17. yüzyıl Fransız tiyatrosunda Doğulu hükümdar imgesi ve Kanuni Sultan Süleyman

Yıl 2021, Sayı: Ö9, 429 - 436, 21.08.2021

Özlem Kasap

https://doi.org/10.29000/rumelide.984836

Öz

Fransız tiyatrosunun altın çağı olarak anılan 17. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğunu konu alan, daha doğrusu uzam olarak Osmanlı sarayını seçen ve kişilerine “Doğulu” isimler ve özellikler veren oyun yazarları çoğalır. Fransız oyun yazarları ve seyirciler için, o dönem, Osmanlı İmparatorluğu “Doğu”dur (l’Orient) ve yazınsal yapıtlarda Doğu’yu Doğu yapan mutlakıyetin, barbarlığın, zorbalığın, şiddetin hüküm sürdüğü saraylar, onların olmazsa olmaz “harem”leri, dinsel gelenekleri ve yasaları ve elbette mutlakıyetin simgesi hükümdarlarıdır. Tüm bu imgeler kimi zaman Batılının kendi imgesini oluşturmak için kullanacağı birer karşı-model olarak yapıtlarda işlenir. Çalışmamızı sınırlayacağımız imge ise, Avrupa ülkelerinde – özellikle Fransa’da – yazınsal yapıtlara, opera ve bale gösterilerine de defalarca esin kaynağı olmuş, çeşitli dönemlerde farklı yorumlarla yeniden ele alınmış olan Kanunî Sultan Süleyman imgesi olacaktır. Kanunî Sultan Süleyman’ın hüküm sürdüğü, özellikle de ilk şehzadesi Mustafa’nın ölümü ile sonlanan döneminin, nasıl ve niçin bir kurgusal malzemeye dönüştüğünü üç tiyatro yapıtından hareketle irdelemeye çalışacağız. Bu oyunlardan ilki, Pierre Mainfray’nin 1621 yılında yayımlanan “La Rhodienne, ou La cruauté de Soliman” (Rodoslu Kadın ya da Süleyman’ın Zalimliği), diğer ikisi de 17. Yüzyıl İtalya’sının en başarılı oyunlarından biri sayılan, İtalyan oyun yazarı Prospero Bonarelli’nin “Il Solimano” adlı oyununun Fransızca yorumlanışı olup, biri Vion D’Alibray’in 1637 tarihli “Le Soliman” (Süleyman) adlı traji-komedisi, diğeri ise 1639’da yayımlanan Jean Mairet’nin “Le grand et dernier Soliman ou La Mort de Moustapha” (Büyük ve Son Süleyman ya da Mustafa’nın Ölümü) adlı trajedisidir. Bu karşılaştırmalı imge çalışmasının sonucunda, halkın imgelemini doğrudan besleyen tiyatro yapıtlarıyla, dönemin toplumsal algısında nasıl bir Doğulu hükümdar imgesi yaratıldığı ve bunun neden bir karşı-model olarak yorumlanabileceği sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kanuni Sultan Süleyman imgesi, Fransız Tiyatrosunda Klasik Dönem, Vion D’Alibray, Jean Mairet, Pierre Mainfray

The image of Suleiman the Magnificent and the oriental ruler in the 17th-century French theater

Öz

In the 17th century, the golden age of French theater, many playwrights used the Ottoman imperial palace as a space for their "western" plays which feature "oriental" characters that can be recognized by their names and properties that are appropriate to them. For the French playwrights, the Ottoman Empire is, at that time the East and this East is represented through its palaces where absolutism, barbarism, tyranny, violence, its "harems", its religious customs and its laws. As for its sovereign, he is the very symbol of Eastern absolutism. In this perspective, this study proposes to study among so many images specific to this East, the image of Suleiman the Magnificent who has inspired many literary works. To understand the reasons which prompted playwrights to use Suleiman by interpreting episodes from his long reign, namely the one relating to the assassination of his first son Mustafa, we will analyze three plays written and performed in the 17th century. The first is a tragedy by Pierre Mainfray. The other two plays are a rewrite in French of the successful play by Italian playwright Prospero Bonarelli, "Il Solimano": a tragicomedy by Vion D'Alibray and a tragedy by Jean Mairet. By comparing the image of Suleiman as it appears in each of these plays, it would be possible to understand the role attributed to this image in its interpretation and its reception but also to explain why this image is considered as a counter-model of "western" identity.

Anahtar Kelimeler

The image of Suleiman the Magnificent, French classical theater, Vion D’Alibray, Jean Mairet, Pierre Mainfray

Kaynakça

• And, M. (1999). Tiyatro, Bale ve Opera Sahnelerinde Kanuni Süleyman İmgesi, Dost.
• Aristote (1870). Poétique d’Aristote, Traduit par Ch. Batteux, Imprimerie et Librairie classiques. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k70607g.r=po%C3%A9tique+aristote.langEN
• Calefas-Strébelle, A. (2013). Têtes de Turcs et Grands Seigneurs: pratique de la violence chez les Turcs et dans l’aristocratie française aux XVIe et XVIIe siècles. L'Esprit Créateur, 53(4), 59-70. https://www.jstor.org/stable/10.2307/26378866
• Campangne, H. (2005). De l'histoire tragique à la dramaturgie: Mainfray et Desfontaines lecteurs de Jacques Yver. Dix-septième siècle, 227(2), 211-226. doi:10.3917/dss.052.0211.
• Chataigner, D. (2014). Représentation de la tyrannie dans les tragédies à sujet turc du Grand Siècle français. https://lettres.sorbonne-universite.fr/sites/default/files/media/2020 01/crht_david_chataignier_representation_de_la_tyrannie_dans_les_tragedies_a_sujet_turc_du_grand_siecle_francais-2.pdf
• Le Thiec, G. (1996). Le complot de Roxelane. La Soltane de Gabriel Bounin (1561) et Il Solimano de Prospero Bonarelli (1619) : deux tragédies politiques à la cour de France et dans la Florence des Médicis. École Française de Rome, 137-161. www.persee.fr/doc/efr_0223-5099_1996_act_220_1_4980
• Longino, M. (1997). Politique et théâtre au XVIIe siècle : les Français en Orient et l’exotisme du Cid. Courcelles, D. d. (Ed.), Littérature et exotisme, XVIe-XVIIIe siècle. doi :10.4000/books.enc.1041 Longino, M. (2013). Constantinople: The Telling and the Taking. L'Esprit Créateur, 53(4), 124-138. https://www.jstor.org/stable/26378871
• Mainfray, P. (1621). La Rhodienne, ou La cruauté de Soliman, Imprimeur du Roy. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k71547p.image
• Mairet, J. (1639) Le grand et dernier Solyman, ou La mort de Mustapha. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5609755m.pdf
• Martin, M-P. (2010). Le Soliman. Tragi-comédie, Bibliothèque dramatique. http://bibdramatique.huma-num.fr/dalibray_soliman
• Martino, P. (1906). L’Orient dans la littérature française au XVIIe et au XVIIIe siècle, Librairire Hachette. http://openlibrary.org/books/OL23446532M/L%27Orient_dans_la_litt%C3%A9rature_fran%C3%A7aise_au_XVIIe_et_au_XVIIIe_si%C3%A8cle
• Requemora S. (2004). Les  turqueries : problèmes de définition d’une vogue théâtrale en mode mineur. Littératures classiques (51) 133-151. doi : https://doi.org/10.3406/licla.2004.2003