Türkçe Sözlük’te evlilik kavramlarının köken bakımından tasnifi

Yıl 2021, Sayı: Ö9, 19 - 34, 21.08.2021

Yakup Yılmaz Dilek Bayraktar

https://doi.org/10.29000/rumelide.981484

Cited By: 1

Öz

Geçmiş ve bugünkü çalışmaların ışığında meydana getirilen Türkçe Sözlük’te evlilik kavram dünyasına ait belirlediğimiz ad ve eylemlerin çokluğu, çeşitliliği, anlamları, köken ve yapıları bize Türkçenin evlilik temelli söz varlığına dair kapsamlı bir bilgi sunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türk dili ve kültüründe köklü bir yeri olan evliliğe dair sözcüklerin köken bakımından tasnifini ortaya koymaktır. Çalışmanın problem durumunu; “Türkçe Sözlük’te -madde başları ile sınırlandırılan- evlilik kavramlarının kökenleri nelerdir? ”sorusu oluşturmaktadır. Çalışmanın alt problemleri ise şunlardır: 1) Türkçe Sözlük’te evlilik kavramıyla ilişkili adlar ve eylemler nelerdir? 2) Evlilik kavramları köken bakımından nasıl bir görünüş sergilemektedir? Nitel araştırma yaklaşımının benimsendiği araştırmada doküman analizine yer verilmiştir. Çalışma 2011 yılında yayımlanan TDK Türkçe Sözlük’te yer alan evlilik kavramına ilişkin adlar ve eylemler taranarak hazırlanmıştır. Evlilik kavramına dair madde başı olarak 581 ad ve eylemin geçtiği tespit edilmiştir. Bu kavramlardan 305 sözcük isim sınıfından, 87 sözcük fiil sınıfından, 188’i söz öbeği hâlinde, 1’i de cümle hâlinde sayılmıştır. Evlilik kavramı incelenirken Türkçe kökenli sözcüklerin 215, yabancı kökenli sözcüklerin 153 olduğu, söz öbeği hâlindeki kavramlardan Türkçe + Türkçe kuruluşundakilerin 103, Türkçe ile kurulu yabancı kökenli söz öbeklerinin 63, her iki sözcüğü yabancı kökenli söz öbeklerinin ise 44 olduğu belirlenmiştir. Cümle hâlindeki 1 kavram da yabancı köken + Türkçe kuruluşundadır. Aynı köke sahip 2 kavramın kökeni belli değildir. Çalışmada ele aldığımız sözcüklerin ezici çoğunluğunun Türkçe kökenli olduğunu; Türkçe Sözlük’teki sözcük hâlindeki evlilik kavramlarında Doğu dillerinden Arapçanın, Batı dillerinden Fransızcanın; söz öbeği hâlindeki kavramlarda Doğu dillerinden yine Arapçanın, Batı dillerindense Yunancanın etkisinin diğer dillere oranla daha fazla olduğunu görmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Türkçe Sözlük, evlilik kavramı, köken bilimi

Classification of Marriage Concepts in Terms of Origin in the Turkish Dictionary

Öz

In the Turkish dictionary, created in the light of past and present studies, the multiplicity, diversity, meanings, origins and structures of the names and actions that we define in the world of marriage concept, provide us with a comprehensive information about marriage-based vocabulary of Turkish. The aim of this study is to reveal the classification of words about marriage in terms of origin, which have a deep-rooted place in Turkish language and culture. The question, "What are the origins of the concepts of marriage in the Turkish dictionary-limited by the heads of articles?" forms the problem sentence of the study. The sub-problem sentences of the study are: 1) What are the names and actions associated with the concept of marriage in the Turkish dictionary? 2) How do the concepts of marriage appear in terms of origin? Document analysis was included in the study, which adopted a qualitative research approach. The study was prepared by scanning the names and actions related to the concept of marriage in the TDK Turkish dictionary published in 2011. 581 names and acts have been found to have passed as per article on the concept of marriage. Of these concepts, 305 words were counted from the noun class, 87 words were counted from the verb class, 188 were counted as phrases and 1 was counted as sentences. While examining the concept of marriage, it was determined that the words of Turkish origin were 215, words of foreign origin were 153, the words in Turkish + Turkish constitution of the phrasal concepts were 103, the foreign-origin phrases established in Turkish were 63, and the phrases of both words were foreign. One concept in sentence form is in the foundation of foreign origin + Turkish. The origin of 2 concepts with the same root is not clear. We see that the overwhelming majority of the words we consider in the study are of Turkish origin; In the lexical concepts of marriage in the Turkish Dictionary, Arabic from Eastern languages, French from Western languages; In phrasal concepts, we see that the influence of Arabic from Eastern languages and Greek from Western languages are more than other languages.

Anahtar Kelimeler

Turkish Dictionary, the concept of marriage, the science of origin

Kaynakça

• Akderin, F. (2012). Latince Sözlük. İstanbul: Say.
• Aksan, D. (2009). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin.
• Aksoy, A. (2003). Yunanca-Türkçe Türkçe-Yunanca Sözlük. İstanbul: Alfa.
• Arat, R. R. (2006). Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki Atebetü’l-Hakayık. Ankara: TDK.
• Atalay, B. (1992). Divanü Lûgat -İt- Türk Tercümesi (Cilt III). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Atalay, H. (2004). İngilizce-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2 b.). İstanbul: Kubbealtı-Milliyet.
• Baalbaki, R. (1995). al-Mawrid a Modern Arabic-English Dictionary. Beyrut: Dar El-Ilm.
• Bangi, İ. (1971). Farsça Dil Bilgisi Grameri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish . London : Oxford University Press.
• Çelgin, G. (2011). Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı.
• Dindic, Slavoljub; Teodosijevic, Mirjana; Tanaskovic, Darko. (1997). Türkçe-Sırpça Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro.
• Erol, H. A. (2002). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri (Doktora Tezi). Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi .
• Fîrûzâbâdî. (1852). al-Ukyânûsu'l-Basît fî Tarcamati'l-Kâmûsu'l-Muhît (Cilt 1). (M. Asım, Çev.) İstanbul.
• Fîrûzâbâdî. (1853). al-Ukyânûsu'l-Basît fî Tarcamati'l-Kâmûsu'l-Muhît (Cilt 2). (M. Asım, Çev.) İstanbul.
• Fîrûzâbâdî. (1855). al-Ukyânûsu'l-Basît fî Tarcamati'l-Kâmûsu'l-Muhît (Cilt 3). (M. Asım, Çev.) İstanbul.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü Birinci Cilt A-N. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• İzoli, D. (1992). Ferheng Kurdi-Tırki Tırki-Kurdi. İstanbul: Deng.
• Kara, M. (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul: Kesit.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimleri Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük. (G. Karaağaç, Çev.) Ankara: TDK.
• Li, Y. S. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. İstanbul: Simurg.
• Nadelyayev V. M., Nasilov D. M., Tenişev E. R., Şçerbak A. M. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad: İnstatelstvo “Nauka”.
• Parker, P. M. (2008). Webster's Armenian-English Thesaurus Dictionary. San Diego: ICON Group International.
• Sarı, M. (1980). el-Mevârid Arapça-Türkçe Lûgat. İstanbul: Bahar.
• Steingass, F. (1998). A Comprehensive Persian-English Dictionary (New Printed b.). Beirut: Typopress.
• Tanış, A. (2004). İtalyanca-Türkçe Büyük Öğretici Sözlük. İstanbul: İnkılâp.
• Taş, İ. (2015). Kutadgu Bilig'de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (1965). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Cilt II-B). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (1969). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Cilt IV-D). Ankara: Türk Dil Kurumu .
• TDK. (1972a). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Cilt V E-F). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (1972b). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Cilt VI-G). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (1975). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Cilt VIII-K). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (1982). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Cilt XII Ek:1). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tietze, A. (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Birinci Cilt A-E. İstanbul-Viyana: Simurg.
• Timurtaş, F. K. (2014). Osmanlı Türkçesine Giriş (Cilt 1). İstanbul: Alfa.
• Topaloğlu, B., & Karaman, H. (2005). Arapça-Türkçe Yeni Kâmus. İstanbul: Ensar.
• Topaloğlu, B., & Karaman, H. (2013). Arapça-Türkçe Yeni Kamus (23 b.). İstanbul: Ensar.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yurdakul, D. (2011). Fransızca-Türkçe Büyük Sözlük. Ankara: Kurmay Kitap Yayın Dağıtım.