The comparison of two old balaghah books: Miftah al-ulum and Talhis al-Miftah

Yıl 2019, Sayı: 17, 596 - 611, 21.12.2019

Hüseyin Arslan

https://doi.org/10.29000/rumelide.657952

Cited By: 3

Öz

Ulûm al-Balaghah (maāni, bayān and badī) took its place as an independent science in the history of Islamic science was thanks to Abd al-Kāhir al-Jurjānī and then continued its develpoment by favor of scholars like Zamakhshari and Fahr al-Din al-Rāzī. Although there were written many books after them, its frames and borders were drawn by Miftāh al-Ulūm by Sakkākī and its concepts were also completed by that book. However Kazwīnī alleged that Miftâhu’l-‘Ulūm has some literal mistakes and therefore he compiled Talhīs al-Miftāh to correct these mistakes. With this book, the period of compilation of ilm al-balaghah was substantially completed. Because, works about ilm al-balaghah after that time are generally commentaries or footnotes on two aforementioned books. Therefore Sakkākī’s Miftāh al-Ulūm and Kazwini’s Talhīs al-Miftāh have very important place in the history of ulum al-balaghah. In this study, both books will be comparatively discussed. For this comparison, first, the common aspects of the books will be analyzed. In this context, both books will be compared in terms of their sources, methods, styles and effects on the history of ilm al-balaghah. Then, differences between two books will be tackled. These differences will be explained in the form of differences in the classification and composition of issues and contents. Within the differences of contents, the issues that are not included in Talhīs al-Miftāh, even though they are included in Miftāh al-Ulūm and the issues which Kazwīnī included in his book but don’t exist in Miftāh al-Ulūm will be analyzed. Additionally, some changes made by Kazwīnī about naming and his objections to Miftāh al-Ulūm will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Sakkākī, Kazwīnī, Miftāh al-Ulūm, Talhīs al-Miftāh, rhetorik, comparison

Kadim iki belâgat eserinin mukayesesi: Miftâhu’l-‘Ulûm ve Telhîsu’l-Miftâh

Öz

Belâgat ilimlerinin (meânî, beyân, bedî‘) İslâm bilim tarihinde müstakil bir ilim olarak yerini alması Abdülkâhir el-Cürcânî sayesinde olmuş, ardından Zemahşerî ve Fahreddîn er-Râzî gibi âlimler eliyle bu ilimler gelişimini devam ettirmiştir. Bunlardan sonra birçok çalışma yapılmasına rağmen Sekkâkî’nin telif ettiği Miftâhu’l-‘ulûm sayesinde belâgat ilmi; çerçevesi çizilmiş, sınırları belirlenmiş ve kavramları yerli yerine oturmuş bir ilim olarak gelişimini tamamlamıştır. Ancak Miftâhu’l-‘ulûm’da bazı edebi kusurların bulunduğunu iddia eden Kazvînî, bu kusurları gidermek üzere Telhîsu’l-Miftâh adını verdiği eserini telif etmiş ve bu eserle birlikte belâgat ilminin telif dönemi büyük oranda tamamlanmıştır. Zira bu dönemden sonra belâgata dair kaleme alınan eserler, genellikle bahsi geçen iki eser üzerine yapılan şerh ya da haşiye çalışmalarıdır. Dolayısıyla Sekkâkî’nin Miftâhu’l-‘ulûm’u ile Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh’ı belâgat ilimleri tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada her iki eser karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Bu karşılaştırma yapılırken önce eserlerin ortak yönleri ele alınacaktır. Bu bağlamda her iki eser; kaynakları, yöntemleri, üslûpları ve belâgat tarihindeki etkileri açısından karşılaştırılacaktır. Ardından da iki eser arasındaki farklılıklar ele alınacaktır. Bu farklıklar da; konuların tasnif ve tertibindeki farklılıklar ve muhtevadaki farklılıklar şeklinde anlatılacaktır. Muhtevadaki farklılıklar bağlamında; Miftâhu’l-‘ulûm’da yer aldığı halde Telhîsu’l-Miftâh’da yer verilmeyen meseleler ve Miftâhu’l-‘ulûm’da bulunmadığı halde Kazvînî’nin kitabında yer verdiği meseleler ele alınacaktır. Ayrıca Kazvînî’nin isimlendirme hususunda yaptığı bazı değişiklikler ile Miftâhu’l-‘ulûm’a yaptığı itirazlara da değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sekkâkî, Kazvînî, Miftâhu’l-‘ulûm, Telhîsu’l-Miftâh, belâgat, mukayese

Kaynakça

• Alevî, Yahya b. Hamza (1423/2002). et-Tırâzu’l-mutazammin li esrâri’l-belâga ve ‘ulûmi hakâiki’l-i‘câz. Beyrut: el-Mektebetü’l-unsuriyye. Arslan, Hüseyin (2018). “Hatip el-Kazvînî’nin Telhîs ve Îzâh Adlı Eserlerinde Sekkâkî’ye İtiraz ettiği Meseleler”. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE. Atik, Abdülaziz (1405/1985). fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-‘Arabiyye. Cürcânî, Abdülkâhir (2004). Delâilü’l-i‘câz. Thk. Mahmud Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetü’l-Hancı. Cürcânî, Abdülkâhir (ts.). Esrâru’l-belâga. Thk. Mahmud Muhammed Şakir. Cidde: Dâru’l-Medeni. Çelebi, Kâtib. (1941). Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. Haz. Şerafettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge. Ankara: MEB Yay. Çelik, Yüksel (2009). “es-Seyyid eş-Şerif el-Cürcânî’nin ‘el-Misbâh fî şerh el-Miftâh’ Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili”. Doktora tezi. Marmara Üniversitesi SBE. Dayf, Şevki (ts.). el-Belâga tatavvur ve târîh. Kahire: Dâru’l-maârif. Ebû Musa, Muhammed (1988). el-Belâgatü’l-Kur’âniyye fî Tefsîri’z-Zemahşerî ve eseruhâ fî dirâsâti’l-belâgıyye. Kahire: Dâru’l-fikri’l-‘Arabî. Gümüş, Sadreddin (1984). Seyyid Şerif Cürcânî ve Arap Dilindeki Yeri. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası Hacımüftüoğlu, Nasrullah (1992). “Belâgat Ekolleri ve Anadolu Belâgat Çalışmaları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı 8, Haziran 1992, 115-127. İbn Haldûn (1425/2004). Mukaddime. Thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. Dımaşk: Dâru Ya‘rub. İbn Mâlik Bedrüddîn (1409/1989). el-Misbâh fi’htisâri’l-Miftâh. Thk. Hüsni Abdülcelil Yusuf. Mektebetü’l-âdâb. Kâliş, Ziyâüddîn, (2010). et-Teftâzânî ve ârâühü’l-belâgıyye. Lübnan: Dârü’n-nevâdir. Kazvînî, Celâlüddîn (ts.). Telhîsu’l-Miftâh. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi. Kazvînî, Celâlüddîn (1424/2003). el-Îzâh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye. Kazvînî, Celâlüddîn (1413/1993). el-Îzâh. Thk. Muhammed Abdülmünim Hafâcî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriye li’t-türâs. Lâşin, Abdülfettâh (1978). Bahâüddîn es-Sübkî ve ârâühü’l-belâgıyye. Kahire: Dâru’t-tıbâati’l-Muhammediyye. Matlub, Ahmed (1384/1964). el-Belâga ‘ınde’s-Sekkâkî. Bağdat: Mektebetü’n-nehda. Matlub, Ahmed (1387/1967). el-Kazvînî ve şurûhu’t-Telhîs. Bağdat: Mektebetü’n-nehda. Meydan, Ahmet (2019). “Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin Miftâhu’l-Miftâh Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili”. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE. Râzî, Fahreddîn (1424-2004) Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-i‘câz. Thk. Nasrullah Hacımüftüoğlu. Beyrut: Dâru sâdır. Saîdî, Abdülmüteâl (1999). Buğyetü’l-Îzâh li Telhîsi’l-Miftâh. Kahire. Mektebetü’l-âdâb. Sekkâkî, Ebu Yakup (1420/2000). Miftâhu’l-‘ulûm. Thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye. Sübkî, Bahâüddîn (ts.). Arûsü’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh (Şürûhu’t-Telhîs içinde). Beyrut: Dâru’s-sürûr. Zemahşerî, (1407/1987). el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-Tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te‘vîl. Kahire: Dâru’r-reyyân li’t-türâs-Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî.