Zemahşerî’nin Gayb ile İlgili Âyetlere Yaklaşımı (el-Keşşâf Bağlamında)

Yıl 2022, Sayı: 10, 139 - 149, 31.10.2022

Enver Bayram

https://doi.org/10.53336/rumeli.1170759

Öz

Bu çalışmada Zemahşerî’nin gayb ile ilgili ayetlere yaklaşımı ele alınıp incelenecektir. Gayb, duyu organları ve akıl yoluyla kavranamayan bir bilgi alanıdır. Ancak gayble ilgili bilinmezler insana göredir, Allah’a göre değildir. Zira Allah gizli-açık her şeyi ilmiyle kuşatmıştır. Zemahşerî, gayble ilgili ayetleri kendi reyi ile tefsir etmekte ve gaybın ancak Allah tarafından bilinebileceğine özellikle vurgu yapmaktadır. Şayet meleklere ya da peygamberlere gayble ilgili bir bilgi verilecekse bunun da ancak vahiy yoluyla olacağını ifade etmektedir. O, gaybın vahiy bilgisi dışında bazı kimseler tarafından yorumlanabileceğini veya ondan haber verilebileceğini, ancak bunun zan ve tahminden öteye gitmeyeceğini belirtmektedir. Yine o, mugayyebât-ı hamsenin mutlak gayb kapsamında ele alınması kanaatindedir. Çalışmamızda Zemahşerî’nin tefsiri bağlamında gaybın tanımına değindikten sonra gaybın bilinip bilinememesi ele alınacak, ardından da mugayyebât-ı hamse konusu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Gayb, Zemahşerî, Ayet, Keşşâf

Zamakhshari's Approach to Verses Related to the Unseen (In the Context of al-Kashshâf)

Öz

In this study, Zamakhshari’s approach to the verses about the unseen (ghayb) will be discussed and examined. The unseen is a field of knowledge that cannot be grasped by the senses and the mind. However, the unknowns about the unseen are for man, not for Allah. Because Allah has encompassed everything, secret and open, with His knowledge. Zamakhshari interprets the verses about the unseen in his own way and emphasizes that the unseen can only be known by Allah. He states that if angels or prophets are to be given information about the unseen, it will only be through revelation. He states that the unseen can be interpreted or reported on by some people without the knowledge of revelation, but this will not go beyond conjecture and guesswork. Again, he is of the opinion that mugayyebât-ı hamse should be considered within the scope of the absolute unseen. In our study, after mentioning the definition of the unseen in the context of Zamakhshari’s commentary, it will be discussed whether the unseen can be known or not, and then the subject of mugayyebat-ı hamsa will be examined.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, The Unseen, Zamakhshari, Verse, Kashshaf

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1990.
• Akkerî, Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezarâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmûd el-Ernâût. Beyrut: Dâru İbni Kesîr, ts.
• Albayrak, Halis. “Kur’an’da Gayb Kelimesi Üzerine Kronolojik Bir Okuma”. Din Dilinde Gayb. b.y.: Kuramer, 2015.
• Albayrak, Halis. Kur’ân’da İnsan - Gayb İlişkisi. İstanbul: Şule Yayınları, 1996.
• Çelebi, İlyas. “Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/404-409. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Çelebi, İlyas. “Mugayyebât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/372-374. Ankara: TDV Yayınları, 2020. Firûzâbâdî, Muhammed b. Yâkub. el-Kâmusu’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Gülverdi, Selim. “Mâtürîdî’nin Gayb Maselesine Bakışı”. Batman Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi Dergisi 3/2 (2019), 98-121.
• İbn Hallikân, Ebû’l-‘Abbâs Şemsudd’in Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. Beyrût: Dâru Sadır, 1971.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadr, h. 1414.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ. Şerhu’l-mufassal li’z-Zemahşerî. thk. İmî’l-Bedî‘ Ya‘kûb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İsfahânî, Rağıb. el-Müfredât. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’ş-Şâmiye, h. 1412.
• Kara, Necati. “Kur’ân’da Gayb”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1994), 54-90.
• Mâtûrîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkand. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. ed. Bekir Topaloğlu İbrahim Halil Kaçar. İstanbul: Mizan Yayınları, 2008.
• Mâtûrîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkand. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayıncılık, 2013.
• Oral, Osman. “Mâtürîdî’ye Göre Gayba İman”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 11/1 (2021), 59-78.
• Öztürk, Mustafa - Mertoğlu, M. Suat. “Zemahşerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/235-238. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîr-i kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, h. 1420.