Şairi bilinmeyen bir Siroz şehrengizi

Yıl 2019, Sayı: 16, 428 - 444, 21.09.2019

Derya Karaca

https://doi.org/10.29000/rumelide.618985

Cited By: 1

Öz

Klasik Türk şiirinde Rumeli, hem coğrafyası hem
de yetiştirdiği sayısız şairle geniş ve önemli bir yere sahiptir. Kendine has
şiir anlayışı ve özelliğine sahip olan Rumelili şairlerin, klasik Türk şiirine
birçok katkısı olmuştur. Edebiyatımızda XVI. yüzyılda ortaya çıkan XVIII.
yüzyılın sonlarına kadar devam eden, bir şehrin güzellikleri ile daha çok çarşı
esnafından erkek güzellerini anlatan şehrengiz türünün ilk örneği, Rumelili
şairlerden Priştineli Mesîhî tarafından Edirne hakkında yazılmıştır. Mesîhî’den
sonra birçok şair, çeşitli şehirler hakkında şehrengiz kaleme almıştır. Osmanlı
Devleti’ne başkentlik yapan Bursa, Edirne, İstanbul başta olmak üzere
sosyo-kültürel ve ekonomik açıdan önemli bir yere sahip olan Abkır, Belgrad,
Gümülcine, İştip, Moton, Mostar, Rodos, Siroz, Üsküp, Yenice, Yenişehir gibi
Rumeli şehirleri adına da şehrengiz yazılmıştır. Bunlardan Osmanlı Devleti’nin
Rumeli’deki önemli kültür ve ticaret merkezlerinden biri olan Siroz hakkında
yazılan iki şehrengizden biri, XVI. yüzyıl şairlerinden Defterdâr-zâde Ahmed
Cemâlî’ye aittir. Diğer Siroz şehrengizinin ise müellifi bilinmemektedir.
Eserin bilinen tek nüshası, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 818 (v.
74a-78b)’de kayıtlıdır. 28 güzelin üçer beyitle tasvir edildiği şehrengiz,
mesnevi nazım şekliyle yazılmış olup 105 beyitten ibarettir. İçerisinde şehir
tasviri bulunmayan Siroz Şehrengizi’nde, güzeller tasvirine ağırlık
verilmiştir. Bu makalede, şairi bilinmeyen “Şehr-engîz-i Siroz”’un muhteva
incelemesi yapılarak transkripsiyonlu metni verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Siroz, şehrengiz, şehir, Rumeli, klasik Türk şiiri

A shehrengiz of Siroz by an unknown poet

Öz

Rumelia occupies a vast and important place in
classical Turkish poetry both due to its geography and the numerous poets
raised there. With their unique understanding and characteristic of poetry,
Rumelian poets have contributed greatly to classic Turkish poetry. Şehrengiz is
a genre of poetry that first emerged in Ottoman literature in the 16th century
and continued its existence until the 18th century. The genre is written in
honor of the beauties of a city and particularly the beautiful young men of the
guilds. The first of its kind was written by Rumelian poet Priştineli Mesîhî
for Edirne province. Following Mesîhî, many poets have written şehrengiz poems
to honor various cities. Rumelian cities such as Abkır, Belgrade, Komotini,
Shtip, Moton, Mostar, Rhodes, Siroz (Sérres), Skopje, Yenice, Yenişehir and
particularly Bursa, Edirne and Istanbul, all of which served as capitals of the
Ottoman State in various periods and had socio-cultural and economic
importance, were among the cities about which şehrengiz poems were written. One
of two şehrengiz poems about Siroz, an Ottoman center of culture and trade in
Rumelia, was written by Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî, a poet who lived in the
16th century. The author of the other şehrengiz is not known. The only known
copy of the work is registered at Istanbul University Library with number TY
818 (v. 74a-78b). This şehrengiz, in which 28 beautiful young men of the guilds
are depicted, each in three couplets, is written in the mathnawi poetic form,
and consists of 105 couplets in total. The focus of this work, which contains
no city depiction, focuses on the depiction of beautiful young men. This
article presents a content review of the “Şehr-engîz-i Siroz”, the author of
which is unknown, along with its transcribed text.

Anahtar Kelimeler

Siroz (Sérres), shehrengiz, city, Rumelia, classical Turkish poetry

Kaynakça

• Adak, A. (2006). “Za’fî-i Gülşenî Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânının İncelenmesi”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Akkuş, M. (1987). “Türk Edebiyatında Şehr-engîzler ve Bursa Şehr-engîzleri”, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Erzurum. Aksoy, Ö. A. (2013). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Atasözleri Sözlüğü 1, İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Âşık Çelebi (2010). Meşa‘irü’ş-Şu‘arâ, Haz. Filiz Kılıç, 3 Cilt, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü. Aydemir, Y. (2001). “Sani’nin Rodos Şehrengizi”, Türk Kültürü, S. 455, s.167-174. Balta, E. (2009). “Serez”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.36, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 556-558. Çakıcı, B. (2008), “Za’fî’nin Vardar Yenicesi Şehr-engîzi”, Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları, Şinasi Tekin Hatıra Sayısı III, Volume 32/1, s.169-193. Çakıcı, B. (2010), “The Shahrangiz of Shtip by Za’fi”, İnternational Journal of Central Asian Studies, Volume 14, Korea, s. 95-107. Çavuşoğlu, M. (1969). “Taşlıcalı Dukakin-zade Yahya Bey’in İstanbul Şehrengizi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Ağustos 1969, C.XVII, s.73-108. Çavuşoğlu, M. (1973-1974). “Hayreti’nin Belgrad Şehrengizi”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, C.II-III, s.325-356. Çavuşoğlu, M. (1975-1976). “Hayreti’nin Yenice Şehrengizi”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, C.IV-V, s. 81-100. Çavuşoğlu, M. (1977). “Şehrengiz-i Edirne”, Yahya Bey: Divan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, s. 227-243. Çeliker, D. (2011). “Geçmişten Günümüze Türklerde Keçecilik ve Keçe Yapımında Yeni Teknikler”, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E Kasım, s.1-22. Çeltik, H. (2009). “Rumeli Şairlerinin Klâsik Türk Şiirine Katkıları”, Turkish Studies Volume 4/8 Fall 2009, s. 804-824. Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi. Erdoğan, M. (2012). “Bursalı Rahmî ve Yenişehir Şehrengizi”, Erdem Dergisi, sayı 63, s.89-125. Evliyâ Çelebi (2016). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Haz. Seyit Ali Kahraman, C.2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Göre, Z. (2015). “Za’fî-i Gülşenî’nin Moton Şehrengizi”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), C.2, (4), Kasım, s. 41-57. Işın, P. M. (2009). Gülbeşeker: Türk Tatlıları Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İnalcık, H. (2008). “Rumeli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 35, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 232-235. İsen, M. (1988). “Usuli’nin Yenice Şehrengizi”, Türk Kültürü Araştırmaları (Mehmed Kaplan İçin), s.131-148. İsen, M. (1997). “Usuli’nin Yenice Şehrengizi”, Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Yayınları, Ankara, s.421-442. İsen, M., H. B. Burmaoğlu (2011). Bursa Şehrengizi (Lâmi‘î Çelebi), Bursa Büyükşehir Belediyesi. Kahraman, B. (1995). “Vahîd Mahtûmî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Eserlerinin Tenkidli Metni” Cilt 1-2, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Karaca, D. (2018a). “Zâtî’nin Edirne Şehrengizi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of International Social Research, Şubat, C. 11, S. 55, s. 114-136. Karaca, D. (2018b). “Türk Edebiyatında Şehr-engîzler “Şehirler ve Güzeller””, Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Malatya. Karacasu B. (2006). “‘Bize Çengîleri Kıl Rûşen ü Pâk’ ya da ‘Hayra Hezlin Dahi Bir Rehberi Var’”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi (Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan III), S.27, s.133-160. Kaya, H. (2015). “Kâtib Davud’un İstanbul ve Vize Şehrengizi”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,, Volume 10/12, Summer, s.631-686. Keklik, M. (2014). “Üsküplü İshâk Çelebi Divan (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin)”, Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkoloji Ana Bilim Dalı, Bişkek. Kesik B. (2010). “Yeni Bir Nüshadan Hareketle Hacı Derviş’in Mostar Şehrengizi”, Turkish Studies, Volume 5/3, Summer, s. 368-399. Koçu, R. E. (2015). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, İstanbul: Doğan Egmont Yayınları. Kuru, S. S. (2005), “Biçimin Kıskacında Bir ‘Tarih-i Nev-icad’: Enderunlu Fazıl Bey ve Defter-i Aşk Adlı Mesnevisi”, A. Festschift For Şinasi Tekin, Haz. Günay Kut- Fatma Büyükkarcı Yılmaz, İstanbul: Simurg Yayınları, s. 476-506. Onay, A. T. (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Berikan Yayınları. Öztürk, N. (2002). “Zenânnâme Enderûnlu Fâzıl”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, İstanbul. Sungur, N. (2006). Tâcî-zâde Cafer Çelebi, Heves-nâme (İnceleme-Tenkitli Metin), TDK, Ankara. Şahin, E. (2011). “Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, İstanbul. Şairi Bilinmeyen Şehr-engîz-i Siroz. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, TY 818 (v.74a-78b). Şemseddin Sâmî (1308). Kâmûsu’l-A’lâm, C. 3, İstanbul: Mihran Matbaası. Şen, F. M. (2002). “Tâcîzâde Cafer Çelebi Dîvânı’nda XV. ve XVI. Yüzyıl Toplum Hayatı”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı Şiir Kılavuzu 1, Âb-Azrail, İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi Yayınları. Tezcan, N. (2001). “Güzele Bir Şehrengizden Bakış”, Türkoloji Dergisi, C.I, (XI), s. 161-194 Turan L. (1998). “Yenişehirli Avnî Bey Dîvânı’nın Tahlili (Tenkitli Metin) Encümen-i Şu’arâ ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 581-586. Turan, L. (2011). “Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî’nin Siroz Şehrengizi”, İSAM Osmanlı Araştırmaları, S. XXXVII, s. 49-76. Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK. Yazar, İ. (2007). “Dürri’nin Şehregizinden Gümülcine’ye Bakış”, Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/2 Spring., s. 770-789. Yazar, İ. (2009). “Dürrî’nin Moton Şehr-engîzi”, Erdem Dergisi, (55), s. 175-190.