Türk yazılı basınında COVID-19 terimleri: Sorunlar ve çözüm önerileri

Yıl 2021, Sayı: Ö9, 525 - 551, 21.08.2021

Ayşe Turan Ceylan Yıldırım

https://doi.org/10.29000/rumelide.983918

Öz

Bu çalışmada, Türk yazılı basınında COVID-19 terimlerinin kullanımına ilişkin sorunların açığa çıkarılması ve sorunların çözümü için öneri sunulması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, COVID-19 terimleri, Türk yazılı basınında yer alan COVID-19 haberleri aracılığıyla incelenmektedir. COVID-19 terimlerinin kullanımında, Türkiye’deki terminolojik düzenlemelerin ardından herhangi bir değişiklik olup olmadığını görebilmek için terimlerin kullanımı, hastalığın ilk çıktığı dönem ile terminolojik düzenlemelerden sonraki dönem olmak üzere iki dönemde incelenmektedir. Ayrıca, terimlerin uygunluğu önceden belirlenen terim değerlendirme ölçütlerine göre değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda, çalışmada, ilk olarak, basında kullanılan COVID-19 terimlerinin değerlendirilmesinde başvurulacak ölçütler belirlenmekte, ardından, COVID-19 terim sorunlarına ilişkin söylemler Türkiye bağlamında ele alınmakta ve sorunların çözümü için hangi terminolojik düzenlemelerin gerçekleştirildiği açığa çıkarılmaktadır. Daha sonra, Türk yazılı basınından haber örnekleriyle, COVID-19 terimlerinin, terminolojik düzenlemeler öncesi dönem ile sonrası dönem olmak üzere iki dönemdeki kullanımlarının analizi gerçekleştirilmektedir. Çalışmada elde edilen veriler ışığında, COVID-19 ile ilgili Türkiye’deki terminolojik düzenlemeler öncesi dönem haberlerinde, daha ziyade yabancı kökenli terimlerin kullanıldığı ve ödünçlenen yabancı kökenli terimlerin Türkçe yazılışlarında farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir. Aynı haber metni içerisinde dahi aynı kavramın farklı belirtimlerle karşılandığı görülmüştür. Yabancı kökenli terim kullanımının, basın dilinde hedef kitle olan halka hitap etmediği ve açıklık ilkesiyle örtüşmediği anlaşılmıştır. Terminolojik düzenlemeler sonrası dönem haberlerinde ise yabancı kökenli terim kullanımının kısmen devam ettiği fakat terimlerin Türkçe karşılıklarının kullanımının yaygınlaştığını söylemek mümkündür. Bununla birlikte, hayati öneme sahip alanlarda teknik terim kurullarının hazır bulundurulması gerek Türkçe karşılıkların daha kısa sürede önerilmesiyle terim sorunlarının çözülmesine gerek dilin gelişimine katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk yazılı basını, COVID-19, terim sorunları, belirtim değerlendirme ölçütleri, terminolojik düzenlemeler, Türkçe terim karşılıkları

COVID-19 Terms in Turkish print media: problems and solution suggestions

Öz

This study aims to reveal the problems related to the use of COVID-19 terms in the Turkish print media and to offer suggestions for solving the current problems. In this context, COVID-19 terms are examined through COVID-19 news in the Turkish print media. In order to see whether there is any change in the use of COVID-19 terms after the terminological regulations in Turkey, the use of the terms is examined in two periods, first the period before the terminological regulations and then the period after the terminological regulations. In addition, the appropriateness of the terms is evaluated according to the term evaluation criteria determined beforehand. In this regard, firstly, the criteria to be used in the evaluation of COVID-19 terms used in the press are determined, then the discourses on COVID-19 term problems are discussed in the context of Turkey and the terminological attempts and regulations in Turkey related to COVID-19 are revealed. Then, by using news samples from the Turkish print media, the use of COVID-19 terms in two periods, the period before and after the terminological regulations, is analyzed. In this study, it has been observed that in the news before the terminological regulations in Turkey regarding COVID-19, foreign origin terms are used and there are differences in the Turkish spelling of the foreign origin terms. It has been seen that the same concept is met with different spellings even within the same news text. It has been understood that the use of foreign terms in the language of the press does not address the target audience and does not coincide with the principle of clarity. In the news after terminological regulations, it is possible to say that the use of terms borrowed by foreign origins partially continued, but the use of Turkish equivalents of the terms was published. Finally, having technical term boards ready in vital areas will contribute to solving term problems by offering Turkish equivalents in a shorter time and to the development of the language.

Anahtar Kelimeler

Turkish print media, COVID-19, term problems, term evaluation criteria, terminological regulations, Turkish term equivalents

Kaynakça

• Altun M. (2020). Salgın Günlerinde Sözcükler. https://www.facebook.com/groups/50794706990/posts/10156566941991991, Erişim Tarihi: 16.05.2021.
• Altun M. (2020). Google Haber'den salgın sözcükleri. https://www.facebook.com/groups/50794706990/posts/10157463438721991, Erişim tarihi: 16.05.2021.
• Aysan A. F., Balcı E., Karagöl E. T. ve diğerleri (2020). Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu. Eds. Şeker M., Özer A., Tosun Z. ve diğerleri, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, TÜBA Raporları No: 34, http://www.tuba.gov.tr/files/images/2020/kovidraporu/Covid-19%20Raporu-Final+.pdf
• Çavdarcı G. (2020). Koronavirüs İle Hayatımıza Giren Terimler. https://www.hurriyet.com.tr/mahmure/yazarlar/gulcin-cavdarci/koronavirus-ile-hayatimiza-giren-terimler-41495170, Erişim tarihi: 14.05.2021.
• Çöl M. & Güneş G., Evren E. & Us E. ve diğerleri (2020). COVID-19. Eds. Osman Memikoğlu & Volkan Genç, Ankara Üniversitesi Basımevi. http://www.medicine.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/121/2020/05/COVID-19-Kitap.pdf, Erişim tarihi: 20.05.2021.
• Drewer P., Pulitano D., Schmitz K. (2015). Terminoloji Çalışması - En İyi Uygulamalar 2.0. Türkçeye uyarlayan: Ender Ateşman, Grafiker Yayınları.
• Eker S. (2020). Her Aynı Görünen Aynı Değildir II. https://www.facebook.com/SERA1962/posts/2515528488685921, Erişim tarihi: 16.05.2021.
• Hasuder COVID-19 Görev Grubu (2020). Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID-19): Kavramlar ve Tanımlar Rehberi. https://korona. hasuder.org.tr/wp-content/uploads/Terminoloji-28.3.2020.pdf, Erişim Tarihi: 15.05.2021.
• Özdoğan M. (2020). Koronavirüs (COVID-19) SÖZLÜĞÜ: Bilinmesi gereken 20 terim. https://www.drozdogan.com/koronavirus-covid-19-sozlugu-bilinmesi-gereken-20-terim/, Erişim tarihi: 14.05.2021.
• Üren Ç. (2020). A'dan Z'ye Kovid-19: Koronavirüs terimleri sözlüğü. https://www.indyturk.com/node/160731, Erişim tarihi: 14.05.2021.
• Yılmaz Y. (2020). Cumhurbaşkanlığı Kültür Ve Sanat Politikaları Kurulu Türkçelerini Önerdi. https://www.facebook.com/groups/50794706990/posts/10156638737476991, Erişim tarihi: 16.05.2021.
• Zülfikar H. (2011). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Türk Dil Kurumu.
• Zülfikar H. (2020). Gündemi Meşgul Eden Sağlık Terimleri, Türk Dili, 69 (821).
• https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66394/covid-19-sozlugu.html, Erişim tarihi: 14.05.2021
• https://journo.com.tr/tirajlar-2020, Erişim Tarihi: 19.05.2021.
• https://www.milliyet.com.tr/milliyet-tv/bilim-kurulu-uyesi-uyardi-ikinci-bir-pik-yasayabiliriz-video-6245554, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/saglik/2021/05/08/mutasyonlu-viruste-kac-gun-olmali-uzmanindan-dikkat-ceken-izolasyon-aciklamasi, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/saglik/pandemi-surecinde-20-yas-alti-nelere-dikkat-etmeli-41520788, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-haberi-saglik-bakani-fahrettin-kocadan-onemli-aciklamalar-41644457 Erişim tarihi: 21.05.2021
• https://www.hurriyet.com.tr/dunya/cinde-sars-salgini-suphesi-41410963
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kocaeli-il-saglik-mudurlugunden-koronavirus-aciklamasi-41434022, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/dunya/abd-koronavirus-tehdidi-nedeniyle-acil-durum-ilan-etti-41435313, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/dunya/son-dakika-haberler-ve-korkulan-oldu-avrupada-korona-virus-kaynakli-ilk-olum-41448079, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/dunya/japonyadan-kovid-19-ile-mucadele-icin-2-5-milyar-dolarlik-paket-41458300, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/corona-virus-bilgilendirme-brosuru-81-ile-gonderildi-41459026, Erişim tarihi: 20.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/aile/koronavirus-kaygisini-cocuklariniza-hissettirmeyin-41470043, Erişim tarihi: 20.05.2021.
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/iyilesmis-hastanin-kaniyla-corona-virus-tedavisi-turkiyede-de-basliyor-41482491, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/saglik/2020/01/22/saglik-bakani-kocadan-son-dakika-grip-aciklamasi, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/saglik/2020/01/31/corona-virus-belirtileri-nelerdir-corona-virusu-belirtileri-nasil-fark-edilir, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/saglik/2020/02/18/kovid-19-dunya-genelinde-73-binden-fazla-kisiye-bulasti, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/galeri/saglik/koronavirus-hakkinda-dogru-bilinen-yanlislar, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/saglik/2020/03/02/saglik-bakanligi-bilim-kurulundan-koronavirus-brosuru, Erişim tarihi: 20.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/galeri/saglik/10-soruda-koronavirus-iste-koronavirus-ile-ilgili-bilmeniz-gerekenler, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.sabah.com.tr/saglik/2020/03/31/salgin-korkusu-varolan-psikiyatrik-hastaliklari-tetikliyor, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/saglik/enfeksiyon-hastaliklari-uzmani-dr-kadir-gokturk-anlatti-koronavirusten-korunmanin-4-yolu-5600628/, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/istanbul-universitesinin-corona-virusu-raporu-ortaya-cikti-5600119/, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/corona-uyarisi-yapan-ve-susturulmak-istenen-doktora-da-virus-bulasti-5606462/, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/saglik/koronavirus-nesnelerin-uzerinde-ne-kadar-sure-yasayabilir-5624953/, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/saglik/prof-dr-colak-koronavirus-yayilma-hizi-azalacak-cunku-5658383/, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/saglik/yeni-koronavirus-enfeksiyonunu-teshis-edebiliyor-muyuz-olasi-bir-salgina-hazir-miyiz-5671370/, Erişim tarihi: 20.05.2021.
• https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/corona-virusu-nedeniyle-karantinaya-alinan-il-ilce-mahalle-ve-koyler-5711405/, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.posta.com.tr/cinde-ortaya-cikan-virus-tum-dunyaya-yayilabilir-2234020, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.posta.com.tr/bakan-kocadan-coronavirus-aciklamasi-2236547, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.posta.com.tr/bakan-koca-ulkemizde-koronavirus-tanisi-alan-vatandasimiz-yok-2236855, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.posta.com.tr/dunya-saglik-orgutunden-hukumetlere-koronavirus-cagrisi-hazirlikli-olun-2239350, Erişim tarihi: 20.05.2021.
• https://www.posta.com.tr/metrobus-ve-duraklara-koronavirus-temziligi-2241583, Erişim tarihi: 23.05.2021.
• https://www.posta.com.tr/turkiye-koronavirus-icin-etkin-onlemler-aldi-2243892, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.posta.com.tr/son-dakika-turkiyede-corona-virusten-olenlerin-sayisi-214e-yukseldi-2246965, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/turkler-ambulans-ucakla-getirilecek-6132862, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://www.milliyet.com.tr/galeri/operasyon-tamam-ankaradaki-14-gunluk-karantina-basladi-6134994/1, Erişim tarihi: 22.05.2021.
• https://uzmanpara.milliyet.com.tr/haber-detay/gundem2/koronavirus-sonrasi-sirketler-tek-tek-acikladi-onlarca-magaza-kapandi/98000/98736/, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.milliyet.com.tr/galeri/son-dakika-koronaviruste-sok-dalgalari-devlet-baskani-karantinada-6154780/2, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.milliyet.com.tr/galeri/son-dakika-en-yetkili-isimden-soke-eden-koronavirus-aciklamasi-iste-tehlikede-olan-4-ulke-6156820, Erişim tarihi: 20.05.2021.
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/corona-virusu-vaka-sayisi-ve-olum-sayisi-kac-oldu-turkiyede-corona-virusu-tablosu-6176415, Erişim tarihi: 21.05.2021.
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/pandemi-hastanesinin-yogun-bakim-unitesi-ilk-kez-goruntulendi-6275266, Erişim tarihi: 5 Ağustos 2020
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/toplum-bilimleri-kurulu-uyesi-ilhan-aktif-vaka-sayisi-19-binlere-cikti-6296830,Erişim tarihi 3 Eylül 2020
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/yogun-bakimdaki-baskan-bocekin-kritik-sureci-devam-ediyor-6321630,Erişim tarihi 4 Ekim 2020
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-icislerinden-yeni-korona-genelgesi-81-ilde-yasaklandi-6352520,Erişim tarihi 11 Kasım 2020
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-kadir-topbas-koronavirus-nedeniyle-yogun-bakima-alindi-6370999,Erişim tarihi 4 Aralık 2020
• https://www.milliyet.com.tr/pembenar/corona-virusu-belirtileri-nelerdir-korona-virus-covid-19-tum-belirtileri-6402275 Erişim tarihi 10 Ocak 2021
• https://www.milliyet.com.tr/dunya/almanyada-koronavirus-olumleri-60-bini-asti-6423856, Erişim tarihi 5 Şubat 2021
• https://www.milliyet.com.tr/ege/nefes-alacak-hal-birakmiyor-6456181, Erişim tarihi 15 Mart 2021
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/yogun-bakimlar-pek-cok-ilde-doldu-6479387,Erişim tarihi 12 Nisan 2021
• https://www.milliyet.com.tr/gundem/onlar-bizim-meleklerimiz-karim-oldu-mu-6503768, Erişim tarihi 12 Mayıs 2021
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bilim-kurulu-uyesinden-dikkat-ceken-sozler-akil-alir-gibi-degil-41517143, Erişim tarihi 14 Mayıs 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/prof-dr-mehmet-ceyhandan-10-hayati-oneri-41550648,Erişim tarihi 26 Haziran 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/turkiyenin-koronavirusle-mucadelesinde-son-24-saatte-yasananlar-41573414,Erişim tarihi 26 Temmuz 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/osman-muftuoglu/pandemiye-fren-olabilecek-10-yeni-oneri-41580467,Erişim tarihi 6 Ağustos 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/pandemi-doktoru-koronavirusle-mucadeleyi-anlatti-41610216, Erişim tarihi 3 Eylül 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-5-gun-arayla-iki-aci-olay-41660893, Erişim tarihi 12 Kasım 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/dunya/entube-dogum-yapan-anne-hayatini-kaybetti-41677363, Erişim tarihi 2 Aralık 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/avrupa/yogun-bakimdakilerin-yarisi-gocmen-41753793,Erişim tarihi 3 Mart 2021
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ordudan-aci-haber-kari-koca-5-gun-arayla-koronavirusten-oldu-41801291, Erişim tarihi Mayıs 2021
• https://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/son-dakika-haberi-bakan-koca-turkiyede-corona-virusu-gunluk-tabloyu-ve-son-durumu-paylasti-turkiyede-corona-virusu-vaka-olum-iyilesen-hasta-sayisi-kac-oldu/3,Erişim tarihi 29 Mayıs 2020
• https://www.sabah.com.tr/kilis/2020/07/09/kiliste-korona-virusten-tedavi-goren-hasta-sayisi-65e-yukseldi, Erişim tarihi 9 Temmuz 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/avrupa/futbola-yeniden-baslama-planlari-alt-ust-oldu-41514185, Erişim tarihi 10 Mayıs 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/galeri-son-dakika-haber-27-subat-koronavirus-tablosu-son-durum-turkiye-corona-virus-vaka-sayisinda-dikkat-ceken-yukselis-iste-covid-19-verilerinde-son-aciklamalar-41746289, Erişim tarihi 28 Şubat 2021
• https://www.hurriyet.com.tr/galeri-corona-virus-gecirenler-ne-zaman-asi-olabilir-iste-covid-19-olanlar-icin-ikinci-doz-asi-detayi-41823820, Erişim tarihi 02 Haziran 2021
• https://www.hurriyet.com.tr/video/koronavirus-asilamasinda-yas-siniri-30a-indi-41835508, Erişim tarihi 19 Haziran 2021
• https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/pik-yapmak-ne-demektir-pik-noktasi-nasil-oluyor-5758466,Erişim tarihi 19 Nisan 2020
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/pik-noktasi-3-mayista-41499346, Erişim tarihi