Cavidannâme Mütercimi Derviş Murtaza Bektaşi’nin mesnevisinde Hurufi unsurlar

Yıl 2019, Sayı: 14, 241 - 258, 21.03.2019

Vesile Albayrak Sak

https://doi.org/10.29000/rumelide.541016

Öz

Bu çalışmamızda Konya Koyunoğlu Müzesi
Kütüphanesi El Yazmaları 15063 numarada kayıtlı Derviş Murtaza Bektaşi’nin 119
beyitlik Mesnevisi ele alınmıştır. Derviş Murtaza Bektaşi’nin söz konusu eseri
Hurufiliğin Alevi-Bektaşiliğin düşünce ve kültür dünyasına etkiler yapması
bakımından önemlidir. Bu makalede Hurufiliğin ana kaynağı Câvidannâme’nin
muhtasarı olan Câvidan-ı Sağîr’i 1048/1639’da Dürr-i Yetîm olarak tercüme eden
XVI. XVII. yüzyıllarda yaşamış, Hurufi çevrelere önemli katkılarda bulunmuş
görünüşte Bektaşi ancak gerçekte Hurufi olan Derviş Murtaza Bektaşi’nin
Mesnevisi ele alınmıştır. Derviş Murtaza Bektaşi’nin anlamları gizlemek için
yaptığı kısaltmalar ve sembollerle dolu olan eseri Hurufilik bağlamında
irdelenip, Hurufi terimler açılarak metne anlam açısından girilmeye çalışılmış
ve Hurufiliğin Bektaşiliğe etkileri üzerinde durulmuştur. Osmanlı coğrafyasında
Cavidannâme’nin Türkçeye çevrilmesi ile daha da meşhur hâle gelen Hurufiliğin
Derviş Murtaza Bektaşi’nin gayretleriyle bir yandan Anadolu inançlarına
tesirleriyle varlığını idame ettirirken diğer yandan nasıl etkileşimlere
uğradığı da tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Derviş Murtaza Bektaşi, Hurufi, Bektaşi, Alevi, mesnevi, sembol, mana

Hurufi elements in Masnavi of Cavidanname (a basic book deemed as a source for hurufis) translator Dervish Murtaza

Öz

In this study, the Mesnevis of 119 couplets of
Derviş Murtaza Bektaşi registered in Konya Koyunoğlu Museum Library Handwriting
15063 were handled. Dervish Murtaza Bektashi's work is important in that
Hurufism affects the world of thought and culture of Alevis-Bektashism. In this
article masnavi of Dervish Murtaza Bektashi who was apparently Bektashi but in
reality he was Hurufi who had significant contributions on Hurufi people, liven
16th – 17th centuries, translated Cavidan-ı Sağir which is the brief part of
Cavidanname in 1048/1639 as Durr-i Yetim will be focused and his work full of
abbreviations and symbols in order to hide the meanings within the scope of
Hurufism. Hurufi terms will be tried to embedded to text for meaning and
effects of Hurufism on Bektashism will be focused. Hurufism, which has been
familiar in ottoman geography after the translation of Cavidanname to Turkish
will be tried to determine what kind of changes it realized while Hurufism
continue its existence with the strives of Dervish Murtaza Bektashi with the
effects of Anatolian beliefs.

Anahtar Kelimeler

Dervish Murtaza Bektashi, hurufi, Bektashi, masnavi, symbol, meaning

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin (1998). Hurufilik. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C.18,s. 408-412. Aksu, Hüsamettin (1981). Hurufilik. Türk Dili Ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler. İstanbul: Dergâh Yay., C.4, s. 272-274. Attar, Aygün (2005). Hurufiliğin Dini ve İdeolojik Boyutları ve Seyyid İmaddü’d-din Nesimi. I. Uluslararası Seyyid Nesimi Sempozyumu Bildirileri (17-19 Haziran), Ankara, s.31-46. Ayan, Hüseyin (1990). Nesîmî Divanı. Ankara: Akçağ Yay. Ballı, Hasan Hüseyin (2010). Fazlullah Hurufi Ve Hurufilik. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Ballı, Hasan Hüseyin (2013). Hurûfiliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurufi. İstanbul: Hikmetevi Yay. Ballı, Hasan Hüseyin (2015). “Vîrânî Baba’nın İlm-i Cavidan/Fakrnâme’sinde Hurufî Unsurlar”.e.makâlât Mezhep Araştırmaları VIII/2,s. 43-66. Bayat, Fuzuli (2004). “Hurufilik Merkezleri ve Anadolu’da Hurufilik”. Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri. Ankara: Tüksev Yay. Demirli, Ekrem (2015). Fütûhât-ı Mekkiyye Harflerin Sırları. İstanbul: Lıtera Yay. Derviş, Murtaza Bektaşi. Mesnevi-yi Murtaza Bektaşi. Konya Koyunoğlu Kütüphanesi El Yazmaları No: 15063. Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay. Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Edebiyatı Antolojisi Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi. Fığlalı, Ethem Ruhi (2014). Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yay. Gibb, E.J.Wilkinson (1998). Osmanlı Şiir Tarihi I-II. Çev. Ali Çavuşoğlu. Ankara: Akçağ Yay. Gölpınarlı, Abdülbaki (1973). Hurufilik Metinleri Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Gölpınarlı, Abdülbaki (2017). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Yay. Gölpınarlı, Abdülbaki (1969). Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: Gerçek Yay. İyiyol, Fatih(2013). Alevî-Bektaşî Geleneğinde Düvâzlar-Düvâzimamlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.27,s. 228-250. Köprülü, Orhan Fuad (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Kürkçüoğlu, Kemal Edib (1985). Seyyid Nesîmî Divanı’ndan Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Melikoff, İrene (2011). Kırklar’ın Cemi’nde. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yay. Schimmel, Annemarie (2012). İslamın Mistik Boyutları. Çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yay. Şenödeyici, Öner (2009). Hurufiliği Ön Yargıdan Arındırmak Bağlamında Ferişteoğlu’nun Hidayetnâmesi’nin Tetkiki ve Neşri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S.3, s. 87-146. Teber, Ömer Faruk (2013). “Vücûd-Nâme” Örneğinde Bektâşi Erkânnâmelerinde Hurufi Unsurlar. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.13(1), s.57-72. Tunç, Abdüsselam ve Kahraman Necati (2015). Kuran-ı Kerim ve Satır Arası Renkli Kelime Meali. İstanbul: Temel Neşriyat. Uludağ, Süleyman (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yay. Usluer, Fatih (2012). Fazlullah Esterâbâdî Câvidân-Nâme Dürr-i Yetîm İsimli Tercümesi. İstanbul: Kabalcı Yay. Üzüm, İlyas (2004 a). Kültürel Kaynaklarına Göre Alevîlik, İstanbul: Horasan Yay. Üzüm, İlyas (2004 b). Şâh-ı Merdân Murtazâ Ali: Kültürel Alevî Kaynaklarına Göre Hz. Ali Tasavvuru. İslâm Araştırmaları Dergisi. S.11,s.75-104.