Orhan Pamuk’un Masumiyet Müzesi romanını kronotop kavramı çerçevesinde okuma

Yıl 2021, Sayı: Ö9, 114 - 136, 21.08.2021

Hatice Yıldız

https://doi.org/10.29000/rumelide.983502

Öz

Kurmaca metnin temel unsurlarından olan zaman ve mekân edebiyat araştırmacıları için ilgi çekici başlıklardır. Ayrı ayrı incelemelere konu olan bu iki kurmaca unsuruna farklı bir bakış açısı geliştiren Mikhail Bakhtin ise mekân ve zamanın birbiriyle ilişkili olduğu düşüncesinden hareket ederek “kronotop” (zaman-mekân) kavramını kullanır. Einstein’ın “Görelilik Teorisi”nden hareketle ortaya çıkan “kronotop” kavramı Yunanca “kronos” (zaman) ve “topos” (yer) kelimelerinin birleşiminden meydana gelir. Bakhtin ise bu kavramı kurmaca metinde zaman ve mekânın birlikteliğini belirtmek için kullanır. Onun tespit ettiği ev, yol, şato gibi kronotoplar bir romanın temel dinamiklerini oluşturur ve soyut bir kavram olan zamanın mekân aracılığıyla somutlaştırılmasını sağlar. Buradan hareketle bu çalışmada son dönem Türk romancılığının önde gelen isimlerinden olan Orhan Pamuk’un Masumiyet Müzesi isimli romanı Bakhtin’in “kronotop” kavramı çerçevesinde incelenecektir. Söz konusu roman bir aşk teması etrafında bireylerin ve toplumun yaşadığı değişimi ve dönüşümü ele alır. Arka planında İstanbul’un yer aldığı bu aşk hikâyesinde mekân ve zaman ilişkisinin çarpıcı bir şekilde kurgulandığı görülür. Bu bakımdan romanın da ismi olan “Masumiyet Müzesi” başta olmak üzere metinde sunulan zaman ve mekân unsurlarının olay örgüsünün merkezinde yer aldığı anlaşılır. Roman kişilerinin düşünce ve duygu dünyasını yansıtan, hayatlarını değiştiren, birbirleriyle ilişkilerini belirleyen ve benliklerini yeniden kurgulamalarını sağlayan ev, yol, kapı, eşik, salon gibi kronotoplar metnin anlamına derinlik katar.

Anahtar Kelimeler

Modern Türk edebiyatı, Mikhail Bahtin, kronotop, Orhan Pamuk, Masumiyet Müzesi

Reading Orhan Pamuk’s novel of Museum of Innocence within the perspective of the chronotope concept

Öz

Time and space, which are the basic elements of fictional text, are interesting topics for literary researchers. Mikhail Bakhtin, who developed a different perspective on these two fictional elements, which are the subject of separate studies, uses the concept of “chronotope” (time-space) based on the idea that space and time are related to each other. The concept of "chronotope", which emerged from Einstein’s “Theory of Relativity”, consists of the combination of the Greek words “kronos” (time) and “topos” (place). Bakhtin, on the other hand, uses this concept to indicate the coexistence of time and space in the fictional text. Chronotopes such as house, road and castle that he identified form the basic dynamics of a novel and enable time, which is an abstract concept, to be embodied through space. From this point of view, in this study, Orhan Pamuk’s novel, The Museum of Innocence, who is one of the leading names in recent Turkish novelism, will be examined based on Bakhtin’s concept of “chronotope”. The novel in question deals with the change and transformation of individuals and society around a love theme. In this love story with Istanbul in the background, it is seen that the relationship between space and time is constructed in a striking way. In this respect, it is understood that the time and space elements presented in the text, especially the “Museum of Innocence”, which is also the name of the novel, are at the center of the plot. Chronotopes such as house, road, door, threshold, hall, which reflect the thoughts and feelings of the characters in the novel, change their lives, determine their relations with each other and enable them to reconstruct their selves, add depth to the meaning of the text.

Anahtar Kelimeler

Modern Turkish literature, Mikhail Bahtin, chronotope, Orhan Pamuk, Museum of Innocence

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (1991). Roman sanatı ve roman incelemesine giriş. (2. bs). Akçağ.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek-eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (çev. Ayşe Tekin). (2. bs.). Ayrıntı.
• Bachelard, G. (1996). Mekânın poetikası. (çev. Aykut Derman). Kesit.
• Bahtin, M. (2004). Dostoyevski poetikasının sorunları. (çev. Cem Soydemir). Metis.
• _____. (2014). Karnavaldan romana edebiyat teorisinden dil felsefesine seçme yazılar. (der. Sibel Irzık, çev. Cem Soydemir). (2. bs.). Ayrıntı.
• Benjamin, W. (2012). Proust imgesi. Son bakışta aşk. (haz. Nurdan Gürbilek, çev. Orhan Koçak). Metis.
• Bourneur R. ve Quellet R. (1989). Roman dünyası ve incelemesi. (çev. Hüseyin Gümüş). Kültür Bakanlığı.
• Chatman, S. (2008). Öykü ve söylem-filmde ve kurmacada anlatı yapısı. (çev. Özgür Yaren). De Ki yayınları.
• Demir, A. (2011). Mekânın hikâyesi-hikâyenin mekânı. Kesit.
• Elçi, H. İ. (2003). Roman ve mekân-Türk romanında ev. Arma.
• Esen, N. (2012a). Ahmet Mithat’ta kronotop kavramı. Modern Türk edebiyatı üzerine okumalar. (2. bs). İletişim Yayınları. ss. 69-73.
• _____. (2012b). Orhan Pamuk’un romanlarında anlatım çeşitliliği. Modern Türk edebiyatı üzerine okumalar. (2. bs). İletişim Yayınları. ss. 215-222.
• Irzık, S. (2014). Önsöz. Karnavaldan romana edebiyat teorisinden dil felsefesine seçme yazılar. (der. Sibel Irzık, çev. Cem Soydemir). (2. bs.). Ayrıntı. ss. 9-32.
• Jahn, M. (2012). Anlatıbilim. (çev. Bahar Dervişcemaloğlu). Dergâh.
• Lukacs, G. (2003). Roman kuramı. (çev. Cem Soydemir). Metis.
• Paliçko, E. (2020). Bir deneyim olarak edebiyat. Akademik dil ve edebiyat dergisi. 4 (1), 116-130. DOI: 10.34083/akaded.687847.
• Pamuk, O. (2014). Masumiyet Müzesi. (4. bs.). YKY.
• _____. (2020). Banu Güven ile Masumiyet Müzesi röportajı. Manzaradan parçalar-hayat, sokak, edebiyat. (3. bs.). YKY.
• Parla, J. (2012). Don Kişot’tan bugüne roman. (11. bs). İletişim.
• _____. (2018a). Kapalılık, kapanma, kapatılma hakkında bir roman: Masumiyet Müzesi. Orhan Pamuk’ta yazıyla kefaret. YKY. ss. 51-56.
• _____. (2018b). Masumiyet, müze, merhamet: Masumiyet Müzesi ve Masumiyet Müzesi. Orhan Pamuk’ta yazıyla kefaret. YKY. ss. 57-68.
• Şahin, V. (2017). Halid Ziya Uşaklıgil’in ‘Aşk-ı Memnu’ romanında mekân-insan diyalektiği. Romanda mekân-romanda mekân poetiği ve çözümlemeler. (ed. Ramazan Korkmaz, Veysel Şahin). Akçağ Yayınları. ss. 27-46.
• Tekin, M. (2001). Roman sanatı 1 (romanın unsurları). Ötüken Neşriyat.
• Wellek, R. ve Warren, A. (1983). Edebiyat biliminin temelleri. (çev. Ahmet Edip Uysal). Kültür ve Turizm Bakanlığı.