Türkçe Sözlük’te kapalı T ile biten Arapça kelimeler

Yıl 2021, Sayı: 22, 202 - 215, 21.03.2021

Sawsan Abu Hannoud

https://doi.org/10.29000/rumelide.890410

Öz

Türkçe Sözlük’teki (TS) alıntı kelimelerin sayısı göz önünde bulundurulduğunda Arapça kelimeler ilk sırada yer almaktadır. Arapça alıntı kelimelerin bazıları Türkçede anlam veya ses değişikliğine uğramış, hatta birçoğu Türkçenin ses yapısına göre şekillendirilmiştir. Bu noktada TS’de kapalı t (ة) ile biten Arapça kelimeler dikkate değerdir. Arapçada kapalı t ile biten kelimelerin telaffuzu, kelimede durma tercihine bağlı olarak değişmektedir. Bu kelimelerin telaffuzunda durulduğu zaman, kapalı t harfi /a/ veya /e/; durulmadığı zaman /t/ olarak telaffuz edilir. Ancak Türkçede böyle bir ayrım olmamasına rağmen kapalı t ile biten Arapça kelimelerin telaffuzları farklılık göstermektedir. Bu çalışmada, TS’de kapalı t ile biten Arapça kelimelerin tespiti, tasnifi ve kapalı t harfinin kullanılıp kullanılmamasının sebeplerini, Türkçede ses değişikliğine uğrayıp uğramadıklarını araştırmak amaçlanmıştır. Bu amaçla TS’deki Arapça kelimeler madde madde taranıp kapalı t ile biten Arapça kelimeler derlenmiştir. TS’de tespit edilen kapalı t harfi ile biten Arapça kelimeler /t/ harfini koruma durumuna göre dört ana başlık altında tasnif edilmiştir: a. Türkçe Sözlük’te /t/ harfini koruyan Arapça kelimeler, b. Türkçe Sözlük’te /t/ harfini korumayan Arapça kelimeler, c. Türkçe Sözlük’te hem /t/ harfi ile hem de /e/ veya /a/ harfi ile yer alan Arapça kelimeler, d. Türkçe Sözlük’te /t/ harfini kazanan Arapça kelimeler. Çalışmamızın sonucunda TDK’nin son baskı Türkçe Sözlük’ünde kapalı t ile biten 1.094 Arapça kelime, Türkçede Arapça tamlamasında kullanılan kelimeler hariç, kapalı t harfini koruyan veya korumayan kelimeler olarak ses değişikliğine uğramadığı sonucuna varılmıştır. Ayrıca, Türkçede Arapça kapalı t ile biten kelimelerin /t/ harfinin korunup korunmamasının sebepleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkçe Sözlük,, Arapça kelimeler,, kapalı t harfi

Arabic words ending with a close T in the Turkish Dictionary

Öz

Considering the number of quoted words in the Turkish Dictionary (TD), Arabic words ranks first. Some of the Arabic quoted words have changed meaning or sound in Turkish, many of them are even shaped according to the sound structure of Turkish. At this point, in TD, Arabic words ending with closed t (ة) are remarkable. Pronunciation of the words ending with a closed t in Arabic changes depending upon the preference of stop. When it is stopped on the pronunciation of these words, a closed letter t is pronounced as /a/ or /e/; when it is not, it is pronounced as /t/. Although, there is no such distinction in Turkish, the pronunciations of Arabic words ending with a closed t differ. In this study, it is aimed to determine and classify Arabic words ending with a closed t in TD and the reasons for not using the closed letter, and whether they have undergone sound changes in Turkish. For this purpose, Arabic words in TD were scanned one by one and Arabic words ending with closed t were compiled. Arabic words ending with a closed letter t which is detected in TD has been classified under four main headings according to their status of preserving /t/ : a. Arabic words preserving the letter /t/ in the Turkish Dictionary, b. Arabic words not preserving the letter /t/ in the Turkish Dictionary, c. Arabic words locating both with the letter /t/ and with the letter /e/ or /a/ in the Turkish Dictionary, d. Arabic words which the letter /t/ is added in Turkish Dictionary. As a result of our study, it is concluded that 1.094 Arabic words ending with a closed t in the last edition Turkish Dictionary of TDK, except for the words used in the Arabic phrase in Turkish, did not undergo sound change as words that protect or do not protect the closed letter t. In addition, the reasons for the conservation of the letter /t/ in Turkish words ending with a closed t in Arabic have been put forward.

Anahtar Kelimeler

Turkish Dictionary,, Arabic words,, closed letter t.

Kaynakça

• Akalın, Ş. vd. (2019). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Almaany Sözlüğü. (2010). Erişim adresi: https://www.almaany.com/ (17.10.2020 tarihinde erişildi).
• Baskın, S. & Abdullah A. (2016). Türkçenin Arapçadan Alıntıladığı Kelimelerin Görünüşleri Üzerine Ses Bilimsel Bir Değerlendirme. Akademik Bakış Dergisi. Celalabat, Kırgızistan Sayı 54, 556-576.
• el-Behnesâvî, H. (2004). İlmu’l-Asvât. Mısır: Mektebetü’l Sakafa el-Arabiyye.
• Huseyin, Ş. (1970). Lehcâtu’l-Yemen Kadîmen ve Hadîsen. Kahire: Matbaatu’l-Cebelâvi.
• İbn Manzur, M. Lisânu’l-ʿArab Sözlüğü. Erişim adresi: https://bit.ly/2SzZlXC. (15.10.2020 tarihinde erişildi).
• İbnu’n-Nahhâs, B. (2005). et-Taʿlîka ʿale’l-Mukarrib (Şerhu’l ʿAllâme İbnu’n-Nahhâs ʿalâ Mukarribi İbn ʿUsfûr fî İlmi’n-Nahv), tahk.: Cemîl Abdullâh ʿUveyda, Ürdün: Vizâratu’l-Sakafa.
• İşler, E. (2004). Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Farsça Etkisi. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Cilt: 1, Ankara: Türk Dili Kurumu.
• Karaağaç, G. (2015). Türkçenin Alıntılar Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Karaca, V. (2012). Türkiye Türkçesindeki Alıntı Sözcüklerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies. Ankara. S.2059-2090.
• Kuneybî, H. (1986). Madhal li Diraset el-Mü’ennesât el-Semâᶜiyye: Tâ’ et-Tenîs ve’l el-Fâz el-Dahîle. Mecelet Abhâsu’l-Yermûk. Cilt 4, Sayı 2, Sudi Arabistan s. 7-49.
• Mehmet Esad Efendi (1999). Lehcetü’l-Lügat. (Hazırlayan, Kırkkılıç, A.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Muallim Naci (2009). Lügat-i Nâci. (Hazırlayan, Kartal, A.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ramazan, A. T. (1988). Buhûs ve Makâlât fi’l-Luga. Kahire: Mektebetu’l-Hanci.
• er-Rusâfî, M. (2015). Yabancı Ağızlı Konuşma Bozukluklarına Reddiye. (M. Yıldız, Çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• es-Siyûtî, C. (1939), el-Eşbâh ve’l-Neżâʾir fi’n-Naḥv. Baskı 2, Cilt 1. Hayderabad, Pakistan: Dâʾiret’ul Mʿârif’u’l ʿUṣmâniyye.
• Şemsettin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. (Hazırlayan, Yavuzarslan, P.) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• et-Tayyârî, İ. (2014). Ta’ et-Ta’nîs el-Meftûha ve’l-Mukfele Beyne’l-Asaleti ve’l-Aradıyye fi’l-Lügâti’l Urûbiyye. el-Mecelletü’l-Câmia. Libya. Sayı 16, s.67-82.
• The Arabic Lexicon. Erişim adresi http://arabiclexicon.hawramani.com/ (17.10.2020 tarihinde erişildi).
• Ünver, İ. (2008). Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler. Turkish Studies. Sayı 3/6.