Historical Development And Basic Characteristics Of South Arabian Inscriptions

Yıl 2023, Sayı: 12, 159 - 177, 25.10.2023

Halil Ortakcı

https://doi.org/10.53336/rumeli.1341063

Öz

Large-scale archaeological excavations were conducted in Southern Arabia in the 19th century. They were initiated by Westerners in the century. Arab interest in the region has significantly increased over the last fifty years. However, there is insufficient curiosity and awareness about Yemeni inscriptions in our country. Given the current situation, it is evident that the importance of epigraphic materials should be maintained on the agenda. This is because the inscriptions in Yemen bear traces of an ancient civilization in religious, political, cultural, and economic domains. Possessing all this knowledge will contribute to a better understanding of the Quran and the era in which it was revealed. In this article, the historical development and some fundamental features of the inscriptions discovered in Southern Arabia are discussed in a panoramic manner. The study encompasses the evolution of the Musnad and Zabūr scripts, which constitute the written language of the inscriptions, the formal characteristics of the Musnad alphabet, transcription issues, the chronological categorization of the inscriptions, the fundamental features of the Maʿīn, Sabaean, Hadramaut, and Qatabanian dialects used in the inscriptions, essential linguistic rules concerning epigraphic materials, and the form and content of the inscriptions. Information regarding its attributes is provided. Consequently, the aim is to facilitate the work of researchers interested in Yemeni archaeology in this field.

Anahtar Kelimeler

South Arabia, Yemen, Inscription, Saba, Hadramaut, Qatabān

Güney Arabistan Yazıtlarının Tarihsel Gelişimi Ve Temel Özellikleri

Öz

Güney Arabistan’da büyük ölçekli arkeolojik kazılar, XIX. yüzyılda Batılılar tarafından başlatılmıştır. Araplardaysa son elli yılda bölgeye yönelik ilgi artmıştır. Ancak ülkemizde Yemen yazıtlarına dair yeterli merak ve farkındalık oluşmamıştır. Söz konusu durum dikkate alındığında, epigrafik malzemelerin öneminin gündemde tutulmasının gerekliliği açıktır. Çünkü Yemen’deki kitâbeler; dinî, siyasî, kültürel ve ekonomik sahada kadim bir uygarlığın izlerini taşımaktadır. Tüm bu birikime sahip olmak, Kur’ân ve indiği dönemi anlamaya katkı sunacaktır. Bu makalede Güney Arabistan’da keşfedilen yazıtların tarihsel gelişimi ve bazı temel özellikleri panoramik biçimde ele alınmıştır. Çalışmada kitâbelerin yazı dilini oluşturan Müsned ve Zebûr yazısının gelişimi, Müsned alfabesinin biçimsel özellikleri ve transkripsiyonu meselesi, yazıtların kronolojik tasnifi, kitâbelerde kullanılan Ma‘în, Sebe, Hadramevt ve Katabân lehçelerinin temel özellikleri, epigrafik malzemelerle ilgili bazı önemli dilsel kurallar, kitâbelerin şekilsel ve içerik özellikleri hususunda bilgi verilmiştir. Böylece Yemen arkeolojisine merak duyan araştırmacıların alana yönelik çalışma yapmalarının kolaylaştırılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Güney Arabistan, Yemen, Yazıt, Sebe, Hadramevt, Katabân

Kaynakça

• Abulhab, Saad D. DeArabizing Arabia: Tracing western scholarship on the history of the Arabs and Arabic language and script. New York: Blautopf Publishing, First Edition., 2011.
• Abulhab, Saad D. “Roots of modern Arabic script: From Musnad to Jazm”. New York: City University of New York, 2007. https://academicworks.cuny.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1048&context=bb_pubs
• Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Davud el-Belâzürî. Ensâbü’l-eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr – Riyâz ez-Zirikli. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Alessandra, Avanzini. “Ancient South Arabian epigraphy”. World Epigraphy State of the Art-Current Epigraphy. Erişim 16 Mayıs 2023. https://currentepigraphy.blogs.sas.ac.uk/files/2018/01/Avanzini_20180117_ASA_Inscriptions_CurE.pdf
• Ali, Cevad. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. y.y.: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Arbeş, Münîr. “Menşeʾü’l-Maʿîniyyîn ve târîḫu ẓuhûri memleketi Maʿîn fî cenûbi Cezîreti’l-ʿArabiyye”. Râʾid min Ruvvâdi’l-Cezîreti’l-Arabiyye Dirâsâtü fî âs̠âri’n-nüḳûşi Bilâdi’ş-Şâm ve’l-Cezîreti’l-ʿArabiyye. ed. Zeydân Kefâfî - Mohammed Maraqten. 78-89, 2014.
• Avanzini, A. “Origin and classification of the ancient South Arabian languages”. Journal of Semitic Studies 54/1 (01 Mart 2009), 205-220.
• Avanzini, Alessandra. “A reassessment of the chronology of the first millennium BC”. AUSA.
• Avanzini, Alessandra. Ancient South Arabian within Semitic and Sabaic within ancient South Arabian. Roma: L’Erma Di Bretschneider, 2015.
• Avanzini, Alessandra. “Notes for a history of Sumhuram and a New Inscription of Yashhur’il”. Port in Arabia between Rome and the Indian Ocean, 3rd C.BC-5th C.AD : Khor Rori Report 2. - (Arabia Antica ; 5). Roma: “L’Erma” di Bretschneider, 2008. http://digital.casalini.it/9788891304056
• Bâʾileyân, Muḥammed - ʾAṭbûş, Muḥammed Ali. “Nüḳûşü’l-Ḥaḍramiyyeti gayri menşûra”. Adûmâtû 46 (Temmuz 2022), 39-48.
• Baylu, Cumali. “Celîs ed-Dîneverî ve ‘Simâru’s-Sınâ‘a fî İlmi’l-Arabiyye’ İsimli Eserinde Nahiv İlletlerine Yaklaşımı”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/1 (Ocak 2021), 439-459.
• Baylu, Cumali. “Arap Gramerinde Münâdânın İ‘râbına Etki Eden Nahiv İlletleri”. Dergiabant 9/1 (2021), 501-517.
• Beeston, Alfred. Ḳavâʿidü’n-nüḳûşi’l-ʿArabiyyeti’l-Cenûbiyye. çev. Rıfat Hüzeym. İrbid: Müʾessesetü’l-Ḥamâde, 1995.
• Beeston, Alfred Felix Landon. Sabaic grammar. Manchester: University of Manchester, 1984.
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “al-ʿĀdī 21”. Dasi. Erişim 10 Mayıs 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=79&prjId=1&corId=29&colId=0&navId=861374498&recId=6900
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “CIAS 39.11/o 3 n° 6”. Dasi. Erişim 22 Nisan 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=79&prjId=1&corId=27&colId=0&navId=762336431&recId=5904
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “CIH 392”. Dasi. Erişim 10 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=146&prjId=1&corId=0&colId=5&navId=490370392&recId=122
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Corpus of Central Minaic Inscriptions”. Dasi. Erişim 10 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=44&prjId=1&corId=9&colId=0&navId=0
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Corpus of Central Qatabanic Inscriptions”. Dasi. Erişim 10 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=44&prjId=1&corId=14&colId=0&navId=0
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Corpus of Ḥaḍramitic Inscriptions”. Dasi. Erişim 15 Mayıs 2023. ttp://dasi.cnr.it/index.php?id=44&prjId=1&corId=5&colId=0&navId=0#
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Corpus of Late Sabaic Inscriptions”. Dasi. Erişim 10 Mayıs 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=44&prjId=1&corId=7&colId=0
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “FB-Ḥawkam 5”. Dasi. Erişim 10 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=79&prjId=1&corId=14&colId=0&navId=349267722&recId=4473
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Ghul A”. Dasi. Erişim 3 Nisan 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=30&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=990782455&recId=4149&mark=04149%2C004%2C013
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Ja 343 A”. Dasi. Erişim 06 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=dasi_prj_epi&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=883317999&recId=4763
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Ja 343 B”. Dasi. Erişim 06 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=dasi_prj_epi&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=872559459&recId=4764
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Ja 347”. Dasi. Erişim 22 Nisan 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=dasi_prj_epi&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=393512321&recId=4768
• Corpus of South Arabian Inscriptions, “Ja 649”, Dasi (Erişim 6 Mayıs 2023). http://dasi.cnr.it/index.php?id=dasi_prj_epi&prjId=1&navId=398840980&recId=6046
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Ja 1028”. Dasi. Erişim 10 Nisan 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=dasi_prj_epi&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=278522197&recId=2416
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Ja 1819”. Dasi. Erişim 11 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=30&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=101439954&recId=10098&mark=10098%2C008%2C016
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Jabal Ḏabūb 1”. Dasi. Erişim 10 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=79&prjId=1&corId=7&colId=0&navId=66213812&recId=9996
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Object, Decorations”. Dasi. Erişim 10 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=25&prjId=1&corId=0&colId=0&navId=0
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Period”. Dasi. Erişim 09 Haziran 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=109&prjId=1%27&navId=0#text
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “RES 3854”. Dasi. Erişim 10 Mayıs 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=54&prjId=1&corId=29&colId=0&navId=321800433&recId=5121&mark=05121%2C007%2C021
• Corpus of South Arabian Inscriptions. “Textual Typology”. Dasi. Erişim 22 Nisan 2023. http://dasi.cnr.it/index.php?id=50&prjId=1&corId=7&colId=0&navId=0
• Ebû Ḥayyân, Muḥammed b. Yusuf b. Alî b. Yusuf b. Ḥayyân el-Endelüsî. el-Baḥru’l-muḥîṭ fî’t-tefsîr. thk. Ṣıdḳî Muḥammed Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: y.y., 1420.
• Edens, Bakiye. “Yemen-Hirran’da Bir İslâm Öncesi Geç Evre Mezarlığı”. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 18 (2015), 205-224.
• Edens, Christopher - Wilkinson, T. J. “Southwest Arabia during the holocene: Recent archaeological developments”. Journal of World Prehistory 12/1 (1998), 55-119.
• Frantsouzoff, Serguei A. “Hadramitic documents written on palm-leaf stalks”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies 29 (1999), 55-65.
• Gebremedhin, Gebremeskel Hagos - Mebrahtu, Abera Asefa. “Linguistic evolution of Ethiopic language: A comparative discussion”. International Journal of Interdisciplinary Research and Innovations 8/1 (Mart 2020), 1-9.
• Hayward, Katrina - Richard J. Hayward. “Amharic”, Handbook of the International Phonetic Association: A guide to the use of the International Phonetic Alphabet. (yy: Cambridge University Press), 1999
• Hemdânî, İbnü’l-Hâik Hasan b. Ahmed b. Yakub el-. el-İklîl. 8, Beyrut-San’a: Dârü’l-‘Avde-Dârü’l-Kelime, ty.
• Hezîm, Rıfʿat. “el-ʿArabiyyetü fî cenûbi’l-Cezîreti’l-ʿArabiyye ḥattâ ẓuhûri’l-İslâm: el-ḥalḳatü’s̠-s̠âniye: Kitâbâtü’z-Zebûr”. Mecelletü muʿcemü’l-lügati’l-ʿArabiyye 3/88 (ts.), 639-662.
• İbn Düreyd, Muḥammed b. Ḥasan b. Düreyd. el-İştiḳâḳ. thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
• İbn Ḫaldûn, Ebû Zeyd ʿAbdurrahman b. Muḥammed b. Muḥammed b. Ḫaldûn. Dîvânu’l-mübtedeʾ ve’l-ḫaber fî târîḫî’l-ʿArab ve’l-Berber ve men ʿâṣarahum min ẕevî’ş-şeʾni’l-ekber. thk. Ḫalîl Şeḥâde. Beyrut: y.y., 1408.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Muṣṭafâ es-Saḳḳâ v. dğr. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Muṣṭafâ el-Bâbi’l-Ḥalebî, 1375.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. Ömer b. Kes̱îr ed-Dımaşḳî. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1407.
• İbnü’l-Kelbî, Ebû’l-Münẕir Hişâm b. Muḥammed el-Kelbî. Nesebü Maʿad ve’l-Yemeni’l-kebîr. thk. Nâcî Ḥasan. 2 Cilt. b.y.: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1408.
• ʾİṣṭaḫrî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. Muḥammed el-Fârisî el-Kerḫî el-. el-Mesâlik ve’l-memâlik. Beyrut: y.y., 2004.
• “Al-Jawf”. Britannica. Erişim 11 Nisan 2023. britannica.com/place/al-Jawf-region-Yemen Mahmut Kelpetin. İslâm Öncesi Güney ve Kuzey Arabistan. (İstanbul: Kuramer Yayınları, ty).
• Lipiński, Edward. Semitic languages: Outline of a comparative grammar. Leuven: Peeters, 2nd ed., 2001.
• Maraqten, Mohammed. “Some notes on Sabaic epistolography”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies 33 (2003), 275-286.
• el-Maḳḥafî, İbrahim Ahmed. Mu‘cemü’l-büldân ve’l- ḳabâili’l-Yemeniyye. San‘a: Dârü’l-Kelime, 2002.
• Mekiyâş, Abdullah Ahmed. “el-Kitâbâtü’l-ʿArabiyyetü’l-Cenûbiyye aṣluhâ ve intişârühâ ve ʿalâḳâtühâ bi’l-kitâbeti’ş-şimâliyyeti’l-garbiyye”. Dirâsâtü fî Âs̠âri’l-Vatani’l-ʿArabî 11 (ts.), 338-366.
• Muḳaddem, Hamdi Abdülhamid el-. “Mesâʾilü’n-naḥviyyetün ḫilâfiyyetün fî ḍavʾi’n-nüḳûşi’l-ʿArabiyyeti’l-Cenûbiyyeti”. Mecelletü’l-baḥs̠i’l-ʿilmî fî’l-âdâb 5/9 (01 Aralık 2019), 278-310.
• Nebes, Norbert. “Early Saba and its neighbors”. The Oxford History of the Ancient Near East Volume V. ed. Karen Radner vd. 299-C53P219. Oxford University PressNew York, 1. Basım, 2023.
• Oğuzhan, İbrahim. “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Eski Şark Eserleri Müzesi’nde Teşhir Edilen İslâmiyet Öncesi Arabistan Koleksiyonu Eserlerinin Tahlili”. Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri 15/2 (2021), 465-511.
• Özgül, Mansur. “Kureyş Kabilesinin Yükselişinde ve Düşüşünde Kervan Faaliyetlerinin Rolü”. İlahiyat 6 (2021), 30-45.
• Prioletta, Alessia. “Remarks on some processes of assimilation and innovation in the language and culture of Ḥaḍramawt during its ancient history” 31 (Ocak 2013), 93-108.
• Rossi, Irene. “The Minaeans beyond Maʿīn”. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies 44 (2014), 111-123.
• Said, Said b. Fâyiz İbrahim. “Zevcâtü’l-Maʿîniyyîn el-ecnebiyyât fî ḍavʾi nüṣûṣin cedîd”. Adumatu 5 (01 Ocak 2002), 53-72.
• Söylemez, M. Mahfuz. “İslâm’ın Erken Döneminde Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”. Dini Araştırmalar 5/13 (2002).
• Stein, Peter. “South Arabian Zabūr script in the Gulf: Some recent discoveries from Mleiha (Sharjah, UAE)”. Arabian Archaeology and Epigraphy 28/1 (Mayıs 2017), 110-124.
• Şihâb, Meyâde. “en-Nüḳûşü’s-Sebeʾiyyetü’l- ḳadîme ‘dirâsetün lügaviyyetün’”. Bulletin of the Center Papyrological Studies 36 (Kasım 2019), 179-205.
• Şulul, Kasım. “Arap Yazısının Kökeni ve Tarihi”. Bitlis İslâmiyat Dergisi 2/2 (15 Aralık 2020), 28-67.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-. Tarîḫu’t-Ṭaberî: Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1967.
• Temir, Hakan. “İslâm Öncesi Arap Tarihini Yansıtması Bakımından Kaya Resimleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (2022), 187-219. Tuzcu, Kemal. “Arap Yazısının Ortaya Çıkışı”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 1/2 (1 Temmuz 2001), 158-165. Velfensûn, İsrail. Târîḫu lügâti’s-Sâmiyye. Matbaʿatü’l-İʿtimâd, 1. Basım, 1929. Watson, Janet CE. “South Arabian and Yemeni dialects”. Salford Working Papers in Linguistics and Applied Linguistics 1 (2011). Woodard, Roger D. (ed.). The Ancient languages of Syria-Palestine and Arabia. Cambridge University Press, 1. Basım, 2008. Yaʿrubî, Ṣalâḥ b. Seyf el-. Baḥs ʿan ḫaṭṭi’l-müsned. Külliyyetü’ş-Şarḳi’l-Evsaṭ, 2013.