Overcoming The Dichotomy of Translatability and Untranslatability in Poetry Translation Criticism

Yıl 2018, Sayı: 11, 192 - 213, 21.04.2018

Banu Tellioğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.417493

Cited By: 2

Öz

Untranslatability of poetry has
long been a topic of debate within the fields of literature, linguistics and
translation studies. Even today the number of those who assert that poetry is untranslatable is considerably high. For
these people, poetry is untranslatable
because of the profound differences between the target and source languages,
cultures, and literary traditions. This view ironically presents the very
differences that make translation necessary as the reason behind why
translation is predestined to failure. The claim of untranslatability, that is, the claim that it is impossible to
transfer the essence, the meaning or the artistic effect of the source text to
the target system, on the other hand, is very closely linked to the claim of translatability, which suggests that it
is possible to establish an equivalence between the source and the target
texts. These views indeed represent the two different poles of the dichotomy of
translatability and untranslatability. This article aims to
highlight the specific methodological problems this dichotomy poses for the
field of translation criticism and seeks to explore what Skopos Theory, which
holds a prominent position in the cultural paradigm, might offer to overcome
the dichotomy of translatability and untranslatability. To achieve this aim,
the article first addresses the question of how researchers and critics who
start off with the idea of translatability,
the fundamental proposition of the linguistic paradigm, make a sudden swerve to
untranslatability. After examining
how Jacques Derrida deconstructs the dichotomy of translatability and untranslatability,
the article reviews the dualist approach to translation under the light of
Skopos Theory. In an attempt to demonstrate how translation critics can
actually avoid the dichotomy of translatability
and untranslatability, the article
finally analyzes Can Yücel’s translation of Walt Whitman’s renowned poem “O Captain! My Captain!” using the basic guidelines of the
model of translation criticism proposed by Hans J. Vermeer and Margaret
Ammann.  

Anahtar Kelimeler

poetry translation criticism, translatability, untranslatability, Skopos Theory, deconstruction

Şiir Çevirisi Eleştirisinde Çevrilebilirlik/Çevrilemezlik İkiliğini Aşmak

Öz

Şiirin
çevrilemezliği meselesi edebiyat,
dilbilim ve çeviribilim alanlarında en çok tartışılan meselelerden biri
olmuştur. Şiirin çevrilemez olduğunu
iddia edenlerin sayısı bugün bile azımsanamayacak kadar fazladır. Şiirin çevrilemez olduğunu savunanlar şiir
çevirisinin olanaksızlığını erek ve kaynak dillerin, kültürlerin, ve edebiyat
geleneklerinin birbirinden farklı olmasına dayandırırlar. Öyleyse, dünyadaki
dil, kültür ve edebiyat dizgelerinin birbirinden farklı olması nedeniyle
gerekli ve kaçınılmaz olan çeviri, çevrilemezlik
iddiası çerçevesinde tam da bu farklılıktan ötürü başarıya ulaşması olanaksız
bir etkinlik olarak sunulmaktadır. Kaynak metindeki özün, anlamın ya da kaynak
metnin yarattığı edebi etkinin erek dizgeye asla tam olarak aktarılamayacağı
yolundaki bu görüş iki metin arasında tam bir örtüşme sağlanabileceği
düşüncesiyle, yani çevrilebilirlik
iddiasıyla da yakından ilişkilidir; esasen bunlar çevrilebilirlik/çevrilemezlik ikiliğinin iki ayrı kutbuna işaret
eden iddialardır. Bu çalışmanın temel amacı, çevrilebilirlik/çevrilemezlik ikiliğinin çeviri eleştirisinde ne
türden yöntemsel sorunlar doğurabileceğini tartışmak ve bu ikilikten nasıl
kaçınabileceğimizi kültür paradigması içinde önemli yer tutan Skopos Kuramı ışığında
değerlendirmektir. Bu doğrultuda, öncelikle, araştırmacıların ve
eleştirmenlerin dilbilim paradigmasının temel kabulü olan çevrilebilirlik kutbundan çevrilemezlik
kutbuna nasıl savruldukları ve Yapısökümcü yaklaşım bağlamında çevrilebilirlik/çevrilemezlik ikiliğinin
nasıl yapısöküme uğratıldığı irdelenecek; daha sonra, sözü edilen ikici
yaklaşım genel olarak kültür paradigması ama özellikle de Skopos Kuramı
ışığında değerlendirilecektir. Çalışmanın uygulama bölümünde, Walt Whitman’ın
“O Captain! My Captain!” başlıklı şiiri ile
bu şiirin Can Yücel tarafından yapılan çevirisi Skopos Kuramının çeviri
eleştirisine ilişkin yöntem önerileri çerçevesinde incelenecek, böylelikle
Skopos Kuramını temel alan bir şiir çevirisi eleştirisinde çevrilebilirlik/çevrilemezlik ikiliğinden nasıl kaçınılabileceği
gösterilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

şiir çevirisi eleştirisi, çevrilebilirlik, çevrilemezlik, Skopos kuramı, yapısöküm

Kaynakça

• Akcan, E. (2009). Çeviride Modern Olan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Alova, E. (2007). “Bir İstandollu’nun Notları”. Sözcükler. Mart-Nisan, İstanbul, s. 44-57. Altay, A. (2001). “Şiir Çevirisinde Çevrilemeyenler”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Ankara, cilt 18, sayı 1: 29-43. Ammann, M. (1990). “Anmerkungen zu einer Theorie der Übersetzungskritik und ihrer praktischen Anwendung”. Heidelberg: TEXTconTEXT. No. 5: 209-250. Arrojo, R. (1995). “The 'Death' of the Author and the Limits of the Translator's Visibility”. In M. Snell-Hornby, Z. Jettmarová & K. Kaindl (Eds.), Translation as Intercultural Communication (pp. 21-32). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. Arrojo, R. (1996). “Literature as Fetishism: some Consequences for a Theory of Translation”. Meta. Volume 41, Numéro 2, Juin: 208–216. Arrojo, R. (1998). “The Revision of the Traditional Gap Between Theory and Practice and the Empowerment of Translation in Postmodern Times”. The Translator. Volume 4, no 1: 25-48.Bengi-Öner, I. (1993). “Çeviri Eleştirisi Bağlamında Eleştirel Bilincin Oluşması ve Eleştiri, Üsteleştiri, Çeviribilim İlişkileri”. Dilbilim Araştırmaları. Ankara: Hitit Yayınları, s. 25-50. Berk, İ. (1978). “Çeviride Şiir Dili”. Türk Dili: Çeviri Sorunları Özel Sayısı. Ankara, Sayı 322. Berk, Ö. (2005). Kuramlar Işığında Açıklamalı Çeviribilim Terimcesi. İstanbul: Multilingual Yayınları.Catford, J. C. (1965). A Linguistic Theory of Translation. Oxford: OUP.Culler, J. (1997). Literary Theory: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press.Davis, K. (2001). Deconstruction and Translation. Manchester: St. Jerome Publishing. Erten, A. (1993). “Çeviri Ediminde Kayıplar Sorunu”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Cilt 10, sayı 1: 315-330. Even-Zohar, I. (1985). “Yazınsal ‘Polisistem’ İçinde Çeviri Yazının Durumu”. çev. Saliha Paker. Adam Sanat. S. 14. İstanbul: Adam Yayınları, s. 59-68.Eyüboğlu, S. (1993). “Can Yücel’in Şiir Çevirileri”. Her Boydan: Dünya Şiirinden Örnekler. İstanbul: Papirüs Yayınları (4. baskı).Ferber, M. (1999). Dictionary of Literary Symbols. West Nyack, NY, USA: Cambridge University Press. Fillmore, C. (1977). “Scenes-and-Frames Semantics”. A. Zambolli (ed). Linguistic Structure Processing (pp. 55-82). Amsterdam: North Holland Publishing Company.Gidmark, J. B. (ed.). (2000). Encyclopedia of American Literature of the Sea & Great Lakes. Westport, CT, USA: Greenwood Publishing Group, Incorporated. Göktürk, A. (2008). Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Güttinger, F. (1963). Zielscprache. Theorie und Technik des Übersetzens. Zürich: Manesse Verlag.Hermans, T. (2009). “Translatability”. In Baker, M and Saldanha, G, (eds.), Routledge Encyclopedia of Translation Studies (pp. 300-303). Routledge: London and New York.Isham, H. F. (2004). Image of the Sea: Oceanic Consciousness in the Romantic Century. New York, USA: Peter Lang Publishing, Incorporated. Kade, O. (1968). Zufall und Gesetzmaessigkeit in der Übersetzung. München: Wilhelm Fink Verlag. Karantay, S. (1989). “Can Yücel ile Söyleşi”. Metis Çeviri Araştırmaları Dergisi. İstanbul, Yaz, sayı 8, s. 11-18.Koller, W. (1979). Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Heidelberg: Quelle und Mayer.Kuçuradi, İ. (1978). “Şiir Çevirisini Değerlendirme ve Türkçe’de Homeros”. Türk Dili: Çeviri Sorunları Özel Sayısı. Ankara, Sayı 322. LeMaster J. R. and D. D. Kummings (eds). (1998). The Routledge Encyclopedia of Walt Whitman. New York: Routledge.Nida, E. (1964). Towards a Science of Translating with Special Reference to Principles and Procedures Involved in Bible Translating. Lieden. Popovič, A. (1970). “The Concept of ‘Shift of Expression’ in Translation”. ed. J. Holmes, F. de Haan, A. Popovič. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. The Hague: Mouton de Gruyter, pp. 78–87.Reynolds, D. S. (2005). Walt Whitman. Cary, NC, USA: Oxford University Press, Incorporated. Schäffner, C. (1998/2001). “Skopos Theory”. Baker M. (ed.). Routledge Encyclopedia of Translation Studies (pp. 236-238). London: Routledge,. Tavukçu, O.K. (2009). “Türk Edebiyatında Ölüm Şiirlerinin Bazı Üslûp Özellikleri”, Motif Akademi, 1-2: s. 59-73.Tellioğlu, B. (1998). Reflections of Gideon Toury’s target-Oriented Theory and Hans J. Vermeer’s Skopos Theory on Translation Criticism: A Meta-critique. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.Tellioğlu, B. (2015). Çeviride Makul, Makbul ve Müphem: Çeviri Etiği, Meslek İlkeleri ve Bireysel Ahlak. Yayımlanmamış doktora tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. Toury, G. (1985). “A Rationale for Descriptive Translation Studies”. Theo Hermans (ed.). The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation (pp. 16-41). Beckenham: Croom Helm.Toury, G. (2004). “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü”. Mehmet Rifat (der.). Çeviri Seçkisi: Çeviri(bilim) Nedir? (s. 149-164). İstanbul: Dünya Yayınevi. Vermeer, Hans J. (1990). Mögen Sie Zistrosen?. Heidelberg: TEXTconTEXT.Vermeer, Hans J. (1996). A Skopos Theory of Translation (Some Arguments for and against). Heidelberg: TEXTconTEXT (Wissenschaft).Vermeer, Hans J. (1998/2001). “Didactics of Translation”. M. Baker (ed.). Routledge Encyclopedia of Translation Studies (pp. 60-63). London: Routledge.Vermeer, Hans J. (2002). “Apparent contradictions in 16th century reports on Turkey". (ed.) Hasan Anamur. Aspects culturels de la traduction: En hommage à Hasan-Ali Yücel (pp. 85-96). Istanbul 23-25 Ekim 1997. Actes du Ir Colloque International de Traduction. Istanbul 2002.Vermeer, Hans J. (2004). “Çevirinin Doğası-Bir Özet”. Çeviri Seçkisi: Çeviri(bilim) Nedir?. (der.) Mehmet Rifat. (çev.) Dilek Dizdar. İstanbul: Dünya Yayınevi.Whitman, W. (1996). Selected Poems. London: Penguin Books. Yücel, C. (1993). Her Boydan: Dünya Şiirinden Örnekler. İstanbul: Papirüs Yayınları, (4. baskı).