Rusçada zıt anlamlı sözcüklerin anlamsal açıdan sınıflandırılması

Yıl 2020, Sayı: 21, 850 - 868, 21.12.2020

Fatma Ataklı Saçak

https://doi.org/10.29000/rumelide.839172

Öz

Zıt anlamsal bağıntılar, dilin ayrılmaz bir parçasıdır nitekim sözcükler, deyimler, cümleler anlamsal açıdan birbirine karşıtlık oluşturabilmektedir. Ancak zıt anlam her şeyden önce özellikle sözcüksel bir olgudur. Bir zıt anlam çifti meydana getiren sözcükler mutlaka ortak bir anlam türüne sahiptir. Bunun yanında ise bu sözcükler kendi aralarında anlamsal bileşenlerinin yalnızca birine göre karşıtlık göstermektedir. Sözcükler arasında ortaya çıkan bu anlamsal karşıtlık dilbilimsel açıdan zıt anlamın ön koşulunu oluşturmaktadır. Her dilde yaygın olarak zıt anlam olgusuna rastlanmaktadır. Buna rağmen zıt anlamlı sözcükler üzerine yapılan araştırmalar, eş anlamlı sözcük araştırmalarına göre daha az gelişim göstermiştir. Rus dilinde yapılan çok sayıdaki araştırmaya rağmen hala zıt anlam kavramı tam olarak aydınlatılabilmiş değildir. Bu konuyla ilgili çalışmada bulunan her araştırmacı kendi yaklaşımını benimsemektedir. Bununla birlikte Rus dilinde zıt anlamlı sözcükler anlamsal açıdan genellikle karşıt zıtlık, bütünleyici zıtlık ve vektörel zıtlık olmak üzere üç ana grupta incelenmektedir. Bu tür sözcüklerin anlamsal açıdan incelenmesi için ortak bir sınıflandırma türüne rastlanmamaktadır. Bu yüzden çalışmamızda var olan bu sınıflandırma türlerinin tanıtılması ve sistemli bir tablosunun sunulması için Rus dilinde anlamsal açıdan öne çıkan sınıflandırma türlerinin semantik, morfolojik ve tasvirsel araştırma yöntemleriyle incelenmesi, örneklendirilmesi amaçlanmıştır. Bu makalenin birinci bölümünde Rus dilinde zıt anlamlı sözcüklere dair genel bilgiler verilmekle birlikte bu alanda yapılan araştırmalar ele alınmıştır. Rus dilbiliminde zıt anlamlı sözcük tanımlamalarına değinilmiş olup zıt anlamın dilsel açıdan temel özellikleri aydınlatılmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde Rusçada zıt anlamlı sözcüklerin anlamsal açıdan sınıflandırma türlerinden bahsedilmiş, çeşitli değerlendirmelerde bulunulmuş ve örneklerle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusçada zıt anlamlı sözcükler, bütünleyici, karşıt, vektörel, evrişik

Semantic classification of antonyms in Russian language

Öz

Opposite semantic relations are inseparable parts of a language, as words, phrases, sentences can create semantic oppositions. However, the antonym is first of all a particularly lexical fact. Words that make up an antonym pair necessarily have a common type of meaning. Besides, these words show contrast among themselves according to only one of their semantic components. This semantic opposition that occurs between words constitutes the precondition of the antonym linguistically. The fact of an antonym is common to all languages. However, the searches on antonyms are less improved than synonyms. Despite numerous studies in the Russian language, the concept of antonym has not been fully elucidated. Every researcher in this subject adopts his own approach. However, in the Russian language, antonyms are generally examined in three main groups as: contrary, complementary antonym, and vectorial antonym. There is no common classification type to examine such words in terms of semantics. Therefore, in our study, it is aimed to examine and exemplify the classification types that stand out semantically in the Russian language with semantic, morphological, and descriptive research methods to introduce these classification types and present them in a systematic table. In the first part of this article, a general assessment has been done about the antonyms in the Russian language; studies in this area have been discussed. The definitions of antonyms in Russian linguistics have been mentioned and the main features of antonyms in terms of linguistics have been elucidated. In the second part, the semantic classification types of antonyms in the Russian language are mentioned, various assessments have been made and explained with examples.

Anahtar Kelimeler

Antonyms in the Russian language, contrary, complementary, vectorial, converse.

Kaynakça

• Ahmanova, O. S. (1969). Slovar lingvistiçeskih terminov. Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya.
• Apresyan, Yu. D. (1995). İzbrannıye Trudı, tom I. Leksiçeskaya semantika (2-e izd.). Moskva: Şkola “Yazıki russkoy kulturı”, İzdatelskaya firma “Vostoçnaya literatura”, RAN.
• Bally, C. (2001). Frantsuzskaya stilistika. Moskva: Editorial URSS. (Eserin orjinali 1961’de yayımlandı).
• Bulahovskiy, L. A. (1954). Vvedeniye v yazıkoznaniye, ç. II, (2. Baskı). Moskva: Uçpedgiz.
• Cruse, D. A. (1987). Lexical Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Fomina, M. İ. (1990). Sovremennıy russkiy yazık. Leksikologiya. Moskva: Vısşaya Şkola.
• Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual.
• Hegel, G. W. F. (1971). Nauka logiki. v 3-x t. t. 1. (otv. red. M. M. Rozental).M.: Mısl.
• Hegel, G. W. F. (2014) Mantık Bilimi (Çev. A. Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınları.
• Koryukina, YE. S. (2014). Ritoriçeskiye Vozmojnosti Antonimov v Sovremennom Russkom Yazıke: Problema Sistemnovo Opisaniya. Dissertatsiya na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata filologiçeskih nauk. Nijegorodskiy Gosudarstvennıy Universitet imeni N. İ. Lobaçevskovo, Nijnıy Novgorod, Rusya.
• Krısin, L.P. (2007). Sovremennıy russkiy yazık. Leksiçeskaya semantika. Leksikologiya. Frazeologiya. Leksikografiya. Moskva: Akademiya.
• Lyons, J. (1983). Kuramsal Dilbilime Giriş (çev. A. Kocaman). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (Eserin orjinali 1968’de yayımlandı).
• Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim (çev. B. Vardar). İstanbul: Multilingual. (Eserin orjinali 1960 yılında yayımlandı).
• Miller, E. N. (1990). Priroda leksiçeskoy i frazeologiçeskoy antonimii. Saratov: İzdatelstvo Saratovskogo universiteta.
• Miller, E. N. (1985). Antonimiya nominativnıh edinits v sovremennom nemetskom yazıke. Kuybışev: Kuybışevskiy Gosudarstvennıy pedagogiçeskiy institut imeni V. V. Kuybışeva.
• Miller, E. N. (1978). Antonimiya v leksike i frazeologii (na materiale nemetskogo i russkogo yazıkov). Alma-ata.
• Novikov, L. A. (2001). İzbrannıye Trudı: Problemı yazıkovogo znaçeniya. Tom I. Moskva: İzdatelstvo Rossiyskogo universiteta drujbı narodov.
• Novikov, L. A. (1984). “Russkaya antonimiya i ee leksikografiçeskoe opisanie” // Lvov M. R. (2006). Slovar antonimov russkogo yazıka (8-oe izd.), pod. red. L. A. Novikova. Moskva: AST- PRESS KNİG
• Novikov, L. A. (1982). Semantika russkogo yazıka. Moskva: Vısşaya şkola.
• Novikov, L. A. (1973). Antonimiya v russkom yazıke. Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo universiteta.
• Pestova, S. (2014). “Antonimiya kak Ob’ekt Teoretiçeskogo İssledovaniya”. Bulletin of the South Ural State University Series “Linguistics”, 11(1) 18-21.
• Peşkovskiy, A. M. (1959). İzbrannıye Trudı. Moskva: Gosudarstvennoye uçebno-pedogogiçeskoe izdatelstvo Ministerstva prosveşeniya RSFR.
• Reformatskiy, A. A. (1996). Vvedeniye v yazıkovedeniye (5-oe izd.). Moskva: Aspekt Press.
• Sağlık, G. S. (2007). Türk Dilinde Yön Gösteren Karşıtlıklar Aşağı: Yukarı Sözcükleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Saussure, F. D. (2001) Genel Dilbilim Dersleri (Çev. B. Vardar). İstanbul: Multilingual. (Eserin orjinali 1915’te yayımlandı).
• Şanskiy, N. M. (2009). Leksikologiya sovremennogo russkogo yazıka. Moskva: Knijnıy dom « LİBROKOM».
• Şmelyev, D. N. (1977). Sovremennıy russkiy yazık: leksika. Moskva: Prosveşeniye.
• TDK (2020). Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 02. 08. 2019.
• Vvedenskaya, L. A. (2003). Slovar Antonimov russkogo yazıka. Moskva: İzdatelstvo Astrel: İzdatelstvo AST.