Şeyh Galip’in ‘düştü’ redifli gazelinin ontolojik analiz yöntemiyle incelenmesi

Yıl 2021, Sayı: 22, 540 - 555, 21.03.2021

Ahmet Akgül

https://doi.org/10.29000/rumelide.895967

Öz

Klasik Türk edebiyatı manzumelerini anlamaya yönelik çalışmalara, son zamanlarda geleneksel şerhin yanında yabancı sanat kuramları eklenmiştir. Bu modern estetik kuramlarından biri de ontolojik sanat anlayışıdır. Çağdaş sanat felsefelerinden biri olan sanat ontolojisinin Türk edebiyatında sistemleşmesi İsmail Tunalı (1922-2015) sayesinde olmuştur. Tunalı’nın Sanat Ontolojisi adlı eseri sonrasında ontolojik analiz yöntemlerinin edebî eserlere uygulanması bazı akademik çevrelerde kabul görmüş ve kuram birçok akademisyen ve araştırmacı tarafından referans alınmıştır. Klasik Türk edebiyatı literatürüne bakıldığında Dursun Ali Tökel ve Yavuz Bayram’ın gazel çözümlemelerinde bu yöntemden faydalandıkları ve yöntemin yaygınlaşması için öncülük ettikleri görülmektedir. Bilhassa Yavuz Bayram’ın Tunalı’nın eserinden yola çıkarak geliştirdiği tabloda yer alan yöntem ve aşamalar kendisinden sonraki ontolojik analiz çalışmalarında örnek alınmıştır. Bu makalede, Sebkihindi (Hint üslubu) akımının son büyük temsilcilerinden biri olarak kabul edilen Şeyh Galip’in (ö. 1799) ‘düştü’ redifli gazeli ontolojik analiz metoduyla incelenmiştir. Yöntem olarak kuramın bugüne kadar klasik Türk edebiyatı manzumelerine uygulanmasında kullanılan örneklerinin dışına çıkılmamış, Yavuz Bayram’ın İsmail Tunalı’dan referansla hazırladığı tablodan istifade edilmiştir. Gazelin literatürdeki çalışmalarda, klasik şerh ve yapısalcılık metotlarıyla incelendiği görülmüştür. Bu makaleyle de ontik bütünlüğü analiz edilmiştir. Ontolojik analiz metodu ile manzumenin ses ve anlam katmanları ele alınmış somut ve soyut anlam düzeyi ile tasavvufî düzeyi ortaya konmuştur. Gazelde şairin ruh hâlinden ve hayatından akisler bulunup bulunmadığı da yine bu katmanlar vasıtasıyla sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı,, Ontoloji, Sanat Ontolojisi, Sebkihindi.

A study into Sheikh Galip's ghazal ending with the redif 'düştü' through the ontological analysis method

Öz

In addition to the traditional commentary, foreign art theories have recently been added to the studies aimed at understanding classical Turkish literature poems. One of these modern aesthetic theories is the ontological understanding of art. The systematization of art ontology, which is one of the contemporary art philosophies, in Turkish literature was achieved thanks to İsmail Tunali (1922-2015). After Tunali's work entitled Art Ontology, the application of ontological analysis methods to literary works has been accepted in some academic circles, and the theory has been taken as reference by many academicians and researchers. When the classical Turkish literature is studied, Dursun Ali Tokel and Yavuz Bayram are observed to have made use of this method in their ghazal analysis and pioneered the method to become widespread. In particular, the methods and steps in the table developed by Yavuz Bayram based on Tunali's work were taken as an example in the ontological analysis studies after him. In this article, the ghazal of Sheikh Galip (d. 1799), who is accepted as one of the last great representatives of Sebkihindi (Indian style) movement, ending with the redif ‘düştü’ has been studied by the ontological analysis method. Within the context of the method followed, the examples used in the application of the theory to classical Turkish literature poems until today have not been excluded, and the table prepared by Yavuz Bayram with reference from İsmail Tunali has been used. The relevant ghazal has been found in the literature to be studied through classical annotation and structuralist methods. Also, in this article, ontic integrity is analyzed. Using the ontological analysis method, the sound and meaning layers of the poem are discussed, and also the concrete and abstract meaning levels as well as the Sufi level are revealed. Whether there are reflections from the poet’s mood and life in the ghazal is also questioned through these layers.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Ontology, Art Ontology,, Indian Style

Kaynakça

• Açar, Z. (2018). Şeyh Galib’in “Düşdü” Redifli Gazeli ile Kul Yusuf’un “Düştü” Redifli Deyişindeki Müşterek Tasavvufî Kavramlar Üzerine Bir Değerlendirme. Littera Turca-Journal of Turkish Language and Literature, 4/1, 1-16.
• Aldırmaz, V. (2016). Bâkî’nin “Gösterür” Redifli Gazelinin Ontolojik İnceleme Yöntemi ile Çözümlenmesi. SUTAD, 40, 273-286.
• Babacan, İ. (2009). Sebk-i Hindî Şiirinde Yeni-Orijinal Yapı ve Terkipler, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 3, 29-46. Bayram, Y. (2003). Divan Şiiri Metinlerinin Ontolojik Tahlili Üzerine. Prof.Dr. Abdülkadir Karahan Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu, İstanbul: Beykoz Belediyesi Yayınları, 167-182.
• Bayram, Y. (2003). Ontolojik Analiz Metodu ve Bir Uygulama. Yom Sanat, 12, 12-15.
• Bayram, Y. ve Erdemir, A. (2008). Hazan Gazeline Farklı Bir Bakış. Prof. Dr. Celâl Tarakçı Armağanı, Ankara, 111-123.
• Bayram, Y. ve Erdemir, A. (2008). Manzum Metinlerin Tahlilinde Ontolojik Yöntem. Prof.Dr. Mustafa Özbalcı Armağanı, Ankara, 76-89.
• Bingöl, U. ve Ciğa, Ö. (2014). Ontolojik Metin Tahlili ve Şeyh Gâlib’in Bir Gazelinin Ontolojik Tahlili. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9/9, 283-299.
• Bingöl, U. (2019). Ontolojik Metin Tahlili Hakkında Bazı Tespitler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 144-153.
• Çelebioğlu, A. (1967). Mesnevî-i Şerif Aslı ve Sadeleştirilmiş Manzum Nahîfi Tercümesi. İstanbul: Sönmez Neşriyat.
• Değer, M.B. (2015). Hayâlî’nin “Bilmezler” Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/3, 60-74.
• Demirel, A.; Aksit, A. ve Özuygun, A.R. (2017). Hasan Sezâyî’nin “Olmaz Bana” Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle İncelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 48, 583-594.
• Doğan, M. N. (2008). Poetikadan Ontolojiye-Fuzûlî’de Ruh-Söz Varlığı. Eski Şiirin Bahçesinde (içinde), İstanbul: AÇS.
• Erdem, M. D. (2007). Ontolojik İncelemeye Dehhânî’nin ‘Eyledi’ Redifli Gazeli Örneğinde Yapısalcı Bir Bakış. Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/3, 254-273.
• Gölpınarlı, A. (2005). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap.
• İçli, A. (2009). Necati’nin Bir Şiirinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle İncelenmesi. e-Journal of New World Sciences Academy, 4/1, 100-112.
• İnal, T. (2019). Kaside Geleneği İçinde Serv Redifli Kasidelerin Ontolojik Analiz Yöntemi ile İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı ABD.
• İpekten, H. (2014). Şeyh Galib Hayatı-Sanatı-Eserleri Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Ankara: Akçağ.
• Kalkışım, M. M. (2010). Şeyh Galip. TDV İslam Ansiklopedisi 39 (içinde), İstanbul: TDV Yayınları, 54-57.
• Kardaş, S. (2014). Nâbî’nin ‘Gelür Gider’ Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle Yorumlanması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 29, 525-536.
• Okçu, N. S. (1993). Şeyh Gâlib (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlili ve Divanının Tenkidli Metni), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Öztürk, F. (2007). Osmanlı Şiirine Sanat Ontolojisiyle Yaklaşmak Üzerine. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/4, 680-684.
• Özuygun, A.R. ve Baysan, H. (2014). Şeyh Galib’in “Düştü” Redifli Gazelinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi. Ekev Akademi Dergisi, 60, 321-338.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı.
• Sona, F. (2018). Necâtî Bey’in Garîb Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Metoduyla İncelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, 22, 131-142.
• Şeyh Galib (tarihsiz). Hüsn ü Aşk, (Haz. M.Nur Doğan), https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78443/seyh-galib-husn-u-ask.html (Erişim: 25.11.2020).
• Tatcı, M. (2005). Yunus Emre Külliyatı Yunus Emre Divanı Tenkitli Metin. C. II, İstanbul: MEB.
• Tökel, D. A. (1996). Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Baki’nin Bir Gazeline Uygulanışı. Yedi İklim, 74, 53-59.
• Tökel, D. A. (2007). Divan Şiirine Modern Çözümleme Yöntemlerinden Bakmak. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/3, 535-555.
• Tunalı, İ. (2011). Sanat Ontolojisi. İstanbul: İnkılap..............................
• Uludağ, S. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.
• Yazır, M. H. (2006). Hak Dini Kur’an Dili Meâli. Ankara: Akçağ.
• Yıldırım, A. (2007). Düşmek İmajı ve Şeyh Galib’in Düşüşü. Bilig, 42, 213-227.