Harnâme’nin yapı unsurları ve muhteva bakımından incelenmesi

Yıl 2019, Sayı: 16, 460 - 479, 21.09.2019

İsa Işık

https://doi.org/10.29000/rumelide.619017

Cited By: 1

Öz

Harnâme, mizah ve hiciv edebiyatı açısından önemli
bir eserdir. 15. yüzyılda yazılmasına rağmen eserin şöhreti günümüze kadar
ulaşmıştır. Harnâme’nin beğenilmesinin en önemli sebeplerinden biri
işlenilen konunun güncelliğini koruyabilmesidir. Hikâyenin başarısında şairin
rolü de unutulmamalıdır. Eser hacim olarak diğer mesnevilere nazaran küçük
olmasına rağmen klasik bir mesnevide bulunması gereken bölümleri ihtiva
etmektedir. Alegorik bir eser olan Harnâme’nin
“Münâsebet-i Hikâyet” başlıklı asıl hikâye bölümünde bir eşeğin başından geçen
olaylar anlatılır. Sahibi tarafından zor işlerde çalıştırılan zayıf ve cılız
bir eşek, kendisini semiz öküzlerle karşılaştırarak boynuz sevdasına tutulur.
Mesnevide boynuz sahibi olmak isteyen bir eşeğin kulağından ve kuyruğundan
olması hikâye edilir. Hikâye üzerinden hırslı olmanın zararları dile
getirilirken insanın elindekilerin kıymetini bilmesi gerektiğine dair mesajlar
verilir. Bu makalede, Harnâme
yapı unsurları ve muhteva bakımından incelemeye tabi tutulmuştur. Mesnevi,
modern roman ve hikâye inceleme tekniklerinden istifade edilerek incelenmiştir.
Anlatı; olay örgüsü, tematik ve biçimsel yapı, zaman, mekân, şahıs kadrosu,
bakış açısı ve anlatıcı, anlatım teknikleri, dil ve üslup başlıkları altında
ele alınmıştır. Harnâme üzerinde inceleme yapılırken yapı unsurlarının
ve muhtevasının eserin başarısına katkıları değerlendirilmiş ve tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şeyhî, mesnevi, Harnâme, yapı unsurları, muhteva

Analysis of Harnâme in terms of structural elements and content

Öz

Harnâme is an important work in terms of humour and satire literature.
Although it was written in the 15th century, the work's fame has survived to
the present day. One of the most important reasons for the appreciation of Harnâme
is that it addresses every period. The role of the poet in the success of the
story should not be forgotten. Although the work is small compared to other
mesnevis in volume, it contains the parts that should be found in a classical
mesnevi. In Harnâme, which is an allegorical work, the events that
happen to a donkey are told in the main story section titled “Münâsebet-i
Hikâyet”. A weak and rickety donkey, employed by the owner in hard work, is
infatuated with horns by comparing itself to the fleshy oxen. In Mesnevi, the
story of a donkey that wants to have a horn but loses its ear and tail is
told.  While the damages of being ambitious are expressed via the story,
messages are given that one should know the value of his/ her possessions. In
this article, Harnâme is examined in terms of structural elements and
content. While examining mesnevi, modern novel and story analysis techniques
were used. The narration are discussed under headings such as the plot,
thematic and formal structure, time, space, individual staff, point of view and
the narrator, narrative techniques, language and style.  While examining Harnâme,
the contribution of structural elements and content to the success of the work
has been evaluated and discussed.

Anahtar Kelimeler

Şeyhî, mesnevi, Harnâme, structural elements, content

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (2005). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş (7. Baskı). Ankara: Akçağ. Aktaş, Ş. (2011). “Roman Olarak Hüsn ü Aşk”. Edebiyat ve Edebî Metinler Üzerine Yazılar. Ankara: Kurgan Edebiyat Yay. s. 368-382. Alemdaroğlu, S. (2008). Fuzûlî’nin Leylâ ve Mecnûn Mesnevisinin Roman Tekniği Bakımından İncelenmesi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Demirel, Ş. (1995). Heft- Peyker Metin- İnceleme. Elazığ. Demirel, Ş. (2001). “16. Yüzyıl Divan Şairlerinden Behiştî ve Heft-Peyker Mesnevisinin Tematik Açıdan İncelenmesi”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, S:9. 187-217. Ece. S. (2002). “Modern Öyküleme Teorileri Açısından Mesnevi”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Erzurum. Sayı. 20. s. 99-105. Doğan, M. C. (2000). “Şiir ve Hikâye”. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı. Hece. Ankara. Faik Reşat. Eslâf (Hzl: Şemsettin Kutlu). Tercüman 1001 Temel Eser. İsen, M. (1990). Latifi Tezkiresi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını. İsen, M. (1998). Sehi Bey Tezkiresi Heşt- Behişt. Ankara: Akçağ Yayınları. Kekeç, İ. (2017). “Türk Edebiyatında Mesnevi ve Roman İlişkisine Dair Görüşler Üzerine Bir Değerlendirme”. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature]. Gelenek ve Postmodernizm Özel Sayısı. Yıl 3. s. 186-194. Köksal, F. (2005). “Tahkiyeli Bir Eser Olarak Taşlıcalı Yahya’nın Şâh u Gedâ Mesnevisi”. Klâsik Türk Şiiri Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları. s. 29-68. Kutluk, İ. (1989). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şuarâ 1. Cilt. Ankara: TTK. Basımevi. Kutluk, İ. (1997). Beyâni Mustafa Bin Carullah Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: TTK. Basımevi. Mengi, M. (2012). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. Özdemir, M. (2010). “Harnâme’nin Tahkiye Dışındaki Bölümlerine Şekil ve Muhteva Açısından Bakış”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2010) 3/1, 68-82. Özger, M. (2004). Lâmi‘î Çelebi’nin Vâmık u Azra Mesnevisinin Modern Roman Tekniklerine Göre İncelenmesi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Saraç, A. Y. (2000). “Divan Edebiyatı’nda Hikâye”. Türk Öykücülüğü Özel Sayısı. Hece Ankara. Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2009). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Tekin, M. (2001). Roman Sanatı. İstanbul: Ötüken Yayınları. Timurtaş, F. K. (1971). Şeyhî’nin Harnâme’si. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. Ülger, S. (2003). Leylâ ve Mecnun’da Hikâye Tekniği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. Yılmaz, K. (2016). “Klâsik Türk Edebiyatında Mizah: Harnâme-Şikâyetnâme Örneği” HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature]. Prof. Dr. Mine MENGİ Özel Sayısı. Yıl 2. Sayı 5. s. 198-203.