Türkiye Türkçesi bölge ağızlarındaki atasözlerinde arkaik ögeler

Yıl 2021, Sayı: 22, 216 - 231, 21.03.2021

Murat Altuğ

https://doi.org/10.29000/rumelide.890429

Cited By: 1

Öz

Atasözleri, bağlı oldukları toplumların maddî ve manevî kültür ögelerini yansıtan, ortak ve millî şuura dayanan ürünlerdir. Bir milletin yaşam tarzını, değer yargılarını, hayata bakış açısını, örfünü, âdetini ve geleneğini atasözlerinde bulmak mümkündür. Türk dili, asırlar öncesine dayanan ve zengin bir geçmişe sahip olan edebiyat dili yanında, zengin bir sözlü geleneğe de sahiptir. Atasözleri, bu sözlü gelenekte zengin ve özlü içeriğiyle önemli bir yer tutmaktadır. Standart yazı dili dışında kalan Türkiye Türkçesi ağızları, atasözleri açısından oldukça dikkat çekicidir. Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından yayınlanan Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler adlı kitap, halk arasında kullanılan atasözlerinin derlenip bir araya getirildiği önemli çalışmalardan biridir. Bölge ağızlarındaki atasözlerinde bulunan arkaik ögeleri tespit etmeyi amaçlayan bu çalışmada TDK’nin web sitesindeki Güncel Türkçe Sözlük’te bulunmayan veya söz konusu sözlükte “halk ağzında” ya da “eskimiş” açıklamasıyla kayıtlı olan ve sıklık sözlüklerine göre standart yazı dilinde seyrek kullanılan ögeler tanıklarıyla listelenmiş, bu ögelerin tarihî lehçelerdeki durumuna bakılmış, yer yer etimolojilerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atasözü,, arkaik, bölge ağızları, Türkiye Türkçesi.

Archaic elements in proverb in regional dialects of the Turkey Turkish

Öz

Proverbs are products that reflect the material and spiritual cultural elements of the societies they belong to and are based on common and national consciousness. It is possible to find a nation's lifestyle, value judgments, perspective on life, customs, customs and traditions in proverbs. The Turkish language has a rich oral tradition as well as its literary language dating back centuries and having a rich history. Proverbs occupy an important place in this oral tradition with their rich and concise content. Turkey is outside the standard written language Turkish dialects, is quite interesting in terms of proverbs. The book titled Proverbs and Idioms in Regional Dialects, published by the Turkish Language Association (TDK), is one of the important works in which the proverbs used among the people are compiled and brought together. In this study, which aims to identify archaic elements in proverbs in the regional dialects, it is not included in the Contemporary Turkish Dictionary (GTS) on the website of the TDK, or is recorded in the dictionary as "in public" or "obsolete" and is rarely used in standard written language according to frequency dictionaries. the elements were listed with their witnesses, the status of these elements in historical dialects was examined, and their etymologies were included in places.

Anahtar Kelimeler

Proverb,, archaic, regional dialects, Turkey Turkish.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1996). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Ankara: TDK.
• Argunşah, M., Sağol Yüksekkaya, G. (2014). Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit.
• Atalay, B. (Çev.) (2006). Divanü Lügati’t-Türk IV. C. (Dizin) Ankara: TDK.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• Demir, N., Yılmaz, E. (2009). Türk Dili El Kitabı, Ankara, Grafiker.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK.
• Doğan İ., Usta Z. (2014). Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı, Ankara: Altınpost.
• Eraslan, K., Yüce, N., Sertkaya, O. F. (1979). Kutadgu Bilig İndeksi, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro.
• Göz, İ. (2019). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü, Ankara: TDK.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: TDK.
• Gülsevin, G. (2015). Arkaik-Periferik Kavramı ve Bu Kavramın Tarihî Batı Rumeli Türkçesi Ağızlarının Tespitindeki Önemi, The Journal of Academic Social Science Studies, 32/3, s. 1-12.
• Güncel Türkçe Sözlük (22.02.2021), https://sozluk.gov.tr/ , Ankara: Türk Dil Kurumu Genel Ağ.
• Güneş, İ. (2018). Ahmed-i Dâî Divanı’nda Eskicil Ögeler, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 8. Sayı 129-143.s.
• Kanar, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ölker, G. (2011). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü, Konya: Kömen.
• Ölmez, M. (2003), “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu Mustafa Canpolat Armağanı, s. 135-142, Ankara.
• Özdemir, H. (2012). “Günümüze Göre Sehî Bey Divânı’ndaki Arkaik Unsurlar” Karadeniz, 15.S (Güz 2012), s. 90-100.
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Söz Dağarcığı, İstanbul: Kesit.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Enderun.
• Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK.
• Ünlü, S. (2012a). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim.
• ---------- (2012b). Harezm- Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.
• Yılmaz, E. (2014). Temel Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Pegem Akademi.