Orhun Yazıtlarındaki atasözü ve deyimlerin günümüzdeki karşılıklarına yönelik inceleme

Yıl 2019, Sayı: 16, 98 - 105, 21.09.2019

Mehmet Fatih Özcan

https://doi.org/10.29000/rumelide.616897

Öz

Dil, bir
milletin en önemli sosyolojik varlığıdır. Toplumların
ortak tarih ve kültür gibi manevi unsurlarının yanında, toprak birliği ve
konuşulan ortak dil gibi maddi unsurları da göze çarpar. Bu unsurlar içinde en
önemlilerinden biri de dil ve kültür birliğidir. İşte bu dil ve kültür
birliğinin de en önemli aynası şüphesiz atasözleri ve deyimlerdir. Deyimler ve atasözleri, bir milletin
dünyaya bakışını ve millî kimliğini yansıtır. Söz
varlığımızda ve kültürümüzde önemli yeri olan deyim ve atasözleri, kalıplaşmış
özlü sözlerdir. Geçmişten günümüze kadar toplumun ortak duygu ve düşüncelerini
yansıtmaktadır. Dilimize zenginlik katan önemli unsurlardır. Bu araştırmada, 8.
yüzyılda dikilen Orhun Yazıtlarındaki deyim ve atasözleri tespit edilmeye
çalışılmıştır. Tespit edilen deyim ve atasözlerinin Türkiye Türkçesindeki
karşılıkları belirlenmiştir. Bu araştırmada Muharrem Ergin’in “Orhun Abideleri”
adlı kitabındaki metinlerden yola çıkılmıştır. Metinlerden tespit edilen deyim
ve atasözlerinin Türkiye Türkçesindeki karşılıkları ve anlamları için “Türk Dil
Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü”nden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Orhun Yazıtları, atasözleri, deyimler

An analysis on the present equivalents of the proverbs and idioms in Orkhon Inscriptions

Öz

Language is the most important sociological
entity of a nation. In addition to
moral elements such as common history and culture of societies, material
elements such as territorial unity and spoken common language are also
noticeable. One of the
most important of these elements is the language and cultural unity.
The most important mirror of this language and cultural
unity is undoubtedly the proverbs and idioms.
Idioms and proverbs reflect a nation's view of the
world and its national identity. The idioms and proverbs that have an important place in our
vocabulary and culture are stereotyped wise sayings.
They reflect the common feelings and thoughts of the
society from the past to the present. They are important elements that enrich our language. In this study,
it was aimed to determine the proverbs and idioms in Orkhon Inscriptions
written in 8^th century, and the present equivalents of the determined
proverbs and idioms were identified. The texts in his book “Orhun Abideleri” by
Muharrem Ergin were used for this study. “Turkish Language Society Dictionary
of Proverbs and Idioms” was used for the meanings and equivalents of the
proverbs and idioms identified in the texts. 

Anahtar Kelimeler

Orkhun Inscriptions, proverbs, idioms

Kaynakça

• Aksan, D. (2000). En eski Türkçenin izlerinde & Orhun Ve Yenisey Yazıtları üzerinde sözcükbilim, anlambilim ve biçembilim incelemelerinin aydınlattığı gerçekler. İstanbul: Bilgi. Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim(Cilt III). (5. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu. Akçay, A. Şahin, N. ( 2015). Türk Dilinin Eski Yazılı Örneklerinin Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarında Metin Olarak Yer Alabilirliğinin İncelenmesi Uluslararası Eğitim, Bilim ve Teknoloji Dergisi International Journal of Education, Science and Technology 2015, Cilt 1, Sayı 1, 53-64 2015, Volume 1, Issue 1, 53-6. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. (2009). Türk Dil Kurumu. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri. Batur, Z. ve Yıldırım, G. (2013). Orhun Yazıtlarında anlama ve anlatma becerileri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8(4), s. 313-333. Dilçin. D. (2000). Edebiyatımızda Atasözleri, İstanbul : TDK. Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ. Ercilasun, A. B. (2004). Baslangıçtan Yirminci Yüzyıla Kadar Türk Dili Tarihi, Akçağ. Erenoğlu, D. (2007). “Güvâhî’den Günümüze Atasözleri Ve Deyimler” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4 Fall. Ergin, M. (2012). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi. Ergin, M. (2015). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi. Hatipoğlu, V. (1964). “Atasözleri ve Deyimler”. Türk Dili, XIII/152. Mayıs 1964, s.468. Madge, J. (1965). The Tools of Science An Analytical Description of Social Scince Techniques. Anchor Books Doubleday and Comp. Onan, B. (2011). Türk Atasözlerinde Dil Farkındalığı ve İşlevsel Dil Kullanımı. Milli Folklor, S. 91. Soykut, H. (1974). Türk Atalar Sözü Hazinesi. İstanbul: Ülker . Şahin, A., (2013). Öğretmenlik Alan Bilgisi, Türkçe. Ankara: Alan Bilgisi. Şenocak, E. (2001). Göktürk Yazıtlarında Türk halk edebiyatı unsurları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 11(2), s. 165-176. Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları. İstanbul: Simurg. Ulucan. M. (2005). “Muvakkitzade Mehmed Pertev’in Divanında Atasözleri ve Deyimlerin Kullanımı”. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları, Sayı 10, s. 49-80. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin. Zülfikar, H. (1988). Ata Sözü Terimi, Kaynağı ve İmlâsı, Türk Dili LV/438. Haziran 1988, s.322.