Neşâtî Divânı’nda bir anlamsal sapma çeşidi olarak alışılmamış bağdaştırmalar

Yıl 2020, Sayı: Ö8, 291 - 306, 21.11.2020

Ruken Karaduman

https://doi.org/10.29000/rumelide.814211

Öz

Şiir, dilin estetik kullanım özelliklerinin üst düzeyde tutulduğu edebî türlerin başında gelir. Şair, şiirdeki estetik yapıyı kurmak adına zengin imgeler, çeşitli söz oyunları ve günlük dil kullanımının dışına çıkan sözcük gruplarıyla yoğun bir anlatım sağlar. Özellikle, dil ögelerinin yeni bağdaştırmalar ve birleştirmeler yoluyla dizelere dökülmesi, şairlerin özgün ve güçlü anlatımlarında oldukça önemli bir yere sahiptir. Zira bağdaştırmalar, dilin anlatım olanaklarını artırarak okuyucu veya dinleyici üzerinde güçlü bir etki oluşturur. Günümüz dil ve edebiyat biliminin önemli bir çalışma konusu olan bu anlatım özelliklerini derinlemesine tetkik ise hem şaire hem de şiirdeki bilinç dışı ögelerin tespitine dair farklı bir bakış açısı sunmaktadır. Edebî eserler içerisinde şiir, düzyazıdan daha özel bir yapı arz eder. Bu yapının tam olarak anlaşılması için, alışılmamış bağdaştırma örneklerinin incelenmesi; metnin derin yapısına dair ipuçlarına ulaşma ve metnin anlam çerçevesini tam olarak belirleme adına oldukça önemlidir. Sınırları zorlayarak kendini var eden bir yapı olan alışılmamış bağdaştırmalar, divan şiirinde daha çok terkipler biçiminde karşımıza çıkar. Özellikle Sebk-i Hindî şiirlerinde vazgeçilmez bir yeri olan terkipler, bu tarzın ilk örneklerini sunan Neşâtî'nin şiirlerinde de sıkça kullanılmıştır. Şairin anlatım gücünü ve şiir dilinin özelliklerini gösteren terkiplerde hâsıl olan alışılmamış bağdaştırmalar, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Neşâtî Divanı’ndaki alışılmamış bağdaştırmalar incelenirken metaforlar, somut-soyut anlatımlar, zıt kavramların yarattığı denge ve sözcüklerin duygu değerlerinden hareketle ortaya konan farklı simgesel ifadeler çerçevesinde bir değerlendirme yapılmış; çalışmamızdaki başlıklar bu şekildeki tasniflerden yola çıkılarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Neşâtî Divanı, alışılmamış bağdaştırma, metafor, Divan şiiri

Unusual associations as a type of semantic deviation in the Neshati Divan

Öz

Poetry is one of the leading literary genres in which language aesthetic features are kept at a high level. In order to establish the aesthetic structure in the poetry, the poet uses original expressions with rich images, various word games and word groups that go beyond the use of daily language. In particular, the composing of language elements into verses through new harmonization and combinations has a very important place in the original and powerful narratives of poets. Because harmonization strongly affects the reader or listener by increasing the language's narration opportunities. In-depth examination of these narrative features, which is an important study subject of today's language and literature science, offers a different perspective on the determination of both the poet and the unconscious elements in poetry. In literary works, poetry has a more exclusive structure than prose. In order to analyze the general spirit of the poem, the study of unusual harmonization examples is crucial to reach clues about the deep structure of the text and to determine the exact meaning frame of the text. Unusual harmonization, a structure that exists by pushing the limits, mostly exists in the form of composites in divan poetry. Especially the composites, which have an important place in Sebk-i Hindi poems, were also frequently used in the poems of Neşâtî, who presented the first examples of this style. The unusual harmonization in the phrases which show the expressive power of the poet and the features of the poem language he used it the subject of this study. While examining the unusual harmonization in Neşâtî Divan, an evaluation was made within the framework of different symbolic expressions based on the metaphor, concrete-abstract expressions, the balance created by the opposite notions and the emotional value of the words; the titles in our study were determined based on such classifications.

Anahtar Kelimeler

Neşâtî’s Divan, unusual harmonization, metaphor, Divan poetry

Kaynakça

• Aksan, D. (1995). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili (Dilbilim Açısından Bakış). Ankara: Renkmay Yayınları.
• Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Coşkun, M. (2007). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1986). Divan Şiiri. Türk Dili Dergisi. Yıl: 36. Sayı: 415. s. 1-16.
• Doğan, M. N. Klasik Türk Şiirinde Su ile İlgili Metaforlar. (https://www.zdergisi.istanbul/) Erişim tarihi: 05.05.2020.
• Geçgel, H. (2004). İkinci Yeni Şiirinde Sapmalar. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi: Uluslararası IV. Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu.
• Kaplan, M. (2019). Neşâtî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Lakoff, G. ve Johnson M. (2003). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil. çev: Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Şahan, K. (2018). Metaforlar ve Orhan Veli Şiiri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(3). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 7/3. s. 1820-1838.
• Toklu, M. O. (2003). Alışılmamış Bağdaştırmaların Anlam Yapısı. II. Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu, Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınevi. s.144-153.
• Uçan Eke, N. (2017). Klasik Türk Edebiyatında Metaforik Üslup. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uğur, N. (2003). Anlambilim. İstanbul: Doruk Yayınları...............