Resimli bir seyahat romanı bağlamındaki çokdilliliğin Türkçedeki çeviri serüveni: La Femme et Le Pantin, roman espagnol

Yıl 2020, Sayı: Ö8, 471 - 489, 21.11.2020

Ayşe Özkan Osman Çeviktay

https://doi.org/10.29000/rumelide.821916

Öz

Bu makalenin amacı, resimli bir seyahat romanının içerdiği çokdillilik örneklerinin Türkçe çevirilerini çağdaş çeviribilim yaklaşımları çerçevesinde incelemektir. Bu amaç doğrultusunda, Fransız romancı Pierre Louÿs’un 1898 yılında kaleme aldığı La Femme et Le Pantin, roman espagnol adlı romanının dört farklı çevirmen -Hasan Bedreddin, Ref’i Cevat Ulunay, Tahsin Yücel ve Mehmet Doğan Özbay- tarafından 1922-2012 yılları arasında Türkçeye yapılan çevirileri incelenmiştir. Kaynak metindeki çokdilliliğin erek metinlere çevirmenler tarafından nasıl yansıtıldığı araştırmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, çevirmenlerin kaynak metinde özellikle Fransızca-İspanyolca arasında gerçekleşen “dil değiştirme” (“code-switching”) durumlarını Türkçeye çevirirken hangi çeviri stratejilerini kullandıklarının araştırılması hedeflenmiştir. Bütünlüklü bir inceleme yapmak üzere, Harf Devrimi öncesi, 1922 yılında Hasan Bedreddin tarafından yapılıp Akşam-Teşebbüs Matbaasında basılmış olan Osmanlı Türkçesi çeviri de araştırmaya dâhil edilmiştir. Osmanlı Türkçesine yapılan bu çevirinin daha önce çeviriyazısı yapılmamıştır. Bu makale kapsamında anılan eserin çeviriyazısı yapılmıştır. Ayrıca, tüm çeviri metinler üzerinde çevirmen kararları ve dayanakları odaklı karşılaştırmalı bir betimleyici çalışma gerçekleştirilmiş ve ortaya çıkan çeviri olguları tematik olarak sınıflandırılıp tarihsel bağlamda değerlendirilmiştir. Betimleyici çalışmada vurgu noktası olarak Lawrence Venuti’nin, Friedrich Schleiermacher’den esinlenerek ileri sürdüğü “yerlileştirme” ve “yabancılaştırma” (1998) kavramları temel alınmıştır. Bu betimleyici çalışmanın, resimli seyahat romanı bağlamında sergilenen çokdilliliğin Türkçeye çevirileri konusundaki tarihsel bakışımıza katkı sağlaması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

çeviribilim, çokdillilik, seyahat romanı, yerlileştirme/yabancılaştırma.

Turkish translations of multilingualism in the context of illustrated travel literature: La Femme et Le Pantin, roman espagnol

Öz

This study aims to investigate the Turkish translations of the elements of multilingualism contained in illustrated travel literature in terms of modern approaches to translation studies. For this purpose, we inspected all Turkish translations of La Femme et Le Pantin, roman espagnol written by Pierre Louÿs in 1898. These translations were made between 1922 and 2012 by four different translators -Hasan Bedreddin, Ref’i Cevat Ulunay, Tahsin Yücel and Mehmet Doğan Özbay. The study mainly aims to discover how multilingualism encountered in travel literature is rendered in the works of translators. Namely, it is aimed to discover the strategies translators employed while translating into Turkish especially the French-Spanish code-switching cases. To have a more integrated approach, the translation made by Hasan Bedreddin into Ottoman Turkish and published in Akşam-Teşebbüs publishing house in 1922 prior to Alphabet Revolution was included in the study. A transcription of this Ottoman Turkish translation has not been made before and it was transcribed into modern script in this study. Furthermore, a comparative descriptive study was conducted on all translated texts focusing on translator decisions along with their supports, and resulting translational phenomena were thematically classified and evaluated in a historical context. The descriptive study was founded on the terms, “domestication” and “foreignization” proposed by Lawrence Venuti (1998) drawing on Friedrich Schleiermacher. It is hoped that this descriptive study will add to our historical look on the Turkish translations of multilingualism displayed in the context of illustrated travel literature.

Anahtar Kelimeler

translation studies, multilingualism, travel literature, domestication/foreignization

Kaynakça

• Anamur, Hasan (2013) Başlangıcından bugüne Fransızcadan Türkçeye yapılmış çeviriler ile Fransız düşünürler, yazarlar, sanatçılar üzerine Türkçe yayınları içeren bir kaynakça denemesi. Gündoğan Yayınları. İstanbul
• Bengi-Öner, Işın (1999) Türk Edebiyatında La Dame Aux Camélias Çevirileri. Çeviri Bir Süreçtir Ya Çeviribilim. Forum 2. Sel Yayıncılık. İstanbul. 45-63.
• Berman, Antoine (2004) “Çeviri ve çeviri üstüne söylemler” çev. M. Rifat. Çeviri Seçkisi II, Çeviri(bilim) nedir? Dünya Yayınları. İstanbul. 13-23.
• Cronin, Michael (2000) Across the Lines Travel, Language, Translation. Cork University Press.
• Cronin, Michael (2008) “Downsizing the world: Translation and the politics of proximity”. Beyond Descriptive Translation Studies: Investigations in homage to Gideon Toury. Ed. Anthony Pym, Miriam Shlesinger ve Daniel Simeoni. Benjamins Translation Library.
• Ece, Ayşe (2013) “Tahsin Yücel ve Çeviri Eylemi”, Dilbilim Dergisi. Cilt 30. Sayı 2. ss.91-100.
• Karadağ, Ayşe Banu (2011) “Bir Diliçi Çeviri Örneği Olarak ‘Dipnotlar’ ve ‘Dipnotlarla Bir Çeviriyi ‘Yeniden Yazmak’.” Çeviribilim Dergisi, 8 (2012). ss. 35-40.
• López Jiménez, Luis (1997) “Pierre Louÿs, le trompe-Voeil d'une espagnolade érotique” AA. VV. IV Coloquio de la Asociacion de Profesores de Francés de la Universidad Espaňola. Las Palmas. ss 39-52.
• Meylaerts, Reine (2013) “Multilingualism as a Challenge for Translation Studies”. In C. Millan-Varela & F. Bartrina (Eds.), Routledge Handbook of Translation Studies. Routledge.
• Necatigil, Behçet (2002) Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yayınları
• Öncü, Mehmet Tahir (2017) Türkçe Çeviriler Bibliyografyası Dünya Edebiyatından Çeviriler. İstanbul. Hiper Yayın
• Paker, Saliha (2002) “Translation as Terceme and Nazire: Culture-bound Concepts and their Implications for a Conceptual Framework for Research on Ottoman Translation History”. Crosscultural Transgressions, Research Models in Translation Studies II Historical and Ideological Issues. Theo Hermans (ed). Manchester: UK ve Northampton MA. 120-143.
• Polezzi, Loredana (2006) “Translation, Travel, Migration” The Translator. 12:2. 169-188
• Simon, Sherry (2002) “Border writing in Quebec”. Chapter 3 Translating and interlingual creation in the contact zone, Postcolonial Translation içinde. ed. Susan Bassnet ve Harish Trivedi. Taylor & Francis e-Library.
• Tanyolaç-Öztokat, Nedret (2002) “Sunu”. Söylem Söylen Yazın. Tahsin Yücel’e Armağan. Nedret Tanyolaç Öztokat (yayına hazırlayan) Can Yayınları. İstanbul. 9-15.
• Toury, Gideon (1995) Descriptive Translation Studies. John Benjamins Publishing Company. Amsterdam/Philadelphia.
• Ural, Gökhan (2019) Analysis of an Immigrant Novel and Its Turkish Translation from the Standpoint of Translation Studies, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 29 Mayıs Üniversitesi. İstanbul
• Venuti, Lawrence (2008) The Translator’s Invisibility: A History of Translation. 2.bs. Routledge. London/New York.