Azmîzâde Hâletî Dîvânı’nda melâmet ehli olarak âşık

Yıl 2021, Sayı: 22, 556 - 567, 21.03.2021

Mehmet Furkan Çelik

https://doi.org/10.29000/rumelide.895973

Cited By: 1

Öz

Kaynaklar vasıtasıyla edindiğimiz bilgilere göre 1570 yılında dünyaya gelen Azmîzâde Hâletî’nin asıl adı Mustafa’dır. İyi bir medrese eğitiminin ardından müderrislik, kadılık ve kazaskerlik gibi görevlerde bulunan Azmîzâde Hâletî, 17. yüzyıl klasik Türk şiirinin önemli sanatçılarından biridir. Biyografik bilgiler veren kaynaklarda okumayı seven, araştırmacı, iyiliksever, ilim ve kültür meraklısı bir kişi olarak tanıtılan şair, rubailerinin yanı sıra âşıkâne, rindâne ve hâkimâne tarzda yazdığı gazeller ile de ön plana çıkmıştır. Hâletî’nin şiirlerinde dikkat çeken unsurlardan bir diğeri ise melâmetîlik kavramıdır. Dîvânındaki şiirlerin bazı bölümlerinde bu kavrama yer vermiş ve çeşitli bağlamlarda bu kavramı işleyerek kullanmıştır. Sözlük anlamı itibariyle kınamak, ayıplamak ve sitem etmek gibi anlamlara gelen melâmet kelimesi, Arapça levm kelimesinden türemiştir. Kınanmayı ve ayıplanmayı kendilerine bir görev addeden melâmet yolcularına ise melâmî adı verilmiştir. Bu çalışma aracılığıyla melâmet kavramının ve klasik Türk şiiri bünyesinde âşık rolünü icra eden bir tip olarak ifade edebileceğimiz melâmîlerin Azmîzâde Hâletî Dîvânı’ndaki yansımaları ele alınmıştır. Bu doğrultuda Azmîzâde Hâletî’nin hayatı ve edebî kişiliğinden yola çıkılarak melâmet ve melâmîlik gibi hususların dîvânındaki işleniş şekli ve bu kavramlara bakış açısı incelenmiştir. Öte yandan bu çalışma aracılığıyla melâmîliğin 17. yüzyıl klasik Türk şiirine yansımaları ve şairin dîvânında yer alan âşık tipinin, melâmetîlik bağlamındaki konumu açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı,, Azmîzâde Hâletî, melâmet, melâmîlik, âşık tipi

Kaynakça

• Azamat, Nihat (2004). “Melâmet”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, sy. 24, İstanbul: TDV.
• Bolat, Ali (2004). Melâmetîlik, İstanbul: İnsan.
• Bolat, Ali (2009). “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’de Melâmet Tasavvuru”, Tasavvuf – İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), Sayı: 23, sy. 457- 469.
• Çelik, Mehmet Furkan (2019). “Klasik Türk Şiirinde Tipler”, Doktora Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DİA (2004). “Melâmîyye”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, sy. 26, İstanbul: TDV.
• İbn Arabi, Ebu Bekir Muhyiddin, el-Futûhâtü’l-Mekkiyye, I-IV, Beyrut: Daru Sâdır.
• İpekten, Haluk (1991). “Azmîzâde Mustafa Hâletî”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, sy. 348-349, İstanbul: TDV.
• Karamustafa, Ahmet T. (2008). Tanrının Kuraltanımaz Kulları –İslam Dünyasında Derviş Toplulukları (1200-1550) çev. Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi.
• Kaya, Bayram Ali (1996). Azmî-zâde Hâletî (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkidli Metni), Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Onay, Ahmet Talat (2014). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü (Haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Berikan.
• Özsoy, Naci (2014). “İlk Dönem Tasavvuf Kültüründe Horasan Melâmîliği ve Anadolu’da Bir Melâmî Karakter: Zembilfroş”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, sy. 85-99, Aralık.
• Öztürk, Furkan (2007). “ ‘Baş Açuk Abdal’ Hayali Bey ve Baki’nin Şiirlerinde ‘Melâmî İşlev’ Üzerine Bir Deneme”, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.41, sy. 215-220.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin. (1950). İslam Tarihinde İlk Melâmet (Çev. Ömer Rıza Doğrul), İstanbul: İnkılap.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2006). “Klasik Şiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi I, sy. 361-402, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Şentürk, A. Atilla (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu (Âb-Azrail), İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
• Uludağ, Süleyman (1996). “Hallâc-ı Mansûr”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 15, sy. 377-381, İstanbul: TDV.
• Uludağ, Süleyman (2014). Dört Kapı Kırk Eşik (İslam Toplumlarında Sûfî Gelenekler ve Derviş Tipleri), İstanbul: Dergâh.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/M%C3%A2ide-suresi/723/54-ayet-tefsiri [08.12.2020]
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/37/30-ayet-tefsiri [10.01.2021]
• https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 [08.12.2020]