Transkripsiyon metinlerinde çok dilli eserler: Sözlükler, gramer kitapları, rehberler

Yıl 2019, RumeliDE 2019.Ö6 - Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Uluslararası Filoloji Çalışmaları Konferansı, 79 - 95, 21.11.2019

Yakup Yılmaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.648425

Öz

Transkripsiyon metinleri Codex Cumanicus’tan bu
yana Türkçenin söz varlığı ve onun sesletimi için öncelikli kaynaklardandır.
Gramer kitapları, sözlükler ve rehberlerden oluşan dil yadigarları, yazıldığı
devir için Türk dilinin fotoğrafı hükmündedir. Bu eserler, hazırlayanın tercih
ettiği dil ile anlatılır. Yazarın verdiği örnekler ise çok zaman iki dil
iledir. Ancak bazılarında anlatım iki dil ile, örnekler ise üç, dört hatta
bazen beş dil iledir. Çok dilli transkripsiyon metinleri yazıldığı devirde Türk
dilinin ve diğer yan dillerin de söz varlığını göstermekte, bu tür eserlerin
sadece Türk diline değil eserdeki yan dillere de katkısı olmaktadır. Çok dilli
eserlerden sözlüklere örnek, Dictionnaire Français-Arabe-Persan et Turc adlı
Alexandre Handjeri’nin kaleme aldığı 1841 tarihli bir eserdir. Çok dilli
eserlerden gramerlere örnek, Vocabulaire Oriental, Français-Italien, Arabe,
Turc et Grec adlı Victor Letellier'nin kaleme aldığı 1838 tarihli bir
eserdir. Çok dilli eserlerden rehberlere örnek, Fransızca adıyla Guide en
trois langues: Française, Anglaise et Turque; İngilizce adıyla Guide in
three languages: French, English and Turkish; Osmanlı Türkçesi adıyla Rehber-i
elsine-yi selâse: Fransevî ve İngilizî ve Türkî olan eserin müellifi Nassif
Mallouf’tur ve 1860 tarihli bir eserdir. Çok dilli sözlük, gramer kitapları ve
rehberler, günümüzdeki çok dilli sanal çeviri araçlarının eski örnekleri
sayılabilir. Çok dilli biçimde hazırlanmış sözlükler, gramer kitapları ve
rehberler bu tebliğin araştırma konusu olup özellikleri üzerinde etraflı bilgi
sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Transkripsiyon metni, çok dilli sözlük, çok dilli gramer kitabı, çok dilli rehber

Multilingual works in transcription texts: Dictionaries, grammar books, guides

Öz

Transcription texts have been the primary sources
for Turkish vocabulary and pronunciation since Codex Cumanicus. Language
heirlooms consisting of grammar books, dictionaries and guides are the
photograph of the Turkish language for the period in which it was written. These
works are explained in the language preferred by the author. The examples given
by the author are mostly with two languages. In some, however, the narration is
in two languages, with examples in three, four or even five languages.
Multilingual transcription texts show the vocabulary of the Turkish language
and other sub-languages at the time of writing, and such works contribute not
only to the Turkish language but also to the secondary languages in the work.
An example of multilingual dictionaries is an 1841 work by Alexandre Handjeri,
Dictionnaire Français-Arabe-Persan et Turc. An example of multi-lingual grammar
is an 1838 work by Victor Letellier, Vocabulaire Oriental, Français-Italien,
Arabe, Turc et Grec. An example of a multilingual guide is the French guide En
trois langues: Française, Anglaise et Turque; English in English: French,
English and Turkish; Ottoman Turkish, Rehber-i elsine-yi selâse: Nassif
Mallouf, the author of the work which is French and English and Turkish, is a
work dated 1860. Multilingual dictionaries, grammar books, and guides are old
examples of today's multilingual virtual translation tools. Multi-lingual
dictionaries, grammar books and guides are the subject of research of this
communiqué and detailed information on its features will be presented.

Anahtar Kelimeler

Transcription text, multilingual dictionary, multilingual grammar book, multilingual guide

Kaynakça

• Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (8 b.). Ankara: TDK. Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil ve Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK. Atuf, M. (1868). Dictionnaire Français-Turc-Italien. Constantinople: Imprimerie du Djeridei-Havadis. Bekar, B. (2016). 1788 Yılında J. M. Korabinsky Tarafından Yazılmış Türkçe Gramer Kitabı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(7), 20-34. Besse, J. C. (1829). Abrégé de la grammaire turque : contenant, outre les principes de cette langue, des idiotismes, des discours familiers, et un petit vocabulaire en français, turc et hongrois. Pest : O. Wigand. Catergian, P. S. (1855). De Conversation Turc-Fran.ais-Allemand. Vienne: İmprimerie des Méchitharistes. De Besse, J.-C. (1838). Voyage en Crimée, au Caucase, en Géorgie, en Arménie, en Asie-Mineure et à Constantinople en 1829 et 1830. , . Paris: Delaunay. Handjeri, A. (1841). Français-Arabe-Persan et Turc. Moscou: De L’Imprimerie de L’Université Impériale. Holdermann, J. B. (1730). Grammaire Turque Ou Methode Courte Et Facile Pour Apprendre La Langue Turque. İstanbul: Dâr-ı Tıbâa-yı Âmire. Holdermann, J. B. (1776). Turetskaya Grammatika. Petersburg. Holdermann, J. B. (1777). Turetskaya Grammatika. (R. Gablitsl, Çev.) Moskva: Pri İmperatorskom Universitet. Kononov, A. N. (2009). Rusya'da Türk Dillerinin Araştırılması Tarihi. (K. V. Nerimanoğlu, N. Muradov, & Y. Sevimli, Çev.) Ankara: TDK. Letellier, V. (1838). Vocabulaire Oriental, Français-Italien, Arabe, Turc et Grec Pour la Seule Prononociation. Paris: Guyot et Scribe, Barrois, et Dondey-Dupre. Letellier, V. (1848). L'Impitoyable, journal de tous les abus publics. Paris. Littéraire, L. F. (1833). La France Littéraire ou Dictionnaire Bibliographique (Cilt 5). Paris: Firmin Didot Freres. Mallouf, N. (1860). Guide en trois langues: Française, Anglaise et Turque. Paris: Maisonneuve. Malouf Samaha, C. (2010). Nassif Mallouf Dragoman and Orientalist (1823-1865). İstanbul: İsis. Meninski, F. a. (1680). Grammatica Turcica. Vienne. Parastatov, S., & Kondrasheva, A. (2018). Academic studies of the black sea region and the northwest caucasus (second half of the 18th to the early 19th century),. D. Gutmeyr, & K. Kaser içinde, Europe and the Black Sea Region A History of Early Knowledge Exchange (1750-1850); (s. 313-335). Zurich: Verlag. Topaloğlu, A. (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul : Ötüken . Yılmaz, Y., & Aksoy, C. (2019). Besse’nin Grammaire Turque’ü ve eserindeki idyotizmler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(Ö5), 83-93. Yılmaz, Y., & Doğan, C. (2019). Nassif Mallouf ve üç dilli rehber kitabı: Rehber-i elsine-yi selâse: Fransevî ve İngilizî ve Türkî. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 94-103. Yılmaz, Y., & Özkaya, H. (2017). Beş dilli gramer kitabı: Vocabulaire Orientale Français-Italien, Arabe, Turc et Grec. VII. Uluslararası (s. 575-581). Çanakkale: ULEAD. Yılmaz, Y., & Toktar, S. (2017). Transkripsiyon anıtlarına göre yabancıların Türkçe öğrenme gerekçeleri. VII. Uluslararası Eğitimde Araştırmalar Kongresi (s. 1). Çanakkale: ULEAD. Yılmaz, Y., & Toktar, S. (2019). Holdermann'ın Grammaire Turque'ünün 1777 Tarihli Rusça Çevirisi: Turetskaya Grammatika. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu 13-14-15 Ekim 2016 Asos Congress Bildiri Kitabı (s. 3179-3192). içinde Elazığ: Asos.