Öz
Destanlar, içinde yaratıldıkları milletin dünyaya
bakış açısını, sahip olduğu inanç ve değerlerini, sosyal yapısını büyük oranda
ortaya koyar. Bütün bunlar o toplumun muhayyilesinde olgunlaştırdığı
idealleştirilmiş tipler vasıtasıyla gözler önüne serilir. Atlı- göçebe yaşam
tarzını benimseyerek bozkır medeniyetinin bir parçası olan Türkler de sözlü
gelenek şiir sanatları içinde yarattıkları destanlardan biri olan Oğuz Kağan
Destanında bu algılarını, ideallerini ve beklentilerini toplumun lideri olan
Oğuz Kağan’ın kimliğiyle ortaya koymuşlardır. Biz de bu çalışmada Oğuz Kağan
Destanı’ndan hareketle atlı-göçebe yaşam tarzının idealleştirilmiş kahramanı
olan Oğuz Kağan’ın sosyal psikolojinin verilerinden de istifade etmek suretiyle
sosyal statüsünü belirlemeye ve böylelikle atlı-göçebe bir toplumun ideal lider
algısının özelliklerini ortaya koymaya çalışacağız. Çalışmamızda
yararlanacağımız metinler R. Rahmeti ve W. Bang’ın birlikte yayınladıkları
Uygur harfli Oğuz Kağan Destanı ve bazı noktalarda detaya inerek daha fazla
ayrıntılı bilgi vermesi nedeniyle Z. Velidi Togan’ın yayınladığı Reşideddin
Oğuznamesinin (Camiü’t-Tevarih) tercümesinde yer alan ve Oğuz Kağan destanının
İslamiyet sonrasındaki versiyonu olan “Tarih-i Oğuzân ve Türkân” bölümü
olacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, Mehmet (2009), “Oğuz Kağan ve Aarı Han Destanları Uygarlaşma Süreci Açısından Nasıl Okunabilir”, Milli Folklor, 82, s. 59-75. Arkonaç, Sibel (2001), Sosyal Psikoloji, İstanbul: Alfa Yayınları. Bang, W., Rahmeti, G. R. (1936), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: Burhaneddin Basımevi. Bars, Mehmet Emin (2008), “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yapılan Çalışmalar”, Turkish Studies, 3(4), s. 224-240. Bayat, Fuzuli (2006), Oğuz Destan Dünyası, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Çobanoğlu, Özkul (2011), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları. Duymaz, Ali (2007), “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”, Milli Folklor, 76, s. 50-58. Ergin, Muharrem (2011), Dede Korkut Kitabı -1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Güven, Merdan (2003), Oğuz Kağan Destanında Hayvanlar, Milli Folklor, 8(57), s. 82-91. İbrayev, Şakir (1998), Destanın Yapısı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Göka, Erol (2006), Türk Grup Davranışı, Ankara: Aşina Kitaplar. Göka, Erol (2009), Türklerde Liderlik ve Fanatizm, İstanbul: Timaş Yayınları. Göka, Erol (2010), Türk’ün Göçebe Ruhu, İstanbul: Timaş Yayınları. Göka, Erol (2011), Türklerin Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları. Greene, Thomas (1998), “Norms of Epic [Epik Normlar]” (Gülay Mirzaoğlu çev.), Milli Folklor, 38, s. 129-135. Kağıtçıbaşı, Çiğdem (2007), Kültürel Psikoloji: Kültür Bağlamında Aile ve İnsan, İstanbul: Evrim Yayınları. Kaplan, Mehmet (2001), “Oğuz Kağan-Oğuz Han Destanı”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar III, İstanbul: Dergah Yayınları, s.12-28. Kaplan, Mehmet (2004), “Türk Destanında Alp Tipi”, Türk edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, İstanbul: Dergah Yayınları, s.13-21. Kaşgarlı, Mahmut (2006), Divanü Lügati’t-Türk (B. Atalay, Çev.), Ankara: TDK Yayıınları. Ögel, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi I.Cilt, Ankara: TTK Yayınları. Özcan, Tarık (2003), Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi, Milli Folklor, 8(15), s. 76-81. Roux, Jean Paul (2005), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul: Kabalcı Yayınları. Sümer, Faruk (1960), Oğuzlara Ait Destani Mahiyette Eserler, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 359-455. Şerif, M. Şerif, C. (1996), Sosyal Psikolojiye Giriş I, İstanbul: Sosyal Yayınlar. Tekin, Talat (2003), Orhon Yazıtları, İstanbul: Yıldız. Temir, Ahmet (2010), Moğolların Gizli Tarihi (4. Bs), Ankara: TTK Yayınları. Togan, Zeki Velidi (1972), Oğuz Destanı, İstanbul: Enderun Yayınları. Trepalov, Vadim V. (1995), “The Social Status of the Yakut Epic Hero”, Asian Folklore Studies, 54, s. 35-48. Turan, Osman (2003), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi: Türk Dünya Nizamının Milli, İslami ve İnsani Esasları, İstanbul: Ötüken Yayınları. Yıldırım, Dursun (1998a), “Köktürklerde Kağanlık Süreci: Kaldırma, Kötürme ve Oturma”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 102-111. Yıldırım, Dursun (1998b), “Türk Kahramanlık Destanı”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 149-155. Yıldız, Naciye (1995), Manas Destanı, Ankara: TDK Yayınları.
Öz
Epics, generally reflects the worldview, beliefs,
values and social structure of the nation in which it was brought to existance.
All of these are put forward by the idealised characters whom are brought to
maturity in the imagination of the society. Turks -by adopting nomadic life and
becoming a part of the steppe civilization- reflected their perceptions, ideals
and expectations by the leader Oghuz Khagan who is a hero created in oral-cultural
poetry. In this context, the aim of this paper is to determine the social
status of Oghuz Khagan, who is an idealised hero of a nomadic culture, with
reference to Oghuz Khagan Epic and so that put forward the features of ideal
leader perception of a nomadic society. In this paper we will benefit from
Oghuz Khagan Epic -written with Uighur alphabet- which is published by R.
Rahmeti and W. Bang; and “Tarih-i Oğuzan ve Türkan” which is considered as the
post-Islamisation version of the Oghuz Khagan Epic and also a chapter in
Rashiduddin’s “Cami Al-Tevarih” published by Z. Velidi Togan.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, Mehmet (2009), “Oğuz Kağan ve Aarı Han Destanları Uygarlaşma Süreci Açısından Nasıl Okunabilir”, Milli Folklor, 82, s. 59-75. Arkonaç, Sibel (2001), Sosyal Psikoloji, İstanbul: Alfa Yayınları. Bang, W., Rahmeti, G. R. (1936), Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: Burhaneddin Basımevi. Bars, Mehmet Emin (2008), “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Yapılan Çalışmalar”, Turkish Studies, 3(4), s. 224-240. Bayat, Fuzuli (2006), Oğuz Destan Dünyası, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Çobanoğlu, Özkul (2011), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları. Duymaz, Ali (2007), “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”, Milli Folklor, 76, s. 50-58. Ergin, Muharrem (2011), Dede Korkut Kitabı -1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Güven, Merdan (2003), Oğuz Kağan Destanında Hayvanlar, Milli Folklor, 8(57), s. 82-91. İbrayev, Şakir (1998), Destanın Yapısı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Göka, Erol (2006), Türk Grup Davranışı, Ankara: Aşina Kitaplar. Göka, Erol (2009), Türklerde Liderlik ve Fanatizm, İstanbul: Timaş Yayınları. Göka, Erol (2010), Türk’ün Göçebe Ruhu, İstanbul: Timaş Yayınları. Göka, Erol (2011), Türklerin Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları. Greene, Thomas (1998), “Norms of Epic [Epik Normlar]” (Gülay Mirzaoğlu çev.), Milli Folklor, 38, s. 129-135. Kağıtçıbaşı, Çiğdem (2007), Kültürel Psikoloji: Kültür Bağlamında Aile ve İnsan, İstanbul: Evrim Yayınları. Kaplan, Mehmet (2001), “Oğuz Kağan-Oğuz Han Destanı”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar III, İstanbul: Dergah Yayınları, s.12-28. Kaplan, Mehmet (2004), “Türk Destanında Alp Tipi”, Türk edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, İstanbul: Dergah Yayınları, s.13-21. Kaşgarlı, Mahmut (2006), Divanü Lügati’t-Türk (B. Atalay, Çev.), Ankara: TDK Yayıınları. Ögel, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi I.Cilt, Ankara: TTK Yayınları. Özcan, Tarık (2003), Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi, Milli Folklor, 8(15), s. 76-81. Roux, Jean Paul (2005), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul: Kabalcı Yayınları. Sümer, Faruk (1960), Oğuzlara Ait Destani Mahiyette Eserler, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 359-455. Şerif, M. Şerif, C. (1996), Sosyal Psikolojiye Giriş I, İstanbul: Sosyal Yayınlar. Tekin, Talat (2003), Orhon Yazıtları, İstanbul: Yıldız. Temir, Ahmet (2010), Moğolların Gizli Tarihi (4. Bs), Ankara: TTK Yayınları. Togan, Zeki Velidi (1972), Oğuz Destanı, İstanbul: Enderun Yayınları. Trepalov, Vadim V. (1995), “The Social Status of the Yakut Epic Hero”, Asian Folklore Studies, 54, s. 35-48. Turan, Osman (2003), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi: Türk Dünya Nizamının Milli, İslami ve İnsani Esasları, İstanbul: Ötüken Yayınları. Yıldırım, Dursun (1998a), “Köktürklerde Kağanlık Süreci: Kaldırma, Kötürme ve Oturma”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 102-111. Yıldırım, Dursun (1998b), “Türk Kahramanlık Destanı”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 149-155. Yıldız, Naciye (1995), Manas Destanı, Ankara: TDK Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Türk dili, kültürü ve edebiyatı |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 21 Mart 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Sayı: 14 |
