, shed light on the historical background, and laid the groundwork for a solid understanding of the wisdom and illness of the judgment.

Anahtar Kelimeler

Qur’ān, Tafsīr, Ibn Sa‘d, Ṭabaqāt, Asbāb al-nuzūl, Verse, Narration.

İbn Sa‘d’ın Ṭabaḳāt’ında Esbâb-ı Nüzûl

Öz

Vahyi anlama sorununu çözebilme noktasında bilinmesi gereken ilimlerden olan esbâb-ı nüzûl, Kur’ân’ın tefsirinde önemli bir yere sahiptir. Bu münasebetle söz konusu ilmin önemine vâkıf olan ilim adamları mevzu ile ilgili verileri eserlerinde muhafaza etmek suretiyle sonraki kuşaklara kaynaklık etmişlerdir. Sebeb-i nüzûl ilminin kaynakları, genellikle hadis, tefsir ve bu sahada kaleme alınan müstakil eserler olarak görülmüştür. İlgili kaynaklar arasında Ṭabaḳāt türü eserleri de yer almaktadır. Bu minvalde İbn Sa’d’ın (ö. 230/845) Ṭabaḳāt’ı, içerdiği ilgili rivâyetlerle esbâb-ı nüzûl ilmi çerçevesinden araştırılmayı hakeden bir eserdir. Araştırmacılar tarafından bugüne kadar konuya yeterli ilginin gösterilmediği görülmektedir. Dolayısıyla bu makale, üzerinde pek fazla durulmayan konuyu araştırmayı hedeflemiştir. Tarih, biyografi, siyer, hadis, tefsir gibi birçok disipline dair ihtiva ettiği zengin bir bilgi havzasını andıran Ṭabaḳāt, yeri doldurulması mümkün olmayan çok kıymetli bir kaynaktır. Eserin, Kur’ân ilimlerinden biri olan nüzûl sebepleri ilmi yönüyle çok önemli olduğu anlaşılmaktadır. İbn Sa‘d, âyetlerin olay, kişi, zaman ve mekân bağlamına inmesi hasebiyle onların inişi ile ilgili esbâb-ı nüzûl rivâyetlerini bu dört bağlam çerçevesinden aktarmıştır. Bu yönüyle söz konusu rivâyetler, hem ilgili âyetlerin daha iyi anlaşılmasını sağlamış hem tarihsel arka plana ışık tutmuş hem de ahkâmın hikmet ve illetinin sağlam bir şekilde kavranmasına zemin oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, İbn Sa‘d, Ṭabaḳāt, Âyet, Esbâb-ı nüzûl, Rivâyet.

Kaynakça

• Abdulfettah el-Kadı. Esbâb-ı Nüzûl. Çev. Salih Akdemir. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Akdemir, Hikmet. “Tefsir Kaynağı Olarak İbn Sa’d’ın Tabakât’ı”. Bir Âlim Bir Eser İbn Sa’d ve Tabakât -Sempozyum Bildirileri. ed. Muhammed Ali Alioğlu. 149-175. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. Hind: Matbuatu dâiretu maarifi-n-nizâmiyye.
• Bıyıkoğlu, Yakup. Esbâb-ı Nüzûl ve Kur’ân’ın Anlaşılması. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1976.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/361-366. İstanbul: TDV. Yayınları, 1996.
• el-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed. Ġāyetü’n-Nihâye fî ṭabaḳāti’l-ḳurrâ. nşr. G. Bergstraesser. Kahire-Beyrut: 1351-1402.
• Çetin, Mustafa. “Nüzûl Sebepleri”. Diyanet İlmi Dergi. 30/2 (1994). 95-120.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: MÜİFV. Yayınları, 2011.
• Demirci, Muhsin. “Esbâbu’n-Nuzûl’un Kur’ân Tefsirindeki Yeri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1993-1994). 7-25.
• Demiryorgan, Zeynep. Tefsir kaynağı olarak İbn Sa'd'ın Tabakât'ı. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Fayda, Mustafa. “İbn Sa‘d”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/294-297. İstanbul: TDV Yay. 1999.
• Fayda, Mustafa. “İbn Sa’d’ın Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr’i Metodu ve Özellikleri”. Bir Âlim Bir Eser İbn Sa’d ve Tabakât -Sempozyum Bildirileri. ed. Muhammed Ali Alioğlu. 83-93. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. nşr. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s-sadr, 1971.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1968.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. Tabakât. çev: Abdurrahman Elmalı ve Mehmet Akbaş. İstanbul: Siyer Yayınları, 2014.
• Önkal, Ahmet. “İbn Sa‘d’ın Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr’inin İslâm Kültüründeki Yeri ve Önemi”. Bir Âlim Bir Eser İbn Sa’d ve Tabakât -Sempozyum Bildirileri. ed. Muhammed Ali Alioğlu. 95-123. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’ün Rolü. İstanbul: Şule, Yayınları, 1994.
• Subhi's-Salih. Mebâhis fî ulûmi'l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-ilm li melâyin, 1977.
• es-Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebubekir. Lübâbu’n-nükûl fî esbâbi’n-nüzûl. Kahire: Matbuatu Mustafa Elbanî, 1954/1373.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. By: Müessesetü’r-risâle, 2000/1420.
• el-Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. Esbâbu’n-nüzûl. Thk. Asım b. Abdulmuhsin el-Hümeydân. Demmâm: Dâru’l-ıslâh, 1992/1412.
• ez-Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah. Siyer-i a’lâmi’n-nübelâ. Kahire: Dâru’l-hadîs, 1427.
• ez-Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah. Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1419.
• ez-Zerkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilu’l-irfân fi ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-Haleb, 1373.
• ez-Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dâru’t-turâs, 1984.