Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz Bölgesi türkülerindeki deyimlerin tasnifi

Yıl 2020, Sayı: Ö8, 14 - 38, 21.11.2020

Harun Coşkun

https://doi.org/10.29000/rumelide.814064

Öz

Bir dilin en kıymetli sözlü kültür ürünlerinden biri olan deyimler, tarihi süreç içerisinde kuşaktan kuşağa aktarılarak kalıp sözler halini almıştır. Bu sözlü kültür ürünleri arasında halkın milli benliğinin ve milli kimliğinin en derin temayüllerinin vücuda geldiği ürünlerden biri olan türküler, bünyesinde barındırmış olduğu anlam dünyasını yazılı kaynaklarımızın da ötesine taşımaktadır. Bu bakımdan türküler önemli, önemi oranında da üzerinde birbirinden farklı araştırma yapılması gereken bakir anlam alanlarından biridir. Bu çalışmada; Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgesi türkülerindeki deyimlerin hangilerinin birleşik fiil niteliğinde yardımcı fiillerle oluştuğu hangilerinin diğer fiil ve isimlerle kalıplaşıp deyim halini aldıkları sayısal verilerle verilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda ele alınan deyimlerin illere ve4 bölgelere göre kelime sıklığı karşılaştırmalı olarak tablolar halinde sunulmuştur. Çalışmamızda yöntem olarak öncelikle yardımcı fiillerle kalıplaşıp deyim halini almış sözcük grupları incelenmiş ardından isim öbekleriyle kalıplaşıp deyimleşmiş yapıların tasnifi üzerinde durulmuştur. Son olarak ele alınan deyimlerin köken bakımından tasnif çalışması yapılmış ve tablolar halinde sayısal verilerle sunulmuştur. Deyimleri ele alırken deyimlerin geçtiği iller -mükerrer iller hariç- alfabetik sıra esas alınarak belirtilmiştir. Tasnif çalışmasını yaparken yardımcı fiillerle kalıplaşıp deyim halini alan yapılarda yardımcı fiilin baş harfleri esas alınarak; isim gruplarının tasnifinde ise ilk sözcüğün baş harfleri esas alınarak tasnif yoluna gidilmiştir. Çalışmada; deyimlerin Türk kültür tarihimizdeki yerine ve önemine değinmek, dilbilim ve halkbilim ekseninde deyimler konusuna farklı bir pencereden bakmak ve bundan sonra yapılacak olan deyim, deyimbilim ve sözlük çalışmalarına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deyim, türkü, deyimbilim, tasnif

Classification of Idioms in Black Sea, Marmara, Aegean, Mediterranean region folk songs

Öz

Idioms, one of the most valuable oral cultural products of a language, have been changed into molded words by transferring the historical culture from generation to generation. Among these oral culture products, folk songs, one of the products in which the deepest inclinations of the national identity and consciousness of the people came into being, carried the world of meaning it contains beyond the written sources. In this respect, folk songs are one of the fields of virgin meaning that need to be made important and significantly different from each other. In this study, it has been tried to give numerical data which of the idioms in the folk songs of the Black Sea, Marmara, Aegean and Mediterranean Regions, which are combined with auxiliary verbs and which are molded into other verbs and nouns. At the same time, the word frequency of the idioms dealt with by provinces and regions is presented comparatively in tables. In our study, as a method, firstly, the word groups that have been molded with auxiliary verbs and become idioms were examined, then the classification of the structures that were molded with noun phrases was emphasized. Finally, a classification study was made in terms of the origin of the idioms discussed and presented in tables with numerical data. While dealing with the expressions, the provinces in which the idioms are mentioned - except for the repeated provinces - are specified on the basis of alphabetical order. While making classification work, in structures that mold with auxiliary verbs and become idioms, based on the initials of the auxiliary verb; In the classification of the name groups, classification has been made based on the initials of the first word. In the study; It is aimed to touch on the place and importance of idioms in our Turkish cultural history, to look at the subject of idioms in the axis of linguistics and folklore from a different perspective and to contribute to the future studies of idioms, phraseologies and lexicons.

Anahtar Kelimeler

Idiom, folk song, phraseology, classification

Kaynakça

• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil 3. Ankara: TDK............................
• Aksan, D. (1996). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin........................
• Aksoy, Ö. A. (1988). “Atasözleri, Deyimler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten-1962, Ankara: TDK, 140-148.
• Başkan, Ö. (1969). Yabancı Dil Öğretimi İlkeler ve Çözümler. İstanbul.
• Coşkun, H. (2019). Türkülerde Deyimler (Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz Bölgeleri). Yüksek Lisans Tezi, AİBÜ, Bolu.
• Çotuksöken, Y. (2004). Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Toroslu Kitaplığı.
• Dilbilim Terimleri Sözlüğü. (1949). Ankara: TDK................................
• Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Eyüboğlu, K. (1975). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler–Deyimler (Tabirler). C.2. İstanbul.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: TDK...........................
• Gökdayı, H. (2011). Türkçede Kalıp Sözler. İstanbul: Kriter.................
• Hatipoğlu, V. (1984). Türkçenin Sözdizimi. 2. Baskı, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK...................
• Özdemir, E. (1997). Açıklamalı-Örnekli Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş.
• Sinan, A. T. (2001). Türkçenin Deyim Varlığı. Malatya: Kubbealtı.
• TRT (2009). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi I. Ankara: TRT.
• TRT (2009). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi II. Ankara: TRT.
• Tülbentçi, F. F. (1977). Türk Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: İnkılap ve Aka.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: TDK........................................................