Osmanlı Devletinde Zimmîlerin İsyanı Ve Buna Yönelik Devletin Aldığı Tedbirler: Arnavut Zimmîleri Örneği

Yıl 2022, Sayı: 9, 1 - 29, 28.04.2022

Fatih Şabani

https://doi.org/10.53336/rumeli.1060548

Öz

Osmanlı Devletinde isyan denilince ilk akla gelen Yeniçeri ve Celâlî isyanları olup bunları tarihî ve siyasî açıdan inceleyip analiz eden birçok akademik çalışma yapılmıştır. Ancak erken dönem Osmanlı Devletinin yönetimi altında yaşayan zimmî statüsündeki tebaanın çıkardığı isyanlar müstakil olarak incelenmemiştir. Binaen aleyh zimmîlerin çıkardığı isyanları tarihî, siyasî ve hukukî yönünden inceleyen birçok akademik araştırmanın yapılması ihtiyacı hâsıl olmaktadır. Bu çalışma az da olsa bu boşluğu doldurmak için zimmî statüsündeki gayri müslim Arnavutların yaşadıkları İşkodra (İskenderiyye), Dukakin, Ohri, Delvine, Avlonya ve İlbasan sancaklarında ve 1560–1590 yılları arasında çıkardıkları isyanları tespit ederek buna yönelik devletin aldığı tedbirleri incelemeyi hedeflemektedir. Böylece bu makalede daha önce çalışma yapılmamış bir konuyu incelemeyi ve ortaya çıkan bulguları akademik araştırmalarına katkı sağlamayı amaçlıyoruz. Konu Arnavut zimmîleriyle ilgili Dîvân-ı Hümâyun’un mühimme defterleri ve şeyhülislamların verdiği fetvalar temel kaynak alınarak incelenmiş, isyan kavramının bu belgelerdeki hukukî mahiyeti, merkezî hükümetin zimmî âsilere yönelik izlediği politikalar, verdiği talimatlar ve aldığı tedbirlerin neler olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Osmanlı Hukuku, İsyan, Zimmî İsyanları, Arnavutlar, Dîvân-ı Hümâyun Kararları, Şeyhülislam Fetvaları

The Rebellion of Dhimmis in Ottoman Empire and the Measures Taken by the State: The Case of Albanian Dhimmis

Öz

When we talk about rebellion in the Ottoman Empire, the first thing that comes to mind is the Janissary and Celâlî rebellions, which have been studied by many academic studies examining and analyzing them from the historical and political perspective. However, the rebellions made by dhimmis, who were living under the Ottoman Rule in the early classic period, have not been independently examined yet. Therefore, there is a need to make many academic researches analyzing the dhimmis’ rebellions in historical, political and juridical aspects. In order to fill this gap, this article aims to determine the rebellions of dhimmi Albanians in sanjaks of Ishkodra (Iskandariyya), Dukakin, Ohrid, Delvine, Avlonya and İlbasan, between the years 1560-1590, and to study the measures taken by the state in this regard. Thus, in this study, we aim to research an object that has not been studied before and by the findings to contribute to academic literature. We have analyzed the subject based on the Registers of Important Affairs (Umûr-i Mühimme Defterleri) of the Imperial Council (Dîvân-ı Hümâyun) and the fatwas given by the Sheikh al-Islams on the Albanian dhimmis. Likewise, we determined the juridical nature of the concept “rebellion” in these documents, the policies followed by the central government towards the dhimmi rebels, and as well the instructions and the measures taken by the state.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Ottoman Law, Rebellion, Dhimmî Rebellions, Albanians, Verdicts of Dîvân-ı Hümâyun, Fatwas of Sheikh al-Islams

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1992.
• Aksan, Virginia H. “Manning a Black Sea Garrison in the Eighteenth Century: Ochakov and Concepts of Mutiny and Rebellion in the Ottoman Context”. Mutiny and Rebellion in the Ottoman Empire. ed. Jane Hathaway. Wisconsin: University of Wisconsin, 2002.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099–1116/1688–1704). haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi, 2000.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Feodal Düzen ve Osmanlı Timarı”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 1/2 (1979), 4-28.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Türkiye’de Sultanların Teşriî Sıfat ve Salahiyetleri ve Kanunnâmeler”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 11 (1947).
• Demirtaş, Necati. Fetvalarıyla Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları, 2016.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi’nin Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2. Basım, 1983.
• Düzenli, Pehlül. Gayrimüslimlere Dair Fetvalar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü”. BELLETEN 65/244 (Aralık 2001), 959-1005.
• Heyd, Uriel. Studies in Old Ottoman Criminal Law. New York: Oxford University Press, 1973.
• İdrîs-i Bitlisî. Heşt Behişt: VII. Ketîbe: Fatih Sultan Mehmed Devri 1451–1481. çev. Muhammed İbrahim Yıldırım. thk. Muhammed İbrahim Yıldırım. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• İnalcık, Halil. “Adâletnâmeler”. BELGELER 2/3-4 (1965), 49-145.
• İnalcık, Halil. Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar - I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1954.
• İnalcık, Halil. “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-i Hâl ve ‘Arz-i Mahzarlar”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi 7-8 (1988), 33-54.
• Jennings, Ronald C. Studies on Ottoman Social History in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Women, Zimmis and Sharia Courts in Kayseri, Cyprus and Trabzon. İstanbul: İsis Yayımcılık, 1999.
• Mumcu, Ahmet. Dîvân-ı Hümâyun. İstanbul: Birey ve Toplum Yayınları, 2. Basım, 1986.
• Mumcu, Ahmet. Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl. Ankara: Phoenix, 4. Basım, 2017.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Devletinde Kadı. İstanbul: Kronik Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Özel, Ahmet. İslam Hukukunda Ülke Kavramı Dârulislâm Dârulharb. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım.
• Pulaha, Selami - Yücel, Yaşar. “I. Selim Kanunnamesi (1512–1520) ve XVI. Yüzyılın İkinci Yarısının Kimi Kanunları”. BELGELER 12/16 (1987), 1-99.
• Rruga, İlir. “İskender Bey İsyanlarının Dinî Boyutu ve Papalıkla İlişkileri”. Dini Araştırmalar Dergisi 21/53 (Aralık 2018), 175-202.
• Rruga, İlir. Osmanlı Arnavutluk’unda Hıristiyanlık ve İslâmiyet (XVI. Yüzyıl Sonlarına Kadar). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Rruga, İlir. “‘Öteki’ ve ‘Ötekilik’ Bağlamında Osmanlı’nın Arnavut Gayrimüslimlere Yaklaşımı”. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi 6 (2021), 71-88.
• Şeyhülislam Çatalcalı Ali Efendi, b. Şeyh Mehmed. Fetâvâ-yı Ali Efendi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan, No. 000138.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• Velî b. Yûsuf. Mecmû‘atü’l-Fetâvâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Çelebi Abdullah, No: 000151.
• Wittmann, Richard. Before Qadi and Grand Vizier: Intra-Communal Dispute Resolution and Legal Transactions among Christians and Jews in the Plural Society of Seventeenth Century Istanbul. Harvard University History and Middle Eastern Studies, Doktora Tezi, 2008.
• Yenişehirli Abdullah Efendi. Behcetü’l-Fetâvâ. haz. Süleyman Kaya ve diğerleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Yetkin, Aydın. “Dîvân-ı Hümâyun”. The Journal of Academic Social Science Studies 5/5 (Temmuz 2012), 353-390.
• Yılmaz, Kurt. “I. Ahmed Dönemine Ait Bir Osmanlı Kanunnamesi”. BELGELER 31/35 (2010), 1-48.
• Zamputi, Injac. Dokumente të Shekujve XVI-XVII Për Historinë e Shqipërisë. 3 Cilt. Tiranë: Akademia e Shkencave, İnstituti i Historisë, 1989.