Kamus-ı Türkî’den günümüze Fransızca alıntı kelimelerde anlam değişmeleri

Yıl 2021, Sayı: 22, 1 - 27, 21.03.2021

Selcen Koca

https://doi.org/10.29000/rumelide.885408

Cited By: 2

Öz

Kültürel ve dolayısıyla dilbilimsel temasın doğal sonuçlarından biri olan sözcüksel ödünçleme, kaynak konumundaki verici dilden alıcı dilin söz varlığına yapılan kelime aktarımıdır. Sözcüksel ödünçlemeyi teşvik eden temel etkenler, sözcüksel boşluğu doldurma ihtiyacı ve prestij kazanma isteğidir. Yabancı bir kaynak dilden ödünçlenen kelimeler, az veya çok; fonolojik, ortografik, morfolojik ve anlamsal açıdan alıcı dilin sistemine uyum sağlayacak şekilde değiştirilerek kullanılırlar. Bu çalışmanın konusu olarak seçilen alıntı kelimelerdeki anlam değişmeleri, farklı şekillerde ve aşamalarda gerçekleşebilmektedir. Alıntı kelimeler, alıcı dile ilk kez tanıtıldığında kaynak dildekinden farklı bir anlam gösterebileceği gibi dile uyarlandıktan sonra süreç içerisinde de anlam değişimine uğrayabilir. Özellikle Tanzimat dönemiyle artan ve 20. yüzyılın ortalarına kadar etkisini sürdüren Türk-Fransız teması, Türkçeye Fransızca kelimelerin ödünçlenmesi sonucunu doğurmuştur. Türkçede yeni kavram, madde ve eşyaları karşılayan kelimelere duyulan ihtiyaç Fransızcadan yapılan sözcüksel ödünçlemelerin başlıca nedenidir. Bu çalışmada, Tanzimat dönemi aydınlarından Şemseddin Sami tarafından hazırlanan Kamus-ı Türkî'deki Fransızca alıntı kelimeler tespit edilerek bu kelimelerin günümüzde geçirdiği anlam değişmeleri analiz edilmiştir. Fransızca alıntı kelimelerdeki anlam değişmeleri, konuyla ilgili tipolojilere göre anlam genişlemesi, anlam daralması, anlam aktarımı (metafor, metonimi, sinekdoka) alt başlıkları altında incelenmiş; anlam olayları dışında galatlar yoluyla oluşan anlam değişmelerine de yer verilmiştir. Böylece, hem 19. yüzyıldan günümüze Fransızca alıntı kelimelerdeki anlam değişmeleri belirlenmiş hem de bu kelimelerin kaynak dilden farklı olarak Türkçede kazandıkları özgün anlamlar ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Alıntı kelime,, anlam değişmeleri, Kamus-ı Türkî,, anlam genişlemesi,, anlam daralması, anlam aktarımı

Semantic changes of French loanwords from Kamus-ı Türkî to contemporary Turkish

Öz

Lexical borrowing, one of the natural consequences of cultural and hence linguistic contact, is the transfer of words from the source or donor language to the vocabulary of the recipient langauage. The main motivation of lexical borrowing are the need to fill the lexical gap and desire to gain prestige. Words borrowed from a foreing source language undergo, more or less; phonological, orthographic, morphological and semantic changes to adapt to the system of the recipient language. Semantic changes in the loanwords selected as the subject of this study can occur in different ways and stages. Semantic changes can occur when the loanwords are introduced to the recipient language for the first time or after the loanword is adapted to the language. Turkish-French contact, which increased especially with the Tanzimat period and continued its influence until the middle of the 20th century, resulted in the borrowing of French words into Turkish. The need for words corresponding to new concepts, entities and goods in Turkish is the main reason for lexical borrowings from French. In this study, French loanwords in Kamus-ı Türkî, prepared by Şemseddin Sami, one of the Tanzimat period intellectuals, were determined and the semantic changes in French loanwords have been examined under the sub-heading of semantic widening, semantic narrowing, semantic shift (metaphor, metonymy, synecdoche) according to the relevant typologies, and besides the meaning event, the semantic changes occurring through the galat (language mistakes) are also included. Thus, both the semantic changes in the French loanwords from the 19th century to the present were determined, and the original meanings that these words acquired in Turkish, different from the source langauage, were revealed.

Anahtar Kelimeler

Loanword,, semantic change, Kamus-ı Türkî,, semantic widening, semantic narrowing, semantic shift

Kaynakça

• Adelaar, K. A. (1994). Malay and Javanese loanwords in Malagasy, Tagalog and Siraya (Formasa). Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde, 150(1), 50-65.
• Anam, M. K. ve Nirmala, D. (2019). Semantic changes of English loanwords in Radar Kediri daily newpaper headlines. Parole: Journal of Linguistics and Education, 9(2), 80-89.
• Apenteng, M. A. ve Amfo, N. A. (2014). The form and function of English loanwords in Akan. Nordic Journal of African Studies, 23(4), 219-240.
• Bader, Y. (1990). Semantic change in Arabic loanwords from English and French. Abhath Al-Yarmouk: Literature and Linguitics Series, 8(2), 33-48.
• Barber, C. L. (1964). Linguistic change in present-day English. Edinburgh: Oliver&Boyd.
• Bator, M. (2010). Obsolete Scandinavian loanwords in English. Frankfurt: Peter Lang.
• Bellows, J. ve Bellows, W. (1919). Dictionary of French and English, English and French (3. bs.). London: Longmans, Green.
• Blank, A. (1999). Why do new meanings occur? A cognitive typology of the motivations for lexical semantic change. A. Blank ve P. Koch (eds.), Historical semantics and cognition. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, 61-89.
• Bloomfield, L. (1933). Language. London: George Allen&Unwin Ltd.
• Breiter, M. (1997). What is the difference between "shashlyk" and "barbecue"? Perspectives: Studies in Translatology, 5(1), 85-100.
• Bussmann, H. (1999). Routledge dictionary of language and linguistics. London, New York: Routledge.
• Campbell, L. ve Mixco, M. J. (2007). A glossary of historical linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Cruse, A. (2006). A glossary of semantics and pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Crystal, D. (2008). A dictionary of linguistics and phonetics (6.bs.). USA&UK: Blackwell Publishing.
• Çiçek, A. (2009). Sözlük bilimi açısından Kâmûs-ı Türkî üzerine bir inceleme. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 183-193.
• Danesi, M. ve Rocci, A. (2009). Global linguistics: An introduction. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Demiray, K. (1981). Sözlükçülüğümüzde önemli bir aşama ve Kamûs-ı Türkî. Türk Dili Dergisi, XLIII, 24-26.
• Durmuş, O. (2004). Alıntı kelimeler bakımından Türkçe sözlük. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 26, 1-21.
• Görlach, M. (2003). English words abroad. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Hall-Lew, L. A. (2002). English loanwords in Mandarin Chinese. BA Honors Thesis, University of Arizona, Tuscon.
• Haspelmath, M. (2009). Lexical borrowing: Concepts and issues. M. Haspelmath ve U. Tadmor (Ed.), Loanwords in the World's Languages. Berlin: De Gruyter Mouton, 35-54.
• Haugen, E. (1950). The analysis of Llnguistic borrowing. Language, 26, 210-231.
• Herman, J. ve de Vries, Jr. (2008). Dutch: Is it threatened by English? J. Rosenhouse ve R. Kowner (eds.), Globally speaking: motives for adopting English vocabulary in other languages. Clevedon, UK: Multilingual Matters.
• Hock, H. H. (1980). Introduction to historical linguistics: A handbook for graduate students in linguistics. Urbana: University of Illinois Typescript.
• Hoffmann, Z. (2011). Ways of the world's words: Language contact in the age of globalizaton. Bern: Peter Lang.
• Johanson, L., Csató, É. Á. ve Karakoç, B. (2020). Turkic language contacts (2. bs.). R. Hickey (ed.), The Handbook of language contact. USA&UK: Wiley Blackwell, 551-570.
• Kay, G. (1995). English loanwords in Japanese. World Englishes, 14(1), 67-76.
• Kittay, E. F., Lehrer, A. (1992). Introduction. A. Lehrer ve E. F. Kittay (Ed.), Frames, fields, and contrasts: New essays in semantic and lexical organization. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, 1-8.
• Kowner, R. ve Daliot-Bul, M. (2008). Japanese: The Dialectic relationships between "westerness" and "japaneseness" as reflected in English loanwords. J. Rosenhouse, R. Kowner (ed.), Globally speaking: motives for adopting English vocabulary in other languages. Clevedon, UK: Multilingual Matters.
• Kültüral, Z. (2008). Galatât sözlükleri. İstanbul: Simurg.
• Magrelo, I. (2011). Türkçede Batı kökenli yabancı sözcükler. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 1(1), 7-10.
• Murphy, M. L. ve Koskela, A. (2010). Key terms in semantics. London,New York: Continuum International Publishing Group.
• Myers-Scotton, C. (2002). Language contact: Bilingual encounters and grammatical outcomes. Oxford: Oxford University Press.
• Pyles, T. ve Algeo, J. (1982). The Origins and development of the English language. New York: Harcout Brace Jovanovich.
• Rebuck, M. (2002). The Function of English loanwords in Japanese. Journal of Language Culture and Communication, 4(1), 53-64.
• Saraç, T. (1985). Büyük Fransızca-Türkçe sözlük. İstanbul: Adam.
• Stern, G. (1931). Meaning and change of meaning with special reference to the English language. Bloomington: Indiana University Press.
• Şemseddin Sami (2017). Resimli Kâmûs-ı Fransevî. Haz. Şerif Eskin, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Şemseddin Sami (2019). Kamus-ı Türkî (3. bs.), Haz. Paşa Yavuzarslan, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Trask, R. L. (1994). Language change. London&New York: Routledge.
• Ullmann, S. (1967). Semantics: An Introduction to the science of meaning. Oxford: Blackwell.
• Uysal, S. S. (2014). Türkçe'de yaratılan "Fransızca" sözcükler ve Türkçe'de anlamları değiştirilen Fransızca sözcükler. İstanbul: Yapı Kredi.
• Weinreich, U. (1963). Languages in contact. Paris, New York: Mouton Publishers.
• Yavuzarslan, P. (2004). Türk sözlükçülük geleneği açısından Osmanlı dönemi sözlükleri ve Şemseddin Sâmî'nin Kâmûs-ı Türkî'si. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 185-202.
• Güncel Türkçe Sözlük (Türkçe Sözlük'ün 11. baskısının gözden geçirilip güncellenmiş olarak genel ağdan sunulan sürümü.) https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 29.10.2020) İngilizce Etimolojik Sözlük, https://www.etymonline.com/ (Erişim tarihi: 29.10.2020)
• Merriam-Webster's Collegiate Dictionary, Eleventh Edition, https://www.merriam-webster.com/ (Erişim tarihi: 29.10.2020)