“Menakıb-ı İbrahim Gülşeni” eserini tekstoloji (metinsel eleştiri)araştırma (inceleme esasında)

Yıl 2020, Sayı: Ö8, 337 - 348, 21.11.2020

Hacer Veliyeva

https://doi.org/10.29000/rumelide.825935

Öz

Eski şair ve dilbilimcilerinden biri olan Muhyi Gülşeninin edebi ve dilsel etkinliklere dair görüşleri incelenmiştir. Onun "Menakıb-ı İbrahim Gülşeni" isimli eseri orta çağlarda edebiyat biliminin gelişimi hakkında bilgi veren antik sanat örneğinden biridir ve bilimin modern durumunu eski çağlarla karşılaştırmakla edebi alandakı gelişimi için bize zemin vere bilir. Günümüzde geçmişi bilmeden geleceye adım atmak kolay degildir. Bu çalışmanın temel amacı şunlardır: 1) eseri tekstoloji bakımdan araştırılmasını gerçekleştirmek, 2) İbrahim Gülşeninin yaratıcı etkinligine tur atmak, 3) "Menakıb"a istinaden onun hayatını ögrenmek, 4) onu Azerbaycan doğumlu gibi tanıtmak, 5) şiirsel yeteneklerden kaynaklanan sanatsal örneklerini edebi-üslubi yönde incelemek, 6) şairin edebi mirasının, sembolik-duygusal yaratıcı yetenegini Doğu çapında yükseltmektir. Zamanının çok kültürlü ve çok yetenekli isimlerinden biri olan İbrahim Berdei Türkiye edebiyyatı tarihinde “Gülşeni” mahlası ile tanınır. Ünlü mürşid ve manevi rehber Gülşeni`nin öğretimleri, Gülşeniyye tarikatının doktrin temelleri, Mısırda devr eden sosyo-politik hadiseler “Menakib”de anlatılır. Bu çalışmada öncüllerinden yararlanma gözleminin yanı sıra, İbrahim Gülşeninin şiirsel tarzı, önde gelen şairlerin yaratıcı etkinliklerinden alıntı yaparak kalem arkadaşlarına şiir ayırma gelenekleri, halk edebiyatı unsurlarıyla gerçek koordinasyon (bağlantı) incelenmiştir. “Menakıb”ın bilimsel-paleografik tasviri ve grafik özelliklerine dayanarak bu çalışma edebi eserin eleştirilen metnini tekstoloji incelemeye, onun edebi dil yapısı, bireysel mesleki üslup, onun edebi yaratıcı yöntem ve yenilik eğilimlerini araştırmaya hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhyi, menakıb, tekstoloji araştırma, şeyh, tarikat

The textological analysis of the “Menakib-i Ibrahim Gulshani”(on the basis of scientific-critical text)

Öz

The literary and linguistic activity of Muhyi Gulshani, one of the ancient poets and linguists were analyzed. His work called "Menakib-i Ibrahim Gulshani" is one of the examples of ancient art giving some information about the development of literature science in the Middle Ages and compare it with the current state of science as a whole can give us a basis to determine the development of science in the ancient times and its modern level. Without knowing the past it is not easy to step up to future. The basic aim of this study is: 1) to carry out a textological analysis of the work, 2) to make a tour to the creative activity of Ibrahim Gulshani, 3) to study his life through "Menakib", 4) to introduce him to the people of the Azerbaijani where he was brought up, 5) to analyze his artistic examples in the literary-stylistic direction, derived from his poetic ability, 6) to promote the poet’s literary heritage, and figurative-emotional creative talent in the context of entire East. One of the most highly cultered and most intelligent people of his time Ibrahim Berdei was known in the literary history of Turkey under his makhlas of Gulshani. Great murshid or spiritual guide Gulshani`s teachings and doctrinal foundations of the Gulshaniyya, socio-political events circulated in Egypt were narrated in “Menakib”. This study investigated İbrahim Gulshani`s poetic style along with an observation of his taking advantage of his predecessors, his truthfulness to the traditions of devoting poems to his penpals, and citing the creative activities of prominent poets, to discover his true coordination with elements of folk literature. Based on scientific-paleographic description and graphic peculiarities of the manuscript, this study are also aimed at doing textological analysis of the critical text of the literary monument, its literary linguistic structure, and individual professional style, its literary creative method, its use of traditions and innovative tendencies.

Anahtar Kelimeler

Muhyi, menakib, textological analysis, sheikh, tariqa (order)

Kaynakça

• Bajat Fuzuli, Turkish tekke (tasavvuf) literature. (Baku: Elm and Tahsil Press, 2011)
• Brown P. John, The darvishes or oriental spiritualism. (London: Frank Cass & Co.Ltd, 1968)
• Catalogue of historico-geographical manuscripts (Stambul: Milli Egitim Press1946, № 6), 505- 506
• Emre Side, Ibrahim-i Gulshani and the Khalwati-Gulshani order. (London: Brill Publishing, 2017)
• Emre Side, A Study of the Modern-Day Scholarship and Primary Sources on Ihrahim-i Gulshani and The Khalwati -Gulshani Order of Dervishes // Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), (Stambul: 2017, vol.15; № 30,) pp 110-130
• Eren Guler, Osmanlı. Culture and art. (Stambul: Yeni Turkiye Press,1999, in 12 vol. V. 9.)
• Hulvi Djamaladdin, Lemezat-i Hulviyye ez Lemezat-i Ulviyye (Stambul: Yıldız Press, 1993)
• Koch Mustafa, Muhyi-yi Gulsheni. Reshehat-i Muhyi (Stambul: Turk Yazma Kurumu Press, 2014)
• Konur Himmet, Ibrahim Gulsheni: Life, works, tarikat (Stambul: Insan Press, 2000)
• Lingwood Chad G. Politics, Poetry and Sufism in Medieval Iran ( The Netherlands: Hotei Publishing, 2014)
• Mirahmedov Aziz, The dictionary of literature terms (Baku: Egitim Press, 1978)
• Odjak Ahmet Yashar, Menakıb as the historical source of culture. (Ankara: Turk Tarih Kurumu Press)
• Research of Azerbaijan folklore . Book 32. (Baku: Nurlan Press, 2010)
• Trimingham John Spencer, The Sufi Orders in Islam (Great Britain: Clarendon Press, 1971)
• Yazichi Tahsin, Muhyi-yi Gulsheni Menakıb-ı Ibrahim-i Gulsheni and Shemleli-zadeh Ahmet Efendi, Shiwe-i tarikat-i gulsheniye (Ankara: Turk Tarih Kurumu Press, 1982)
• http://maverd.blogspot.com/2014/12/from-balaibalan-to-esperanto.html
• https://archnet.org/sites/2426/publications/3023..................................