Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde anlama becerileri (dinleme ve okuma)

Yıl 2020, Sayı: 21, 39 - 55, 21.12.2020

Ahmet Başkan Mete Yusuf Ustabulut

https://doi.org/10.29000/rumelide.835294

Cited By: 4

Öz

İnsan, sosyal bir varlıktır ve toplumsallığının bir sonucu olarak diğer kişilerle sürekli iletişim halindedir. Bu iletişimde birey, anlama ve anlatma becerilerini kullanır. Dinleme ve okuma, anlama becerileri kapsamına girer. Kişilerin ana dillerindeki yazılı veya sözlü ifadeleri anlamalarını sağlayan bu beceriler, Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde de önemli yer tutar. Bu durumdan hareketle bu çalışmada, anlama becerileri olan dinleme ve okuma becerileri üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda, her iki becerinin ne olduğuna, iletişimde nasıl bir rol oynadığına ilişkin bilgiler sunulmuş ve bu becerilerin Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi açısından yeri ve öneminden bahsedilmiştir. Bunun yanında çalışmada, ana dili öğretimi ile Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde anlama becerilerinin verilmesinde ne gibi farklılıklar olduğuna ilişkin bilgilere de yer verilmiştir. Çalışma ile dinleme ve okuma becerilerinin kapsamının ve sınırlarının çizilmesi, yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde bu becerilerin yeri ve öneminin belirlenmesi amacıyla kapsamlı bir literatür taraması yapılmıştır. Buna göre, öğrencilerin işitsel mesajları alabilecekleri sosyal ortamlara daha fazla girmeleri, dinleme becerisinin gelişiminde daha hızlı mesafe kat edilmesini sağlayabilir. Ayrıca sunulan dinleme materyallerinin görsel unsurlarla, jest ve mimiklerle desteklenmesi de dinleme becerisinin gelişimine katkı sağlayabilir. Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde okuma becerisinin geliştirilmesi büyük önem taşıdığı ve okuma becerisinin gelişmesiyle diğer becerilerinin gelişimine de bir zemin hazırlanacağı ifade edilebilir. Yabancı dil öğretiminde okuma becerisinin geliştirilmesi için öncelikle bireylerin hedef dildeki metinleri doğru biçimde anlamaları gerekmektedir. Bu okuduğunu anlama işleminde kişinin kelime hazinesinin yeterli düzeyde olması, cümle yapısının ve dil bilgisi özelliklerinin öğrenci tarafından belirli bir düzeyde bilinmesi gerekir. Ayrıca, okunan metinlerdeki içeriğin de öğrencilerin ön bilgileri ile uyumlu olması önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Anlama becerileri, Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi, dinleme, okuma

Comprehension skills in teaching Turkish as a foreign language (listening and reading)

Öz

Human is a social being and as a result of his sociality he is in constant communication with other people. In this communication, the individual uses comprehension and expression skills. Listening and reading are included in comprehension skills. These skills, which enable people to understand written or oral expressions in their mother tongue, also play an important role in teaching Turkish as a foreign language. From this point of view, this study focused on listening and reading skills, which are comprehension skills. In this context, information about what both skills are and what role they play in communication is presented and the place and importance of these skills for teaching Turkish as a foreign language is mentioned. In addition, the study also included information on the differences between mother tongue teaching and teaching comprehension skills in teaching Turkish as a foreign language. A comprehensive literature review was conducted in order to draw the scope and boundaries of listening and reading skills with the study and to determine the place and importance of these skills in teaching Turkish as a foreign language. Accordingly, the more students enter social environments where they can receive auditory messages, the faster the distance can be covered in the development of listening skill. In addition, supporting the presented listening materials with visual elements and gestures may contribute to the development of listening skill. It can be stated that the development of reading skill is of great importance in teaching Turkish as a foreign language and that the development of reading skill will prepare a ground for the development of other skills. In order to develop reading skills in foreign language teaching, individuals must first understand the texts in the target language correctly. In this reading comprehension process, the person's vocabulary must be at a sufficient level, sentence structure and grammar characteristics must be known by the student at a certain level. In addition, it is important that the content of the texts read is compatible with the prior knowledge of the students.

Anahtar Kelimeler

Comprehension skills, teaching Turkish as a foreign language, listening, reading

Kaynakça

• Afflerbach, P.P., & Cho, B.Y. (2011). The classroom assessment of reading. In M.L. Kamil, P.D. Pearson, E.B. Moje, & P.P. Afflerbach (Eds.), Handbook of reading research (Vol. 4, pp. 487 – 514). New York, NY: Routledge/Taylor & Francis.
• Akinnaso, N. F. (1985). On the similarities between spoken and written language. Language and Speech, 28, 323–359.
• Akyol, H. (2006). Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Kök...........................
• Akyol, H. (2008). Türkçe ilk okuma yazma öğretimi. Ankara: Pegema.
• Akyol, H. (2014). Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Altunkaya, H. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin okuma kaygıları ile okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Altunkaya, H. ve Erdem, İ. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin okuma kaygıları ve okuduğunu anlama becerileri. Sakarya University Journal of Education, 7(1), 59-77.
• Altunkaya, H. (2018). Dinleme türleri. A. Akçay (Ed.), Dinleme izleme eğitimi içinde (s. 77-115). Ankara: Nobel Akademik.
• Alvermann, D. E. (2002). Effective literacy instruction for adolescents. Journal of Literacy Research, 34(2), 189–208.
• Anderson, R., Wilson, P. & Fielding, L. (1988). Growth in reading and how children spend their time outside of school. Reading Research Quarterly, 23, 285-303.
• Arıcı, A. F. (2008). Okuma eğitimi. Ankara: Pegem Akademi.............................
• Aygüneş, M. (2007). Yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde okuma becerisini geliştirme yolları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Aytaş, G. (2005). Okuma eğitimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(4), 461-470.
• Bodie, G. D. (2011). The Active-empathic listening scale (AELS): Conceptualization and evidence of validity within the interpersonal domain. Communication Quarterly, 59(3), 277-295.
• Brown, G. (1987). Twenty-five years of teaching listening comprehension. English Teaching Forum. 25(1): 11-15.
• Bulut, B. (2013). Etkin dinleme eğitiminin dinlediğini anlama, okuduğunu anlama ve kelime hazinesi üzerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Ceran, D. (2015). Seçici dinleme ile not alarak dinleme yöntemlerinin altıncı sınıf öğrencilerinin dinlediğini anlama becerisine etkisi. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 7(1), 205-219.
• Çifçi, M. (2001). Dinleme eğitimi ve dinleme eğitimini etkileyen faktörler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 165-177.
• Çiftçi, Ö. (2007). Aktif dinleme. Milli Eğitim, 176, 231-242...................................
• Demirel, Ö. (1999). İlköğretim okullarında yabancı dil öğretimi. İstanbul: MEB.
• Demirel, Ö. (2014). Yabancı dil öğretimi (8. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Dilidüzgün, Ş. (2013). Dinleme eğitimi. M. Durmuş ve A. Okur (Ed.), Yabancılara Türkçe öğretimi el kitabı içinde (s. 259-276). Ankara: Grafiker.
• Doğan, B. (2019). Yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde dinleme/izleme eğitimi ve etkinlik örnekleri. İ. Erdem, B. Doğan ve H. Altunkaya (Ed.), Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi içinde (s. 69-94). Ankara: Pegem Akademi.
• Doğan, B. ve Erdem, İ. (2017). Ortaokul öğrencilerinin dinleme/izleme stratejileri kullanım sıklığı ölçeğinin geçerlik güvenirlik çalışması, E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 64-81.
• Doğan, B. ve Erdem, İ. (2018). Strateji temelli dinleme etkinliklerinin yedinci sınıf öğrencilerinin dinleme becerisiyle strateji kullanma düzeyine etkisi. International Journal of Language Academy, 6(1), 289-315.
• Doğan, Y. (2013). Dinleme eğitimi (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Duman, G. B. (2013). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde materyal geliştirme ve materyallerin etkin kullanımı. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(2), 1-8.
• Durmuş, M. (2013). Yabancılara Türkçe öğretimi (2. Baskı). Ankara: Grafiker.
• Epçaçan, C. (2013). Temel bir dil becerisi olarak dinleme ve dinleme eğitimi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2013(11), 331-352.
• Ergin, A. (2008). Eğitimde etkili iletişim (4. Baskı), Ankara: Anı..........................
• Ergin, A. ve Birol, C. (2000). Eğitimde iletişim. Ankara: Anı..........................
• Feyten, C. M. (1991). The power of listening ability: An overlooked dimension in language acquisition. The Modern Language Journal, 75(2), 173-180.
• Ford, W. S. Z., Wolvin, A. D. ve Chung, S. (2000). Students' self-perceived listening competencies in the basic speech communication course. International Journal of Listening, 14(1), 1-13.
• Gök, B. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde metin seçimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Greaney, V. & Hegarty, M. (1987). Correlations of leisure-time reading. Journal of Research in Reading 10, 3-20.
• Guthrie, J. T., Wigfield, A., Barbosa, P., Perencevich, K. C., Taboada, A., Davis, M. H., Scafiddi, N.T. & Tonks, S. (2004). Increasing reading comprehension and engagement through concept-oriented reading instruction. Journal of educational psychology, 96(3), 403.
• Guthrie, J.T., & Wigfield, A. (2000). Engagement and motivation in reading. In M.L. Kamil, P.B. Mosenthal, P.D. Pearson, & R. Barr (Eds.), Handbook of reading research (Vol. 3, pp. 403–422). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Guthrie, J.T., Taboada, A., & Wigfield, A. (2011). Alignment of cognitive processes in reading with motivations for reading. In D. Lapp & D. Fisher (Eds.), Handbook of research on teaching the English language arts (3rd ed., pp. 125–131). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Gündüz, O. ve Şimşek, T. (2014). Anlama teknikleri 2: Dinleme eğitimi el kitabı. Ankara: Grafiker.
• Güneş, F. (2013). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Ankara: Pegem Akademi.
• Güven, Z. Z. (2007). Öğrenme stillerine dayalı etkinliklerin öğrencilerin dinleme becerisi erişileri, İngilizce dersine yönelik tutumları ve öğrenilenlerin kalıcılığına etkisi.
• Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Güzel, A. ve Barın, E. (2013). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi. Ankara: Akçağ.
• İnce, B. ve Boztilki, G. (2016). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde dinleme becerisi. F. Yıldırım ve B. Tüfekçioğlu (Ed.), Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi kuramlar yöntemler yaklaşımlar beceriler uygulamalar içinde (ss. 157-175). Ankara: Pegem Akademi.
• İşcan, A. (2011). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde filmlerin yeri ve önemi. Turkish Studies - International Periodical for he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(3), 939-948.
• İşcan, A. ve Aydın, G. (2014). Yabancı dil olarak Türkçe dinleme öğretimi. A. Şahin (Ed.), Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi kuramlar, yaklaşımlar, etkinlikler içinde (s. 317-335). Ankara Pegem Akademi.
• Karakuş Tayşi, E. (2017). Dil becerileri-anlama (Dinleme ve okuma becerileri). H. Develi, C. Yıldız, M. Balcı, İ. Gültekin ve D. Melanlıoğlu (Ed.), Uygulamalı Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi el kitabı Cilt 1 içinde (s. 289-358). Ankara: Kesit Yayınları.
• Karatay, H. (2011). Okuma eğitimi kuram ve uygulama. Ankara: Berikan.
• Kavcar, C., Oğuzkan F. ve Sever, S. (2004). Türkçe öğretimi. Ankara: Engin.
• Kaya, M. F. (2014). Dinleme türleri ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması, dil geçerliği ve faktör yapısının belirlenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(3), 321- 340
• Koçer, Ö. (2013). Program geliştirmenin ilk basamağı: Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde ihtiyaç ve durum analizi. Eğitim ve Bilim, 38(169).
• Krashen, S. (1982). Principles and practice in second language acquisiton. Oxford: Pergamon.
• Kurudayıoğlu, M. ve Çelik, G. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının okumaya ve okuma eğitimine ilişkin öz yeterlik algıları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(4), 109-138.
• Kurudayıoğlu, M. ve Kana, F. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının dinleme becerisi ve dinleme eğitimi özyeterlik algıları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(2), 245-258.
• Liubinienė, V. (2009). Developing listening skills in CLI. Kalbų studijos, (15), 89-93.
• Maden, S. ve Durukan, E. (2011). Türkçe öğretmeni adaylarının dinleme stillerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4), 101-112.
• MEB (2006). İlköğretim Türkçe dersi (6, 7, 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Melanlıoğlu, D. (2011). İlköğretim Türkçe öğretim programının “dinleme türleri” bakımından değerlendirilmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 65-78.
• Mete, F. ve Bağcı Ayrancı. B. (2016). Lisans öğrencilerinin dinleme becerisi üzerine görüşleri. Journal of Human Sciences, 13(3), 4959-4972
• Morley, J. (1972) Improving aural comprehension. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press.
• Özbay, M. (2005). Bir dil becerisi olarak dinleme eğitimi, Ankara: Akçağ..........................
• Özbay, M. (2009a). Anlama teknikleri II: Dinleme eğitimi. Ankara: Öncü Kitap.................
• Özbay, M. (2009b). Okuma eğitimi. Ankara: Öncü Kitap.............................................
• Özbay, M. ve Çetin, D. (2013). Dinleme becerisinin geliştirilmesinde prozodik farkindaliğin önemi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştirmalari Dergisi, 26, 155-175.
• Özdemir, S. (2010). Yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde halk hikayelerinden yararlanma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Pearce, C. G., Johnson, I. W. ve Barker, R. T. (2003). Assessment of the listening styles inventory: Progress in establishing reliability and validity. Journal of Business and Technical Communication, 17(1), 84-113.
• Pitre, E. (2007). Three Types of Listening. https://cob.unt.edu/mgmt/pitre/mgmt3330/Types%20Of%20Listening.pdf (Erişim tarihi 05.01.2019)
• Purdy, M. (1997). What is listening. Listening in everyday life: A personal and professional approach, 2, 1-20.
• Reese, S. (1983). Teaching aesthetic listening. Music Educators Journal, 69(7), 36-38.
• Rice, G. E. (1986). The everyday activities of adults: Implications for prose recall. Educational Gerontology, 12, 173-86.
• Rivers, W. (1966). Listening comprehension. Modern Language Journal, 50(4): 196-204.
• Rost, M. (1994). Introducing listening. London: Penguin......................................
• Rost, M. (2011). Teaching and researching (Second Edition). Harlow: Pearson Education Limited
• Sarikaya, B. (2018). Dinlemeyle ilgili temel kavramlar. A. Akçay (Ed.) Dinleme/izleme eğitimi içinde (s. 55-75). Ankara: Nobel Akademik.
• Sever, S. (2004). Türkçe öğretimi ve tam öğrenme, Ankara: Anı........................
• Sinatra, G. M. (1990). Convergence of listening and reading processing. Reading Research Quarterly, 25, 115–130.
• Stipek, D. (2002). Good instruction is motivating. in A. Wigfield & J. S. Eccles (Eds.), Development of achievement motivation (pp. 309–332). San Diego, CA: Academic Press.
• Şahin, A. (2011). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin dinleme becerisi farkındalıklarının sosyo-ekonomik düzeye göre incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 178-188.
• Şen, E. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde okuma becerisini geliştirmek üzere “bellek stratejilerinin” kullanımı. E-Dil Dergisi, 4, 64-83.
• Tabak, G. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının dinleme stillerinin bazı değişkenler açısından değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(22), 171-181.
• Tomlinson, B. (Ed.). (2011). Materials development in language teaching. Cambridge University Press.
• Tompkins, G. E. (2005). Language arts: Patterns of practice. Pearson/Merrill/Prentice Hall.
• Tüfekçioğlu, B. (2013). Yabancı dil olarak Türkçe okuma becerisinin yöntem ve materyal açısından geliştirilmesine yönelik bir çalışma. E-Dil Dergisi, 1, 101-117.
• Ungan, S. (2013). Dinleme. A. Kırkkılıç, H. Akyol (Ed.), İlköğretimde Türkçe öğretimi (ss. 135-161). Ankara: Pegem Akademi.
• Ur, P. (2018). Dil öğretiminde 100 temel strateji. M. Demirtekin (Çev.), Konya: Eğitim.
• Uslu Üstten, A. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde ölçme ve değerlendirme. Ü. Şen (Ed.), Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi içinde (ss. 119-138). Ankara: Pegem Akademi.
• Uzun, G. L. (2009). Yaratıcı bir süreç olarak okuma. Dil Dergisi, (143), 7-19.
• Ünalan, Ş. (2006). Türkçe öğretimi. Ankara: Nobel..................................................................
• Vandergrift, L. ve Goh, C. C. (2012). Teaching and learning second language listening: Metacognition in action. New York: Routledge.
• Wigfield, A., Gladstone, J. R., & Turci, L. (2016). Beyond cognition: Reading motivation and reading comprehension. Child development perspectives, 10(3), 190-195.
• Yalçın, A. (2002). Türkçe öğretim yöntemleri yeni yaklaşımlar. Ankara: Akçağ.........................................
• Yaylı, D. (2011). Ana dilinde ve yabancı dilde okuma. D. Yaylı ve Y. Bayyurt (Editörler). Yabancılara Türkçe öğretimi politika yöntem ve beceriler. İkinci Baskı. Ankara. Anı, 57-70.