Türkçe ders kitaplarındaki metni anlama sorularının eleştirel düşünme becerilerine göre incelenmesi

Yıl 2021, Sayı: 22, 290 - 311, 21.03.2021

Funda Amanvermez İncirkuş Kübra Özçetin

https://doi.org/10.29000/rumelide.895805

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada Türkçe 5-8. sınıf ders kitaplarında yer alan metni anlama ve değerlendirme sorularının eleştirel düşünme becerilerine göre dağılımı sınıf seviyesi (5-8) ve metin türüne göre incelenmiştir. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesiyle yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini 2020-2021 eğitim-öğretim yılında okutulacak Türkçe ders kitapları oluşturmaktadır. Örneklem seçimi amaçlı örnekleme yollarından ölçüt örnekleme yoluyla belirlenmiştir. Veriler doküman incelemesi yoluyla belirlenen ders kitaplarından toplanmıştır. Çalışmada Türkçe ders kitaplarında yer alan metni anlama soruları Amanvermez İncirkuş ve Beyreli (2019) tarafından geliştirilen “Türkçe derslerinde eleştirel düşünmeye yönelik beceriler ve soru örnekleri/kökleri” formuna göre incelenmiştir. Verilerin analizinde betimsel analiz ve içerik analizinden yararlanılmıştır. Güvenirlik için bağımsız değerlendirmeciler arası uyum çalışması yapılmıştır (Güvenirlik=%83). Araştırmada elde edilen başlıca bulgular şöyledir: Bütün sınıf seviyelerinde ve metin türlerinde, tanımlama düzeyinde ve yorumlama düzeyinde yer alan ilişki kurmaya yönelik sorulara çok fazla yer verildiği görülmektedir. Yorumlama düzeyinde örtük anlam ve ana fikir bulma sorularına ise çok az yer verilmiştir. Öğrencinin kendi deneyim ve düşünceleriyle cevap vermesini gerektiren üst düzey düşünme becerilerini harekete geçirecek analiz, çıkarım, varsayımda bulunma, açıklama, değerlendirme becerilerine yönelik sorulara ya çok az yer verilmiştir ya da hiç yer verilmemiştir. Üst düzey düşünme gerektiren sorular kendi içerisinde değerlendirildiğinde açıklama ve değerlendirme sorularına yer verildiği görülmüştür. Ancak bu soruların oranı, tanımlama ve yorumlama sorularına oranla oldukça düşüktür. Bununla birlikte bu sorular, soru tipi olarak açıklama ve değerlendirme düzeyinde değerlendirilse de eleştirel düşünme açısından soruların basit düzeyde olduğu söylenebilir. Sonuç olarak sınıflara ve metin türlerine göre karşılaştırma yapıldığında eleştirel düşünme becerilerine yönelik soruların dağılımında 5. sınıftan 8. sınıfa doğru gidildikçe artan aşamalı bir dağılım görülmemektedir. Dolayısıyla metni anlama soruları hazırlanırken sorular aracılığıyla eleştirel düşünme becerilerinin öğretilmesinde/geliştirilmesinde planlı bir eğitim yapılmadığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel düşünme,, ders kitapları,, metni anlama soruları

Examining text comprehension questions in Turkish textbooks according to critical thinking skills

Öz

In this study, the distribution of the comprehension and evaluation questions in the Turkish classroom textbooks (5-8.) according to critical thinking skills was examined according to grade level and text genre. The research was conducted by document analysis, one of the qualitative research methods. The universe of the research consists of 2020-2021 academic year Turkish textbooks. The selected books were determined by criterion sampling method from purposive sampling methods. The data were collected from the textbooks determined through document analysis. In the study, the text comprehension questions in Turkish textbooks were examined according to the "critical thinking skills and question samples/question statements in Turkish lessons " form developed by Amanvermez İncirkuş and Beyreli (2019). Descriptive analysis and content analysis were used to analyze the data. The reliability of the study was provided by the reliability of agreement between independent evaluators (Reliability = 83%). The main findings of the study are as follows: In all grade levels and text types, it was observed that at the defination level and interpretation level, there was a lot of “cause and effect questions” questions but “finding implicit meaning” and “finding main idea” questions are given rarely. The questions about analysis, inference, assumptions, explanation, and evaluation skills that will activate the higher-order thinking skills that require the student to answer with his own experiences and thoughts are rarely or not included in the textbooks. When the questions requiring high-level thinking were evaluated within themselves, it was seen that explanation and evaluation questions were included, but the rate of these questions is very low compared to the definition and interpretation questions. However, although these questions are explanation and evaluation questions as question types, it can be said that the questions are simple questions in terms of critical thinking. As a result, when comparing according to classes and text types, there is no gradual distribution in the distribution of questions on critical thinking skills from 5th grade to 8th grade. While preparing the text comprehension questions, it can be said that there is no planned system in teaching/developing critical thinking skills through the questions.

Anahtar Kelimeler

Critical thinking,, , textbooks, , text comprehension questions

Kaynakça

• Altan, G. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin bazı demografik özelliklere göre incelenmesi (Yüksek lisans tezi), Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Amanvermez İncirkuş, F. ve Beyreli, L. (2019). Öyküleyici metinler aracılığıyla eleştirel düşünme becerilerini değerlendirmeye yönelik bir rubrik. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 597-629.
• Amanvermez İncirkuş, F. ve Beyreli, L. (2020). Bilişsel Farkındalık Okuma Stratejilerinin Eleştirel Düşünmeye Etkisi: Karma Araştırma Yöntemi. Eğitim ve Bilim, 45(202). doi: 10.15390/EB.2020.7857
• Ay, Ş., ve Akgöl, H. (2008). Eleştirel düşünme gücü ile cinsiyet, yaş ve sınıf düzeyi. Kurumsal Eğitimbilim Dergisi, 1(2), s. 65-75.
• Browne, M. N. ve Keeley, S. M. (2007). Asking the right questions: A guide to critical thinking (8th Ed). New Jersey: Pearson Prentice Hall.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2012). Örnekleme yöntemleri. PegemA Yayıncılık, Ankara.
• Demir, M. K. (2006). İlköğretim dördüncü ve beşinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler derslerinde eleştirel düşünme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(3), 155-170.
• Dickson, S. V., Simmons, D. C. ve Kame’enui, E. J. (1998). Text organization: Research bases. D. C. Simmons ve E. J. Kame’enui (Eds.). What reading research tells us about children with diverse learning needs: Bases and basics içinde (ss. 239-279). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Diker Coşkun, Y. (2013). Türkçe ders kitaplarının PISA sınavı okuma ölçütleri açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(26), s. 22-43. Ennis, R. H. (1993). Critical thinking assesment. Theory Into Practice, 32(3), 179-186.
• Ennis, R. ve Millman, J. (2005). Cornell critical thinking test level X. Erişim adresi: https://www.criticalthinking.com/cornell-critical-thinking-test-level-x.html.
• Facione, P.A. (2015). Critical thinking: What is and why it counts. 1-30. https://www.insightassessment.com/Resources/Importance-of-Critical-Thinking/Critical-Thinking-What-It-Is-and-Why-It-Counts/Critical-Thinking-What-It-Is-and-Why-It-Counts-PDF.
• Ford‐Connors, E. ve Robertson, D. A. (2017). What Do I Say Next? Using the Third Turn to Build Productive Instructional Discussions. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 61(2), 131-139.
• Helsdingen, A. S., van den Bosch, K., van Gog, T. ve van Merrienboer, J. J. G. (2010). The effects of critical thinking instruction on training complex decision making. Human Factors, 52(4), 537–545.
• King, A. (1995). Designing the instructional process to enhance critical thinking across the curriculum: Inquiring minds really do what to know: Using questioning to teach critical thinking. Teaching of Psychology, 22(1), 13-17.
• Koç, C. (2007). Aktif öğrenmenin okuduğunu anlama, eleştirel düşünme ve sınıf içi etkileşim üzerindeki etkileri (Doktora Tezi), Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Korkmaz, Ö. ve Yeşil, R. (2009). Öğretim kademelerine göre öğrencilerin eleştirel düşünme düzeyleri, Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 19-28. Learning Development (2010). Critical thinking. Plymouth University. Erişim adresi: https://www.plymouth.ac.uk/uploads/production/document/path/1/1710/Critical_Thinking.pdf.
• Lynch, C. L. ve Wolcott, S. K. (2001). Helping your student develop critical thinking skills. Manhattan, Kansas: WolcottLynch Associates, The Idea Center. Erişim adresi: http://www.ideaedu.org/Portals/0/Uploads/Documents/IDEA%20Papers/IDEA%20Papers/IDEA_Paper_37.pdf.
• MacKnight, C. B. (2000). Teaching critical thinking through on line discussion. Educause Quarterly, 4, 38-41.
• Merriam, S.B. (2018). Nitel araştırma: desen ve uygulama için bir rehber (3. bs.). Çev. Ed. S. Turhan. Ankara: Nobel Akademik.
• Miles, M, B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2006). İlköğretim Türkçe dersi (6, 7, 8.) sınıflar öğretim programı. Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2013). PISA 2012 ulusal ön raporu. Ankara: Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2016). PISA 2015 ulusal ön raporu. Ankara: Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: http://odsgm.meb.gov.tr/test/analizler/docs/PISA/PISA2015_Ulusal_Rapor.pdf.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2019a). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. Erişim adresi: http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=332.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2019b). PISA 2018 Türkiye ön raporu. Ankara: Eğitim Analiz ve Değerlendirme Raporları Serisi (No: 10).
• Nosich, G. M. (2015). Eleştirel düşünme rehberi (Eleştirel Düşünme ve Disiplinlerarası). (B. Aybek, Çev.), Ankara: Anı.
• Özdemir, B. (2011). İlköğretim 1 ? 5. sınıflar Türkçe ders kitaplarında kullanılan okuduğunu anlama sorularının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Eğitim bilimleri Enstitüsü, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite Öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297-316.
• Özkaya, S. D. (2020). 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki dil bilgisi kazanımlarının ve sorularının yenilenmiş Bloom Taksonomisine göre değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Çankırı.
• Partnership for 21st Century Skills- A Network of Battelle for Kids (2019). Framework for 21st Century Learning. Erişim adresi: http://static.battelleforkids.org/documents/p21/P21_Framework_Brief.pdf
• Patton, M.Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3. bs.). Thosuand Oaks, CA: Sage.
• Paul, R. ve Elder, L. (2006). The miniature guide to critical thinking: Concepts and tools. The Foundation for Critical Thinking. Erişim adresi: https://www.criticalthinking.org/files/Concepts_Tools.pdf.
• Paul, R.W. (2012). Bloom’s taxonomy and critical thinking instruction: Recall is not knowledge. J. Willsen ve A. J. A. Binker (Eds.), Critical thinking: What every person needs to survive in a rapid wold. Tomales, CA: Foundation For Critical Thinking. Erişim adresi: http://www.criticalthinking.org/data/pages/26/85578917d13eb2f2bcccd3da05a055eb51366ecae05e8.pdf.
• Raphael, T.E. ve Au, K. H. (2005). QAR: Enhancing comprehension and text taking Across grades and content area. The Reading Teacher, 59(3), 206-221.
• Ritchhart, R., Church, M. ve Morrison, K. (2011). Making thinking routines visible: How to promote engagement, understanding, and independence for all learners. San Fran- cisco, CA: Jossey-Bass.
• Schmit, J. S. (2002). Practicing critical thinking through inquary into literature. J. Holden ve J. S. Schmit (Eds.), Inquiry and the literacy text: Constucting discussions in the English classroom. Classroom practicing in teaching English. 32, Urbana: National Council of Teachers of English.
• Şahin, E. (2006). Açık ilköğretim ve ilköğretim Türkçe ders kitaplarındaki soruların OKS Türkçe sorularıyla örtüşme düzeyi (Doktora Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Willingham, D. T. (2007). Critical thinking: Why is it so hard to teach. American Educator, 8-19. Erişim adresi: https://www.aft.org/sites/default/files/periodicals/Crit_Thinking.pdf.
• Willingham, D. T. (2019). How to teach critical thinking. Education Future Frontiers: Occasionel Paper Series, State of New South Wales
• (Department of Education). Erişim adresi: http://www.danielwillingham.com/uploads/5/0/0/7/5007325/willingham_2019_nsw_critical_thinking2.pdf.
• Eselioğlu, H., Set, S. ve Yücel, A. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. Ankara: MEB.
• Çapraz Baran, Ş. ve Diren, E. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Ankara: Anıttepe.
• Ceylan, S., Duru, K., Erkek, G. ve Pastutmaz, M. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. Z. Batur ve S. Ceylan (Ed.). Ankara: MEB.
• Kır, T., Kırman, E. ve Yağız, S. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 7 ders kitabı. Ankara: MEB.